PARA sa mga Hebreo sa Dagang Panuga, an sekular na taon nagpupuon sa panahon nin pag-arado asin pagsabwag nin banhi, na an katumbas na panahon ngunyan iyo an bulan na Setyembre/Oktubre.

An sarong taon sa kalendaryong lunar na may 12 bulan (may 29 o 30 aldaw an kada bulan) mas halipot kisa sa kalendaryong solar na basado sa kumpletong pag-itok kan daga sa palibot kan saldang. Lain-lain na pamamaagi an ginamit para magin magkauyon an duwang kalendaryo. Ginigibo ini paagi sa pagdagdag nin mga aldaw o paminsan-minsan na pagsingit nin bulan, na posibleng bago magpuon an sunod na taon. Paagi kaiyan, nagigibong iuyon an kalendaryo sa mga panahon nin pagtanom o pag-ani.

Pero kan panahon ni Moises, sinabi nin Diyos na an inot na bulan kan taon para sa mga Israelita iyo an bulan nin Abib, o Nisan. (Exo. 12:2; 13:4) Mga bulan iyan nin Marso/Abril. Sa bulan nin Nisan magkakaigwa nin kapiyestahan para sa mga Israelita, asin sa kapiyestahan na iyan, kaipuhan nindang magdulot ki Jehova nin mga inot na bunga nin sebada.—Exo. 23:15, 16.

“An pamamaagi na diyan ibinabasar kun baga masingit o dai simple man lang,” an sabi kan iskolar na si Emil Schürer, sa saiyang libro na The History of the Jewish People in the Age of Jesus Christ, (175 B.C.–A.D. 135). “An kapiyestahan nin Paskuwa, na isineselebrar sa kabilugan nin bulan (full moon) sa bulan nin Nisan (Nisan 14), dapat na pirming matangod pagkatapos kan vernal [o, spring] equinox . . . Kaya, kun patapos na an taon tapos narisa na an Paskuwa matatangod bago an vernal equinox, ipinagbubuot an pagsingit nin [ika-13] bulan bago an Nisan.”

Ginagamit man kan Mga Saksi ni Jehova an pamamaaging ini para aramon an tamang petsa para sa Pamanggihan kan Kagurangnan, na natatangod sa panahon nin tigsuli asin katumbas nin Nisan 14 sa Hebreong kalendaryo. Patiinot na ipinapaisi sa mga kongregasyon sa bilog na kinaban an petsang ini. *

Pero, paano naaaraman kan mga Hebreo pag patapos na an sarong bulan asin mapuon na an bagong bulan? Sa ngunyan, tibaad mahiling ka na lang sa imprentadong kalendaryo o calendar app sa saimong electronic device. Alagad, bakong arog kaiyan kasimple kan mga panahon kan Bibliya.

Kan panahon kan Baha, an kada bulan may lawig na 30 aldaw. (Gen. 7:11, 24; 8:3, 4) Pag-abot nin panahon, sa mga Hebreo bako nang pirming 30 aldaw an sarong bulan. Sa Hebreong kalendaryo, nagpupuon an bulan (month) pag nahiling na an korteng asyab kan bagong bulan (new moon). Iyan an madeterminar kun baga 29 o 30 an aldaw kan sinundan na bulan.

Sa sarong pagkakataon, si David asin Jonathan parehong nagsambit manungod sa bulan (month), na sinasabi: “Bagong bulan sa aga.” (1 Sam. 20:5, 18) Kaya minalataw na kan ika-11 siglo B.C.E., patiinot nang kinakarkulo an mga bulan. Paano maaaraman nin sarong ordinaryong Israelita pag mapuon na an bagong bulan? An Mishnah, na sarong koleksiyon nin berbal na ley asin tradisyon, nagtatao nin nagkapirang impormasyon. Ipinaparisa kaiyan na pakatapos na an mga Judio makabalik hali sa pagkadistiyero sa Babilonya, igwa nin papel an Sanhedrin (an Judiong korte suprema). Sa laog kan pitong bulan na diyan isinasagibo an mga kapiyestahan, an mga miyembro kan korte nagtitiripon sa ika-30 aldaw kan bulan. Sinda an may paninimbagan na aramon kun nuarin mapuon an sunod na bulan. Ano an nagigin basehan ninda?

May mga lalaki na pinapapuwesto sa halangkaw na mga lugar sa palibot kan Jerusalem. Aabangan ninda an inot na paglataw kan bagong bulan na korteng asyab. Tulos-tulos ninda iyan na ibabareta sa Sanhedrin. Pag sa hiling kan mga miyembro kan Sanhedrin na igwa na sinda nin igong ebidensiya na nahiling na talaga an bagong bulan, ipapaisi ninda na nagpuon na an bagong bulan. Pero, paano kun mapanganuron o maalupuop, na dahil diyan dai mahiling kan mga lalaking nagbabantay an korteng  asyab kan bagong bulan? An patapos nang bulan idedeklarar na igwa nin 30 aldaw, asin mapuon na an bagong bulan.

Sinabi sa Mishnah na an desisyon kan Sanhedrin ipapaisi paagi sa senyal na kalayo na pinapalaad sa Bukid nin mga Olibo, na harani sa Jerusalem. Nagpapalaad man nin kalayo sa iba pang haralangkaw na lugar sa bilog na Israel para ipalakop an bareta. Pag-abot nin panahon, nagpapadara na nin mga mensahero. Kaya an pagpuon kan bagong bulan maaaraman kan mga Judio sa Jerusalem, sa bilog na Israel, asin pati na kan mga Judio na nasa suruway-suway na komunidad. Sa siring, sarabay na maiseselebrar kan gabos an mga kapiyestahan.

Makakatabang an tsart sa ibaba para masabutan nindo an mga bulan, kapiyestahan, asin mga panahon sa Hebreong kalendaryo.