ЕВРЕЙЛЕРДИҤ Ханаан јеринде эл-јонныҥ календариле болзо, јыл кыра сӱреринеҥ ле аш ӱрендееринеҥ башталып турган болгон. Бу ӧй эмдиги ӧйлӧ кӧрӧр болзо, сыгын ла ӱлӱрген айларга келижип јат.

Айла чотолып турган 12 айлу јыл, оныҥ кажы ла айы 29 эмезе 30 кӱндӱ, кӱнле чотолып турган јылдаҥ кыска. Оныҥ учун бу эки календарьдиҥ кӱндери теҥ болзын деп, айларга кӱндер кожотон ол эмезе јылдыҥ бажында бӱдӱн ай кожуп туратан болор. Мындый эп-арга улуска маала-ажын качан отургызатанын эмезе качан јуунадатанын билерге болушкан.

Је Моисейдиҥ кӱндеринде Кудай албатызына агару јыл јаскыда авив эмезе нисан айда башталып турар деп айткан (Чыг. 12:2; 13:4). Бу байрам болуп турган айда израильтяндар баштапкы бӱткен арбаныҥ снабын Иегова Кудайга экелип туратан болгон (Чыг. 23:15, 16).

Эмиль Шюрер деп тӱӱкичи бичиген: «Бир айды кожотон бо, јок по деп оҥдоорго, сӱреен јеҥил болгон. Айдыҥ толунында, нисан (14 нисанда) деп айда, Пасха деп байрам ӧткӱрилетен. Бу байрам јаскы тӱнниҥ ле тӱштиҥ узуны теҥдеже берген (равноденствие) ӧйдиҥ кийнинде ӧткӱрилер учурлу болгон. Оныҥ учун јылдыҥ учында, келер јылда Пасха ӧткӱретен кӱн јаскы тӱнниҥ ле тӱштиҥ узуны теҥ болотон ӧйдӧҥ озо келижип јатса, олор нисан айдыҥ алдында база бир айды [13-чи айды] кожуп ийетен *».

Бу арганы Иегованыҥ Керечилери Кайраканныҥ Эҥирин кандый кӱнде ӧткӱретен деп билип аларга тузаланып јадылар. Мынайып чотоп алган кӱн еврей календарьдиҥ 14 нисанына, јаскы айларга, келижип јат. Анайып Кайраканныҥ Эҥирин качан ӧткӱрерин јуундарга озодоҥ айдып салат *.

Јаҥы ай башталып јатканын бӱгӱнги кӱнде улус телефонноҥ эмезе стенеде илип салган календарьдаҥ кӧрӱп алат. Је алдындагы еврей улуста мындый арга болбогон. Олор канайып чотогон?

Нойдыҥ кӱндеринде кажы ла айдыҥ узуны 30 кӱн болгон (Баш. 7:11, 24; 8:3, 4). Је кийнинде, еврей албатыда айдыҥ узуны солынып туратан. Еврей календарьла теҥериде ай серп чылап кӧрӱнип келзе, јаҥы ай башталган деп чотолгон. Мынайып айдыҥ узуны 29 эмезе 30 кӱн болгон.

Агару Бичикте Давид ле Ионафан айдыҥ качан башталары керегинде куучындажып тургулаарда, «эртен айдыҥ јаҥызы» деп айткан сӧстӧри бар (1 Сам. 20:5, 18). Айдарда, б. э. озо XI чакта айдыҥ качан башталарын озодоҥ чотоп салатан. Је тегин израильтян кижи айдыҥ башталганын кайдаҥ билетен? Бу керегинде еврейлердиҥ јасактарыныҥ ла чӱм-јаҥдарыныҥ Мишна деп бичигинде айдылган. Бу бичикте айдылганыла, айдыҥ качан башталарын Вавилонноҥ јайымдалган кийнинде, Синедрион кӧрӧтӧн. Синедрионныҥ јаргычылары бу суракты кӧрӧргӧ, јети айдыҥ туркунына байрамдар ӧткӱрилген ӧйдӧ, айдыҥ 30-чы кӱнинде, таҥла јуулыжып туратан. Олор мыны канайып эткен?

Иерусалимди айландыра јабыс кырларда кӧрӧӧчилер тургузылатан. Олор тӱнде, теҥериде ай серп болуп кӧрӱнип ле келзе, Синедрионго айдып ийетен. Синедрионныҥ јаргычылары керелер јеткилинче боло берзе, 30-чы кӱнди јаҥы айдыҥ баштапкы кӱни деп јарлап ийетен. Је качан булуттар эмезе туман айды бӱркеп койгон болзо, Синедрионныҥ јаргычылары бу айда 30 кӱн эмтир, а эртеннеҥ ала јаҥы ай башталар деп јӧп чыгаратан.

 Мишнада јарталганыла, Иерусалимниҥ улузы Синедрионныҥ јаргычылары кандый јӧп чыгарган деп, Иерусалимнеҥ ыраак јок Елеон кырда кӱйӱп јаткан отты кӧрӱп ийзе, билип ийетен. Је мыны ончо улус билзин деп, јӱк ле Иерусалимде эмес, је бӱдӱн Израильдиҥ бийик јерлеринде от кӱйдӱргилеп ийгилейтен. Оноҥ канча да ӧй ӧткӧн кийнинде мындый јарды элчилер јетирген. Мынаҥ улам еврейлер кайда да јаткан болзо, Иерусалимде де, Израильдиҥ ӧскӧ дӧ јерлеринде болзо, јаҥы ай башталып калганын билип ийетен. Айдарда, бастыра улус кажы ла јыл ӧткӱрилип турган байрамдарды бир ӧйдӧ ӧткӱрер аргалу болгон.

Еврей албатыныҥ календари кандый болгонын слер таблицанаҥ кӧрӱп алар аргалу.