1. Jé é nga bo na Caïn a nyoñ mbia ntyi’an a nga nyoñ, mam mevé ntyi’an ôte ô nga so me?

CAÏN a mbe a yiane nyoñe ntyi’an, a mbe a yiane tobe jam a ye bo: Ye a ye juane mbia b’asimesane bé, ye a ye jô’é be be jôé nye? Ntyi’an ôse a nga ye nyoñ, ô nga ye tyendé ényiñe jé ése. Mia yeme mbia ntyi’an a nga nyoñ. Ntyi’an ôte ô nga tindi nye na, a wôé monyañe wé Abel, mbo ésaé Yéhôva. Ô nga ndamane fe élate ba Nté wé.—Met. 4:3-16.

2. Mfi ôvé bia bi éyoñe bia yeme nyoñe mintyi’an?

² Den, bia fe bia yiane nyoñe mintyi’an. Sa ke ntyi’an ôse bia nyoñ, ñwô ô ne soo bia awu nge ényiñ. Ve abui ya mintyi’an bia nyoñ, é ne tyendé ényiñe jangan. Ajô ete nde, e yeme nyoñe mintyi’an a ne volô bia na, bi bi mbamba ényiñ, bi nyiñ e mvo’é été, bi sa’ale ényiñe jo’ojo’o, ényiñ ôlun, a na bi bo teke jôban éyoñ ése.—Min. 14:8.

3. (a) Za bia yiane tabe nye ndi nge bia kômbô nyoñe mbamba mintyi’an? (b) Ayé’é di da zu ve bia biyalane ya minsili mivé?

³ Jé é ne volô bia na, bi nyoñe mbamba mintyi’an? Bia yiane tabe Yéhôva ndi, bi nji yiane sôane na, a ye ve bia fek. Bia yiane futi ndi nleme jangan Mejô me Zambe,  mimboane mi mame mié, a melebe ma so Kalate wé été. (Lañe Jacques 1:5-8.) Nté bia ke ôsu a subu nye bebé, a nté nye’ane bia nye’e Mejô mé wo yaé, bia futi ndi nleme jangan mintyi’ane mi mame mié. Nalé aye bo na, bi bi fulu ya taté jeñ ôsimesane ya Kalate Zambe ôsusua na bia nyoñe mintyi’an. Ve jé é ne volô bia na bi kôme yeme nyoñe mintyi’an? Ye e yeme nyoñe mintyi’an a tinane na, nge bi nyoñeya ntyi’an éziñ, bi vo’o wô beta tyendé?

4. Ntyi’an ôvé Adam a mbe a yiane nyoñ, mam mevé ntyi’an ôte ô nga so me?

⁴ Bone be bôt be bili na ba nyoñe mintyi’an ataté afube Éden. Adam a nga yiane tobe môt a ye vô’ôlô nge Zambe nge Ève. A mbe ngule ya nyoñe ntyi’an. Ve wo simesan aya, ye a nga nyoñe mbamba ntyi’an? A nga jô’é na, minga wé a tindi nye na, a nyoñ angôndô ya mbia ntyi’an, ntyi’an ôte ñwô ô nga bo na, a sub ényiñe ya melu mese e Paradis. Ve sa ke mame mete étam mme a nga sup. Den, bi ngenan bi tôba’ane minjuk amu mbia ntyi’an ate.

5. Aval avé bia yiane yene mfi ya nyoñe mintyi’an?

⁵ Bôte béziñ be ne simesane na, ényiñ é ne bo abui ôveves nge bi bili ke na bia nyoñe mintyi’an. Ye wo fe wo simesane nalé? Te vuane na, Yéhôva a nji kôme môt a ne minsini, nnye a ne teke fas nge nyoñe mintyi’an. Kalate Zambe a ye’ele bia avale bi ne nyoñe mbamba mintyi’ane den. Éyoñe Yéhôva Zambe a jô’é bia na bi nyoñe mintyi’an, a ne asu mfi wongan. Bi tame yene mam ma liti nalé.

6, 7. Ntyi’an ôvé bone b’Israël be nga yiane nyoñ, amu jé ntyi’an ôte ô mbe ayaé asu dap? (Fombô’ô fôtô ya atata’a ya ayé’é di.)

⁶ Éyoñe be keya kui si ya ntiñetan, bone b’Israël be mbe be yiane top za ba ye bo ésaé: Ye Yéhôva, ye bezambe befe? (Lañe Josué 24:15.) Bi ne simesane na ntyi’an ôte ô mbe tyi’ibi ya nyoñ. Ve ntyi’an ôte ô mbe ve soo be ényiñ, nge awu. Abui biyoñ, bone b’Israël be nga tobe na, ba bo Yéhôva melo melu betyi’i mejô. Be nga lume Yéhôva mvus a tôñe bivuse bezambe. (Bm. 2:3, 11-23) Tame simesane jam e nga bobane melu me nkulu mejô Élie, bone b’Israël be nga yiane nyoñe ntyi’an. Élie a nga jô be ne sañesañe na be tobe Zambe wop, zañe Yéhôva a Baal. (1 Bb. 18:21) Élie a nga komekane be amu be nji be be kômbô’ô nyoñ ntyi’an. Ô ne simesane na, ntyi’an ôte ô mbe tyi’ibi, amu na, e bo Yéhôva ésaé a ne zene ya fek. Nde fe mfefe’e môt ô vo’o kômbô bo Baal ésaé. Ve b’Israëlite be mbe be “fenke zañe mengam mebaé.” Ane Élie a nga lebe be na, be bo Yéhôva ésaé, nnye a ne nya Zambe.

⁷ Jé é nga bo na, bone b’Israël be yen ayaé ya nyoñe mbamba ntyi’an? Jam ôsu e ne na, be nji be be tu’a bi mbunan be Yéhôva, be nga bene fe vô’ôlô melebe mé. Be nji jeñe na be tu’a yeme Yéhôva, nge fe’e jé, be nji jeñe jeñe na be futi ndi nleme jap be nye. Nge be nga ye nyoñ éyoñe ya tu’a yeme Yéhôva, nalé a nga ye volô be na, be nyoñe mbamba mintyi’an. (Bs. 25:12) Ve be nga jô’é bôte befe be wone be, a na be nyoñe mintyi’an señe jap. Bôte ya meyoñe me nji bo Yéhôva ésaé, be nga tindi bone b’Israël na be bi mbia mimfasan, a na be bo mbia be mam meyoñe mete me mbe me bo’ok. E zu  koone Yéhôva a tatéya ve be abui mebendé.—Nk. 23:2.

8. Nlañe bone b’Israël wo ye’ele bia jé a lat a nyoñane mintyi’an?

⁸ Bive’an bi ndôme mane yene bi, bia ye’ele bia na, môt ase ya be bia a yiane nyoñe mintyi’ane mié. Kalate Zambe étam nnye a ne volô bia na, bi nyoñe mintyi’an mi ne zôsô a fek. Kalate Begalate 6:5 a jô bia na: “Môt ase a ye be’e mbe’e wé émien.” Bi nji yiane jô’é môt mfe mbe’e ya nyoñe mintyi’ane señe jangan. Ve bia yiane yé’é na, bi yeme nkômbane Yéhôva, a tôñe wô.

9. Amu jé e nji bo mvo’é ya jô’é bôte befe be nyoñe mintyi’ane señe jangan?

⁹ Jé é ne bo na, bi jô’é bôte befe be nyoñe mintyi’ane señe jangan? Ékpwe’ele nge ke bitibila’a bia so bia be bôte befe, bi ne bo na bi nyoñe mbia mintyi’an. (Min. 1:10, 15, Mfefé Nkôñelan) Ve bia yiane yeme na, biabebien bia yiane jô’é mone môte ya nleme wongan a tindi bia na, bi tôñe melebe ya Kalate Zambe, akusa bo ékpwe’ele, nge ke étibila’a ése bia tôbane je. Nge bia jô’é na bôte befe be nyoñe mintyi’ane señe jangan, yeme na bi tyi’iya na bia “ke nsamba wop.” Ke ntyi’ane ñwô bia te nyoñe le? Ve ô ne fe soo bia minjuk.

10. Amu jé Paul a nga bemene Bekristen ya Galatie?

¹⁰ Nlômane Paul ô nga ye’ele Bekristene ya Galatie na, e ne abé ya jô’é bôte befe be nyoñe mintyi’ane señe jap. (Lañe Begalate 4:17.) Bekristene béziñ be mbe be jeñe na, be nyoñe mintyi’ane señe Bekristene bevok, asu ya na, be tindi be na be wosane minlôman. Amu jé be mbe be bo’o jam ete? Bôte bete be mbe be bete’e bebiene yôp, a jeñe na be jôé akônda. Be mbe be be’e mbe’e ô nji bo éñwop, teke jô’é Bekristene bevok fili ya nyoñe mintyi’ane miap.

11. Aval avé bi ne volô bôte bevo’o na be yeme nyoñe mintyi’an?

¹¹ Paul a nga liti mbamba éve’ela ya tôñ, amu a mbe a jô’é Bekristene bevok  fili ya nyoñe mintyi’ane miap. (Lañe 2 Becorinthien 1:24.) Den, bemvendé ba yiane tôñ éve’ela Paul, éyoñe ba ve môt melebe me tii a mam Kristen ébien é ne fili ya top. Ba wô’ô meva’a ya liti mintômba melebe ma so Kalate Zambe été. Ve bemvendé ba jô’é Kristen ése ébien é nyoñe mintyi’ane mié. Nalé a yian, amu môt ase nnye a ye be’e ayeme ya mintyi’ane mié. Beta ñye’elane bia nyoñ a ne na: Bi ne liti bôte bevok na bia nyoñe be ngap, bi ne fe liti be miñye’elane ya Kalate Zambe be ne tôñ. Ve môt ase a bili mbe’e ya nyoñe mintyi’ane mié. Kristen ése ja bi mevak éyoñe ja nyoñe mbamba mintyi’an. Nge bia yene na, bi bili nkômbane ya nyoñe mintyi’an asu bobejañ a bekale bangan, bia yiane titane wô avôl avôl.

12, 13. Amu jé e nji bo mvo’é na, bi nyoñe mintyi’an éyoñ bia wô’ô ôlun nge éyoñ bia bili atek?

¹² Bôte ba nye’e ba jô na: Bo’ok ane nleme wôé wo jô. Ve nleme wôé ô ne du’u wo. A fe na, ôsimesan ôte ô nji so Kalate Zambe été. Bible a jô bia na, bi bo teke jô’é nleme wongan ô liti bia zen éyoñe bia kômbô nyoñe ntyi’an éziñ, amu bi ne bebo mam abé. (Min. 28:26) Minlañe mi ne Kalate Zambe été mia kate bia mbia be mame bôte béziñ be nga tôbane me, amu be nga tôñe nleme wop. Nya ajô a ne na, mbôle bi nga bialé abé été, “jôm éfe é nji bo medu’an ane nleme môt, a be se nguleya bo wô mvo’é.” (Jr. 3:17; 13:10; 17:9, Mfefé Nkôñelan; 1 Bb. 11:9) Nde ñhe, jé é ne kui bia nge bia tôñe zene nleme wongan wo liti bia?

¹³ Nleme Kristen ô ne nya mfi, amu Atiñe da jô bia na, bi nye’e Yéhôva a nleme wongan ôse, a na, bi nye’e môte mbok ane bia nye’e biabebien. (Mt. 22:37-39) Ve éfuse bia te lañ abeñe ya mvus, ja te liti na, bi ne tôbane minjuk nge bia jô’é nleme wongan ô wulu bia. Éve’an é ne na, jé ja ye boban nge bia nyoñe mintyi’an éyoñe bia wô’ô ôlun? Bi ne ve éyalan tyi’ibi, nge bi tebeya aval été ete môs éziñ. (Min. 14:17; 29:22) Nsili ôfe ô ne na, ye bi ne nyoñe mbamba mintyi’an éyoñe bia wô’ô ate’e nlem? (Nb. 32:6-12; Min. 24:10) Te bia vuane na, Mejô me Zambe ma ve fek ya bo “mbo ésaé atiñe Zambe.” (Bero. 7:25, Mfefé Nkôñelan.) Ôwé, nleme wongan ô ne yale bia fé, nge bia jô’é wô ô wulu bia éyoñe bia kômbô nyoñe ntyi’an éziñ.

14. Aval avé bia yeme na, e ne bo mfi ya tyendé ntyi’ane wongan?

¹⁴ E ne mfi na, bi nyoñe mbamba mintyi’an. Ve nalé a nji tinane na, bi nji yiane tyendé ntyi’ane bi maneya nyoñ. Biyoñe biziñ, e ne bo mfi ya tu’a beta fase ntyi’ane bi maneya nyoñ, nge na bi tyendé wô. Tame fas avale Yéhôva a nga bo melu me nkulu mejô Yona, éyoñe bôte ya Ninive be nga bulane mvus. “Ane Zambe a nga yene mimboane miap, ane be nga kônelan a li’i mbia zene wop; ane Zambe a nga jôban abé a nga jô na, a ye bo be; ane a nga bo te bo de.” (Jonas 3:10) Éyoñe Beninivite be nga jôban a tyendé, Yéhôva fe a nga tyendé ntyi’an a nga nyoñ. Nalé a nga liti na, a ne ngule ya tyendé ôsimesane wé, na a ne éjote nyul, a Zambe ya mvam. Jam afe e ne na, Zambe a nji nyoñe mintyi’an ôlun été, aval abui bôte da bo den.

15. Mam mévé me ne bo na, bi tyendé ntyi’an éziñ?

 ¹⁵ E ne kui na, bi yene mfi ya tu’a fase ntyi’ane wongan. Éko éziñe mame ma te tyendé. Biyoñe biziñ, Yéhôva a nga tyendé mintyi’ane mié éyoñe mam me nga tyendé. (1 Bb. 21:20, 21, 27-29; 2 Bb. 20:1-5) Nge na ô ndôme bi mimfefé mi mam miziñ, mia liti wo mfi ya tyendé ntyi’ane wôé. Be nga laane Njô bôt David minsos ajô ya Mephibosheth, ndaé Saül. Mvuse ya valé, a nga wô’ô na jam be nga kate nye e nji be été, ane a nga tyendé ntyi’an a nga nyoñ. (2 Sa. 16:3, 4; 19:24-29) Biyoñe biziñ, fek é ne tindi bia na bia fe bi bo nalé.

16. (a) Mam mevé me ne volô bia na bi nyoñ mbamba mintyi’an? (b) Amu jé a aval avé bia yiane yene mintyi’an bi nyoñeya ayap?

¹⁶ Kalate Zambe a lebe bia na, bi nji yiane bo ôjeja’a éyoñe bia kômbô nyoñe beta ntyi’an éziñ. (Min. 21:5) Éyoñe bia nyoñ éyoñe ya tu’a fas mame mese me tii a ntyi’ane bia zu nyoñ, bia ye nyoñe mbamba ntyi’an. (1 Bet. 5:21) Ôsusua na a nyoñ ntyi’an éziñ, ntebe ôsu ya nda bôt, a yiane taté nyoñ éyoñe ya vune Kalate Zambe, a bekalate bangan bevok, a yiane fe jeñ ôsimesane bibu’a bise ya nda bôte jé. Tame simesan éyoñe Zambe a nga jô Abraham na, a vô’ôlô minga wé. (Met. 21:9-12) Bemvendé fe ba yiane nyoñ éyoñe ya vune Kalate Zambe a bekalate ya Tin Ékôan. Nge ba yeme minné miap, a nge ba kañese tyendé ôsimesane wop, b’aye ke wô’ô ôson éyoñe mimfefé mi mam mia tindi be na, be tyendé ntyi’ane be maneya nyoñ. Ba yiane tyendé ôsimesane wop, a ntyi’ane wop, nge nalé a yian. Bia bese fe bia yiane vu éve’ela jap. Mboon ôte ô ne soo mvo’é, a bo na mam me wulu avale da yian akônda été.—Mam. 6:1-4.

17. Jé é ne volô bia na bi tu’a yeme nyoñe mintyi’an?

¹⁷ Mintyi’an miziñ mi ne mfi a dañe mi mivok. Mi mi ne mfi abui mi ne sili na bi fas abui, a tu’a ye’elane Yéhôva, mi ne fe sili abui éyoñ asu ya na, bi nyoñe mie. Bekristen béziñ ba yiane tyik nge ba ye luk, a za ba ye luk. E nyoñ ésaé nkpwa’a mefan, a ne fe beta ntyi’an a soo abui bibotan. Ve môt a ne taté fas mam a yiane bo asu ya na a nyoñ ésaé éte, a éyoñ a yiane je nyoñ. Asu ya na, bi nyoñ avale mintyi’an ete, bia yiane bi ndi nleme na, Yéhôva a bili ngule ya su’u bia, a na, a ye bo de. (Min. 1:5) Jôm éte nje é ne nya mfi ya ke jeñe fe’e Kalate Zambe été, a sili Yéhôva mvolan a zene ya meye’elan. Bi nji yiane vuane na, Yéhôva a ne ve bia mefulu ma ye volô bia na, bi nyoñe mintyi’an mia lu’an a nkômbane wé. Éyoñe bi bili beta mintyi’ane ya nyoñ, bia yiane sili biabebiene na: ‘Ye ntyi’an ma zu nyoñe wu, wo liti abime ma nye’e Yéhôva nga? Ye wo ye soo mevak a mvo’é nda bôte jam été? Ye wo ye liti na, me ne ôjibi a mvam?’

18. Amu jé Yéhôva a yi na bi nyoñe mbamba mintyi’an?

¹⁸ Yéhôva a nji tindi bia na bi nye’e nye, a na bi bo nye ésaé. Biabebien bia yiane top. Yéhôva a nga ve bia fili ya top, jôm éte nje a jô’é môt ase a ‘top’ nge a ye bo nye ésaé nge momo. (Jos. 24:15; Ec. 5:4) Ve jam a yi e ne na, éyoñe bi maneya nyoñe ntyi’an ô tii a nkômbane wé, bi bo ane bia te tyik. Mbôle bi too ndi a mezene me Yéhôva, a miñye’elane ya Kalate wé, bi ne ngule ya nyoñ mbamba mintyi’an, a yeme ne bip e mezene mangan mese.—Jc. 1:5-8; 4:8.