U Ka Rẹn Ra?
De vbene emwi arre na miẹn ya so igiẹ yọ wẹẹ, Ọba e Bẹlsiaza ne Baibol guan kaẹn gele gha rrọọ?
VBE ọwara ukpo nibun, emwa eso ni gbodan ye ẹmwẹ nọ rre Baibol kegha kha wẹẹ, ọ ma gha mwẹ ẹghẹ ọkpa ne Ọba e Bẹlsiaza ne ebe Daniẹl guan kaẹn ya gha rrọọ. (Dan 5:1) Emwi nọ ya iran gha kha vberriọ ọre wẹẹ, emwi arre rhọkpa ma gha rrọọ nọ sosẹ yọ wẹẹ, Ọba e Bẹlsiaza gele gha rrọọ. Sokpan iran keghi fi iziro ọghe iran werriẹ vbe ukpo 1854. Vbọzẹe?
Vbe ukpo nii, okpia ọkpa na tiẹre J. G. Taylor ne arriọba e Britain ya zẹ ihe egbe keghi ya ghee avbe itowa ni rre otọ e Ur nẹdẹ nọ rre ako na ghi rẹn ye odẹ ahọ ọghe Iraq vbe ẹdẹnẹrẹ. J. G. Taylor keghi miẹn akhe nibun vbuwe owa ọkpa nọ yo ghete. Utanmwẹ ọghe dọmwadẹ akhe nọ miẹn na, ma sẹ ukhiọnmwẹ ibata ọkpa (10 cm), te a wa vbe gbẹnnẹ emwi lele avbe akhe na. Usun emwi na gbẹnnẹ ye ọkpa vbe akhe na ọre erhunmwu utọmwẹ ne a na ne Nabonidus ne ọba ọghe Babilọn kevbe ovbi ẹre nokpia nọdiọn ighẹ e Bẹlsiaza. Ọna keghi ya emwa ni te gha gbodan kha wẹẹ: Ọni gele rhiema wẹẹ, e Bẹlsiaza gele gha rrọọ.
Gberra wẹẹ, e Baibol gi ima rẹn wẹẹ, e Bẹlsiaza gele gha rrọọ, ọ vbe tama ima wẹẹ, ọba vbe gha nọ. Sokpan emwa eso na ye gha gbodan yọ wẹẹ, ọ ma gha mwẹ ẹghẹ ne Bẹlsiaza ya gha re ọba. Vbe igiemwi, vbe odẹ ukpo 1875, umẹwaẹn ọkpa na tiẹre William Talbot keghi kha wẹẹ, emwa eso tae khian wẹẹ “ẹghẹ ọkpa ẹre Bel-sar-ussur [e Bẹlsiaza] kevbe erhae ighẹ e Nabonidus ya kha. Sokpan emwi rhọkpa i rrọọ nọ so igiẹ ye ọna.”
De emwi nọ ghi zuze ye ẹmwẹ na? Evba gbẹnnẹ lele avbe akhe ọvbehe na miẹn keghi rhiẹre ma wẹẹ, ọ ghaa mwẹ ẹghẹ ne Ọba e Nabonidus ma ya gha rre Babilọn vbe ọwara ukpo nibun. De ọmwa nọ ghi gha kha vbe ẹghẹ na? Ebe na tiẹre Encyclopædia Britannica keghi kha wẹẹ, “Vbe ẹghẹ ne Nabonidus ma ya gha rre owa, ọ na wẹẹ ne Bẹlsiaza gha kha zẹvbe ọba, nọ vbe gha gbaroghe nibun sẹ vbe ivbiyokuo ọghẹe.” Ọna rhiema wẹẹ idayi ẹre Bẹlsiaza ghaa khin ne erhae. Ọni ẹre ọ si ẹre ne okpia ọkpa nọ rri egie ebe na tiẹre Alan Millard na kha wẹẹ, ẹi khabe ne “ebe Daniẹl na tie Bẹlsiaza ‘ọba.’”
Vbọrhirhighayehẹ, emwi nọ ya ima ne eguọmwadia Osanobua yayi wẹẹ, te emwi nọ rre ebe Daniẹl wa gba ọre wẹẹ, ọkpa vbe usun ebe nọ rre uwu e Baibol ẹre nọ, kevbe wẹẹ, ako nibun ọvbehe vbe Baibol ya unu kaẹn akhasẹ ighẹ Daniẹl.—2 Tim 3:16.
