NGƐ Hebri bi nɛ a hi Si Womi Zugba a nɔ ɔ a blɔ fa mi ɔ, ke e su ngmɔ humi kɛ ní dumi be ɔ, a buɔ lɛ kaa jeha ehe je sisi. A jeha ehe ɔ jeɔ sisi ngɛ wa mwɔnɛ ɔ September loo October mi.

Ke hlami ehe je ɔ, a kaneɔ si abɔ nɛ hlami ɔ tsakeɔ kɛ leɔ nyɔhiɔ kake mi kɛmi. Ekomɛ yeɔ ligbi 29 aloo ligbi 30. A hyɛɔ pu ɔ kɛ naa jeha a mi kɛmi. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, ke a da nyɔhiɔ ɔ nɔ kɛ bu jeha a mi kɛmi ɔ, jeha a ngɛ kpiti pe ke a da pu ɔ nɔ kɛ bu jeha a mi kɛmi. Enɛ ɔ he ɔ, e sa nɛ a hla blɔ nɔ nɛ a maa gu konɛ pu ɔ kɛ nyɔhiɔ ɔ nɛ a daa nɔ kɛ leɔ jeha a mi kɛ mi ɔ kanemi nɛ sɔ. A ma nyɛ maa pee enɛ ɔ kɛ gu ligbi kpahi nɛ a maa kane kɛ piɛɛ he aloo nyɔhiɔ kpa nɛ a maa kane kɛ piɛɛ he ɔ loko jeha ehe maa je sisi. Kɛ gu blɔ nɛ ɔ nɔ ɔ, Jeha ehe sisi jemi ɔ kɛ ní kpami loo ní dumi be ɔ kɔ.

Ngɛ Mose be ɔ mi ɔ, Mawu de Israel bi ɔmɛ kaa kekleekle nyɔhiɔ ngɛ jeha a mi ɔ maa pee Abib loo Nisan. (2 Mose 12:2; 13:4) Nyɔhiɔ nɛ ɔ maa pee kaa March loo April ngɛ wa be nɛ ɔ mi. Ngɛ Nisan nyɔhiɔ ɔ mi ɔ, Israel bi ɔmɛ yeɔ gbijlɔ ko. Ngɛ gbijlɔ nɛ ɔ mi ɔ, e he ba hia kaa a ngɔ baali kekleekle yiblii ɔ kɛ ha Yehowa.​—2 Mose 23:15, 16.

Ngɛ womi nɛ ji The History of the Jewish People in the Age of Jesus Christ (175 B.C.–A.D. 135) ɔ mi ɔ, ní lelɔ ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Emil Schürer ɔ de ke: “Ke o suɔ nɛ o bu jeha a, blɔ tsɔɔmi nɛ a kɛ ha kaa o maa ngɔ ligbihi aloo nyɔhiɔ ko kɛ piɛɛ he ɔ he wɛ kulaa. A yeɔ Hetsɔmi ɔ ngɛ Nisan 14 be mi nɛ nyɔhiɔ ɔ wa. E sa nɛ nɔ́ nɛ ɔ nɛ ya nɔ ngɛ March aloo April nyɔhiɔ ɔ mi ngɛ ligbi nɛ piani kɛ nyɔ ɔ a kami sɔ ɔ, e jena pɛ. Ke jeha a yaa nyagbe, nɛ Israel bi ɔmɛ yɔse kaa Hetsɔmi ɔ maa ba loko ligbi nɛ piani kɛ nyɔ ɔ a kami sɔ ɔ maa ba a, a kɛ nyɔhiɔ nɛ ji nyɔngma kɛ etɛne ɔ piɛɛɔ jeha a he. Nyɔhiɔ nɛ ɔ sɛɛ Nisan nyɔhiɔ ɔ hlami.”

Yehowa Odasefohi kɛ mlaa nɛ ɔ tsuɔ ní ke a ngɛ ligbi nɛ a kɛ maa ye Nyɔmtsɛ ɔ Gbɔkuɛ Niye Ní ɔ he blɔ nya toe. Nyɔmtsɛ ɔ Gbɔkuɛ Niye Ní ɔ kaimi ɔ yaa nɔ ngɛ March kɛ April nyɔhiɔ ɔ mi nɛ e ya peeɔ Nisan 14 ngɛ Yuda bi ɔmɛ a kalenda a nɔ. A haa nɛ asafohi tsuo nɛ a ngɛ je kɛ wɛ ɔ le ɔ be nɛ ɔ mla. *

Se kɛ Hebri bi ɔmɛ peeɔ kɛ leɔ be nɛ nyɔhiɔ ko ba nyagbe kɛ be nɛ nyɔhiɔ kpa je sisi? Mwɔnɛ ɔ, o ma nyɛ maa hyɛ ngɛ kalenda mi, loo o ma nyɛ maa hyɛ ngɛ o fon nɔ nɛ o le enɛ ɔ. Se ngɛ blema a, níhi be gbɔjɔɔ jã.

Ngɛ Noa be ɔ mi ɔ, ligbi 30 lɛ peeɔ nyɔhiɔ kake. (1 Mose 7:11, 24; 8:3, 4) Pee se ɔ, ngɛ Hebri bi ɔmɛ a kalenda a nɔ ɔ, tsa pi be fɛɛ be nɛ ligbi 30 peeɔ nyɔhiɔ kake. Ngɛ Hebri bi ɔmɛ a be ɔ mi ɔ, nyɔhiɔ ehe jee sisi ke a na kaa nyɔhiɔ ɔ da. Ke nyɔhiɔ ko je sisi ɔ, ligbi 29 loo ligbi 30 se ɔ, nyɔhiɔ kpa jeɔ sisi.

Be ko ɔ, David kɛ Yonatan tsuo tu hlami he munyu nɛ a de ke: “Hwɔɔ ji Nyɔhiɔ he.” (1 Sam. 20:5, 18) Lɔ ɔ he ɔ, e ma nyɛ maa pee kaa ngɛ David kɛ Yonatan a be ɔ mi ɔ, a to hlami ɔ kanemi he blɔ nya kɛ fɔ si momo. Se kɛ Israel bi ɔmɛ peeɔ kɛ leɔ kaa hlami ehe je sisi ha kɛɛ? Mishnah nɛ ji womi nɛ Yuda bi a mlaa kɛ a kusumi he sane ngɛ mi ɔ ha nɛ wa le nɔ́ nɛ ɔ he nɔ́ ko. E tsɔɔ kaa be nɛ Israel bi ɔmɛ je Babilon nyɔguɛ tso mi kɛ ba a, Sanhedrin nɛ ji Yuda bi ɔmɛ a kojomi he ngua a ngɔ e he kɛ wo sane ɔ mi. Ngɛ hlami kakaaka kpaago ɔ eko fɛɛ eko nɔ ɔ, kojomi he ɔ kpeɔ ngɛ ligbi nyingmi etɛne ɔ nɔ. Kojoli nɛ ɔmɛ lɛ a tsɔɔ be nɛ hlami ehe ɔ maa je sisi. Mɛni nɔ nɛ a daa kɛ peeɔ jã?

A ngɔɔ nyumuhi kɛ daa Yerusalem ma a hehi nɛ a ya hiɔwe konɛ a hyɛ kaa a maa na kekleekle be nɛ nyɔhiɔ ehe ɔ maa je kpo ɔ lo. Ke nimli nɛ ɔmɛ na nyɔhiɔ ehe ɔ pɛ ɔ, a kɛ oya yemi ya bɔɔ Sanhedrin ɔ amaniɛ. Ke Sanhedrin ɔ na odase fuu nɛ tsɔɔ kaa a na nyɔhiɔ ehe ɔ, a fiaa  adafi ngɛ ma a mi kaa hlami ehe ɔ je sisi. Se ke e ba lɛ kaa bɔku ha hiɔwe nɛ nihi nɛ a ngɛ hwɔɔe ɔ nɛ́ nyɔhiɔ ehe ɔ hu nɛɛ? Ke e ba jã a, a maa nya si kaa ligbi 30 lɛ ngɛ hlami nɛ a ngɛ mi ɔ mi, nɛ hlami ehe ɔ maa je sisi ngɛ lɔ ɔ se.

Mishnah a tsɔɔ nya kaa blɔ nɔ nɛ Sanhedrin ɔ guɔ kɛ fiaa hlami ehe ɔ he adafi ji kaa a slɛɔ la ngɛ Oliv Yoku ɔ nɛ e kɛ Yerusalem he kɛ we ɔ nɔ. A slɛɔ la ngɛ Israel ma a he kpahi nɛ a ya hiɔwe ɔ kɛ fiaa hlami ɔ ehe ɔ he adafi. Pee se ɔ, a tsɔɔ nihi kɛ yaa ma a mi nɛ a ya fiaa hlami ehe ɔ he adafi. Enɛ ɔ haa nɛ Yuda bi nɛ a ngɛ Yerusalem, Israel kɛ he kpahi tsuo leɔ kaa nyɔhiɔ ehe je sisi. Enɛ ɔ haa nɛ mɛ tsuo a nyɛɔ nɛ a yeɔ gbijlɔhi ngɛ be kake mi.

Daka nɛ nyɛɛ se ɔ ma nyɛ maa ye bua mo konɛ o na bɔ nɛ Hebri nyɔhiɔhi, gbijlɔhi kɛ be kpahi ngɛ tsakpa ha.