?Ngue ti yɛ wafa nga Zoova i Lalofuɛ’m be yo aɲia be kle kɛ be wla kpɛn Zezi i wie’n su’n, ɔ nin Ɲanmiɛn sulɛ wafa onga’m be liɛ’n timan kun-ɔn?

E Wla Kpɛnlɛ Cɛn’n mɔ be flɛ i ekun kɛ e Min’n i nnɔsua nun aliɛ’n annzɛ “e Min i aliɛ’n” annzɛ Kominiɔn faliɛ’n i su ndɛ nga Biblu’n kan’n i su sɛsɛ yɛ e nian-ɔn. (1 Korɛntifuɛ Mun 11:20, Nyanmiɛn Ndɛ’n) Sanngɛ wafa nga Ɲanmiɛn sulɛ wafa suman be di e Min’n i nnɔsua nun aliɛ’n ɔ nin i su ndɛ nga be kan’n be takaman Biblu’n su.

Like nga ti yɛ e yo’n

Kɛ e di e Min’n i nnɔsua nun aliɛ’n e kle kɛ e wla kpɛn Zezi su naan e si e ti te ng’ɔ yili’n i su ye. (Matie 20:28; 1 Korɛntifuɛ Mun 11:24) Nán like kun mɔ kɛ sran kun yo’n nn w’a yo sanwun annzɛ b’a yaci i sa tɛ mun b’a cɛ i annzɛ nn w’a ɲɛn i ti-ɔ. Biblu’n waan sɛ e lafi Zezi su’n, yɛ Ɲanmiɛn yaci e sa tɛ mun cɛ e-ɔ nán nzɔliɛ ninnge wie’m be yolɛ’n ti-ɔ.—Rɔmunfuɛ Mun 3:25; 1 Zan 2:1, 2.

?Ɔ fata kɛ be yo i kpɛ nɲɛ?

Zezi seli i sɔnnzɔnfuɛ’m be kɛ be di e Min’n i nnɔsua nun aliɛ’n naan be wla kpɛn i su sanngɛ w’a kleman i yolɛ’n i nuan. (Liki 22:19) Sran wie’m be bu i kɛ ɔ fata kɛ be yo i anglo kwlaa, wie’m be bu i kɛ ɔ ɔ fata kɛ be yo i lemɔcuɛ kwlaa, wie’m be kusu be i kɛ be yo i cɛn ba kwlaa, yɛ wie mun ekun be bu i ke cɛn ba kun nun ɔ fata kɛ be yo i kpɛ sunman. Sran wie’m be kusu be bu i kɛ blɛ nga sran kun bu i kɛ ɔ ti kpa mɛn i’n ɔ kwla di e Min’n i aliɛ’n. a Sanngɛ cɛn sɔ’n i dilɛ nun’n ɔ fata kɛ e bu ninnge wie’m be akunndan.

Zifu’m be Delɛ Cɛn’n i dilɛ’n nun yɛ Zezi kpɛli e Min’n i nnɔsua nun aliɛ’n i ba-ɔ. Cɛn kunngba sɔ nun yɛ ɔ wuli-ɔ. (Matie 26:1, 2) Nán ngbɛn ti yɛ cɛn sɔ nun yɛ ɔ kpɛli i ba-ɔ. Ɲanmiɛn Ndɛ’n fa tɛ nga Zezi yili’n sunnzun tɛ nga be fa bua ba’n be yi i Delɛ Cɛn’n nun’n. (1 Korɛntifuɛ Mun 5:7, 8) Afuɛ kwlaa nun’n be di Delɛ Cɛn’n i kpɛ kunngba. (Ezipt Lɔ Tulɛ 12:1-6; Saun Yolɛ 23:5) I wafa kunngba’n Kisifuɛ klikli’m be blɛ su’n afuɛ kwlaa nun’n be di e Min’n i nnɔsua nun aliɛ’n fa kle kɛ be wla kpɛn Zezi i wie’n su kpɛ kunngba. b I sɔ yolɛ sɔ m’ɔ taka Biblu’n su’n i su yɛ Zoova i Lalofuɛ’m be nian-ɔn.

Blɛ nin dɔ’n

Ajalɛ nga Zezi kleli e’n, ɔ uka e naan y’a cɛn’n i dilɛ’n i nuan. Asa kusu’n ɔ uka e naan y’a si blɛ nin dɔ’n. Afuɛ 33 Klisifuɛ klikli’m be blɛ su Nisan i le 14 su, kɛ sɛnzɛ’n tɔli’n, yɛ Zezi kpɛli e wla kpɛnlɛ aɲia’n i ba-ɔ. Blɛ sɔ’n nun’n be nian anglo’n su yɛ be kle cɛn mun-ɔn. (Matie 26:18-20, 26) Afuɛ nuan kwlaa nun’n blɛ kunngba sɔ nun’n yɛ e yo e Wla Kpɛnlɛ Aɲia’n niɔn. E nian Klisifuɛ klikli’m be liɛ’n su. c

Kannzɛ afuɛ 33 nun, Nisan i le 14 su’n ti Ya cɛn’n sanngɛ afuɛ nuan kwlaa nun’n cɛn sɔ’n kaci. E nian wafa nga Zezi blɛ su’n Zifu’m be ka cɛn mun’n su e ka cɛn mun naan y’a wun cɛn ng’ɔ ti Nisan i le 14 su’n. E nianman wafa nga siɛn’n Zifu’m be ka cɛn mun’n su. d

Kpanwun nin duvɛn’n

Kɛ be wieli Delɛ Cɛn’n i di’n, kpanwun mɔ b’a guaman nun levii’n ɔ nin duvɛn ɔkwlɛ nga be kali’n yɛ Zezi fa kpɛli aɲia uflɛ sɔ’n i ba-ɔ. (Matie 26:26-28) Ajalɛ kunngba’n su yɛ e nian-ɔn. Yɛle kɛ e faman kpanwun nga be guali nun levii annzɛ i wunsu like’n. Yɛ e faman duvɛn ng’ɔ ti mlɛnmlɛn’n annzɛ nga be guali nun ninnge fanninfannin wie mun’n. Ɔ maan duvɛn nga b’a guaman nun like fi’n yɛ e fa-ɔ.

Ɲanmiɛn sulɛ wafa wie’m be fa kpanwun nga be guali nun levii’n yɛ be fa di cɛn sɔ’n niɔn. Kusu nn Biblu’n nun’n levii’n ti sa tɛ’n nin like nga fɔ o nun’n be nzɔliɛ. (Liki 12:1; 1 Korɛntifuɛ Mun 5:6-8; Galasifuɛ Mun 5:7-9) Kɛ mɔ fɔ w’a tranman Zezi i wunnɛn’n nun’n mɔ w’a yoman sa tɛ fi’n, ɔ fata kɛ kpanwun mɔ b’a guaman nun levii’n yɛ ɔ yo i wunnɛn’n i nzɔliɛ. (1 Piɛli 2:22) Like kun ekun m’ɔ takaman Biblu’n su’n yɛle kɛ be fa nzan mlɛnmlɛn wie mun fa kaci duvɛn’n. Asɔnun wie’m be yo sɔ afin be tannin sran’m be nzan nɔnlɛ’n kusu nn Biblu’n tanninman nzan nɔnlɛ’n.—1 Timote 5:23.

Kpanwun nin duvɛn’n be timan wunnɛn nin mmoja sakpasakpa

Kpanwun mɔ b’a guaman nun levii’n ɔ nin duvɛn ɔkwlɛ’n nga be fa yo e Wla Kpɛnlɛ Aɲia’n be ti Klisi i wunnɛn nin i mmoja’n be nzɔliɛ. Nzɔliɛ ninnge sɔ’m be kaciman wunnɛn nin mmoja sakpasakpa kɛ nga sran wie’m be fa bu i’n sa. Asa kusu’n, nán kɛ be fɛli i wunnɛn nin i mmoja’n be fa sanngannin nzɔliɛ ninnge sɔ’m be nun-ɔn. Maan e nian Biblu’n nun ndɛ nga ti yɛ e kan sɔ’n.

Sɛ Zezi seli i sɔnnzɔnfuɛ’m be kɛ be nɔn i mmoja’n sakpa’n nn ɔ su se be kɛ be fɔn Ɲanmiɛn i mmla ng’ɔ se kɛ nán be di mmoja’n. (Bo Bolɛ 9:4; Sa Nga Be Yoli’n 15:28, 29) I sɔ’n kwla yo man ye kaan sa, afin Zezi si kɛ mmoja ti cinnjin Ɲanmiɛn ɲrun. Ɔ maan ɔ kwla semɛn i sɔnnzɔnfuɛ’m be kɛ be fɔn mmla sɔ’n.—Zan 8:28, 29
Sɛ ɔ ti kɛ akoto’m be nɔnnin Zezi i mmoja sakpa’n nn w’a seman kɛ “bé gúɛ i ase.” I sɔ’n m’ɔ kannin’n kusu kle kɛ ɔ nin-a yiman tɛ’n.—Matie 26:28.
Zezi fɛli i wun yi tɛ “kpɛ kunngba cɛ.” (Ebre Mun 9:25, 26) Kɛ bé dí e Min’n i nnɔsua nun aliɛ’n, sɛ ɔ ti kɛ kpanwun nin duvɛn’n be kaci i wunnɛn nin i mmoja’n nn be nga be di ninnge sɔ mun nn be yi tɛ sɔ’n flan nun.
Zezi seli kɛ: “An yo i kɛ nga sa titi naan amun wla kpɛn min su,” w’a seman kɛ “naan amun fa min yi tɛ.”—1 Korɛntifuɛ Mun 11:24

Be nga be bu i kɛ kpanwun nin duvɛn’n be kaci Zezi i wunnɛn nin i mmoja’n be jran wafa nga be kacili ndɛ wie mun Biblu wie’m be nun’n be su yɛ be kan sɔ-ɔ. I wie yɛle kɛ Biblu’n sunman nun’n be kacili duvɛn’n i su ndɛ nga Zezi kannin’n i kɛ: “Nga ti min mmoja.” (Matie 26:28) Sanngɛ Zezi i ndɛ sɔ’n be kwla kaci i kɛ: “Nga ti min mmoja i nzɔliɛ.” e Ɔ maan kɛ nga Zezi fa yo i titi sa’n, ɲanndra nun ndɛ yɛ ɔ kan kleli be-ɔ.—Matie 13:34, 35.

?Wan mun yɛ be kwla di kpanwun’n yɛ be kwla nɔn duvɛn’n niɔn?

Kɛ Zoova i Lalofuɛ’m be yo e Wla Kpɛnlɛ Aɲia’n be nun kaan sa yɛ be di kpanwun’n yɛ be nɔn duvɛn’n niɔn. ?Ngue ti-ɔ?

Zezi i mmoja’n ng’ɔ guɛli i ase’n ɔ wlali “aenguɛ uflɛ’n” i bo ase. Aenguɛ sɔ’n ɔ kacili aenguɛ laa nga Ɲanmiɛn Zoova nin Izraɛli nvle’n be trali’n. (Ebre Mun 8:10-13) Be nga be o aenguɛ sɔ’n nun’n be yɛ kɛ é yó e Wla Kpɛnlɛ Aɲia’n be di kpanwun’n yɛ be nɔn duvɛn’n niɔn. Ɔ maan nán Klisifuɛ’m be ngba-ɔ, ‘be nga Ɲanmiɛn flɛli be’ kɛ be di junman gunmin kun’n yɛ be yo sɔ-ɔ. (Ebre Mun 9:15; Liki 22:20) Sran sɔ’m be nin Klisi bé kɔ́ dí famiɛn ɲanmiɛn su lɔ. Yɛ Biblu’n se kɛ sran sɔ’n be ti sran akpiakpi ya akpiakpi ablanan-nin-nnan (144.000) cɛ.—Liki 22:28-30; Sa Nglo Yilɛ 5:9, 10; 14:1, 3.

Be nga be flɛ be “bua akpasua kaan” be nin Klisi bé kɔ́ dí famiɛn-ɔn, sanngɛ e nun suman e lafi su kɛ e o “sran kpanngban kpa” nga bé ɲán nguan m’ɔ leman awieliɛ’n asiɛ su wa’n be nun. (Liki 12:32; Sa Nglo Yilɛ 7:9, 10) Kannzɛ be nga be lafi su kɛ be tran asiɛ’n su wa’n be diman kpanwun’n yɛ be nɔnman duvɛn’n sanngɛ be tran aɲia sɔ’n i bo be kle kɛ be si tɛ nga Zezi yili naan sran’m be kwlaa be ɲan be ti’n i su ye.—1 Zan 2:2.

a Biblu’n wie’m be nun’n kɛ be waan bé kán e Min i nnɔsua nun aliɛ’n i ndɛ’n be se kɛ “cɛn kwlaa.” Be kan sɔ be fa kle aliɛ sɔ’n i dilɛ’n i nuan. Sanngɛ sɛ e fa ndɛ sɔ’n aniɛn nga i klikli nun be klɛli Biblu’n nun’n be seli kɛ “blɛ kwlaa.”—1 Korɛntifuɛ Mun 11:25, 26, Nyanmiɛn Ndɛ.

b Nian The New Schaff-Herzog Encyclopedia of Religious Knowledge, vol. 4, p. 43-44, et Cyclopedia de McClintock et Strong, vol. 8, p. 836 nun.

c Nian The New Cambridge History of the Bible, vol. 1, p. 841 nun.

d Andɛ’n sran’m be kwla fa mannzin wie mun be nian ɲanmiɛn su lɔ naan b’a wun blɛ nga anglo’n fí’n. I sɔ yɛ siɛn Zifu’m be yo naan b’a si blɛ nga Nizan anglo’n bo i bo’n niɔn. Kusu nn nɛ́n i sɔ yɛ Klisifuɛ klikli’m be yoli-ɔ. Be liɛ’n, kɛ be wun anglo ba’n Zerizalɛmun lɔ’n yɛ be bo Nizan anglo’n kalɛ bo-ɔ. Ɔ maan kɛ be wun i mannzin nun’n ɔ kwla di cɛn kun annzɛ cɛn nɲɔn kun ka naan b’a wun i Zerizalɛmun lɔ. I sɔ’n ti yɛ kpɛ sunman’n cɛn nga Zoova i Lalofuɛ’m be di e Min’n i aliɛ’n nin cɛn nga Zifu’m be di paki’n be timan kun’n niɔn.

e Nian A New Translation of the Bible de James Moffatt, The New Testament—A Translation in the Language of the People de Charles B. Williams nin The Original New Testament de Hugh J. Schonfield be nun.