“Sa among lugar, halos tanang nag-edad ug 25 paubos nakasulay nag panigarilyo o pag-vape.”—Julia.

Niining artikuloha

•  Ang angay nimong mahibaloan

•  Ang imong mahimo

•  Komosta ang paggamit ug marijuana?

•  Ang giingon sa ubang batan-on

 Ang angay nimong mahibaloan

•   Ang pagpanigarilyo makamatay. Ang nicotine, nga mao ang pangunang substansiya sa tabako, makaadik kaayo. Sumala sa U.S. Centers for Disease Control and Prevention, “ang paggamit ug tabako mao ang usa sa pangunang mga rason nga daghang tawo sa tibuok kalibotan ang masakit ug sayong mamatay, nga puwede ra untang malikayan.”

   “Nagtrabaho ko ingong sonographer o tig-ultrasound, ug nakita nako ang epekto sa pagpanigarilyo sa mga pasyente. Kuyaw kaayo nga makita kon unsa ka barado ang mga artery sa mga tigpanigarilyo sa una. Importante kaayo nako ang akong panglawas maong dili gyod ko manigarilyo.”—Theresa.

   Nahibalo ba ka? Ang sigarilyo naay mga 7,000 ka kemikal, ug kadaghanan ani makahilo. Kada tuig, minilyon ang mamatay tungod sa mga sakit nga resulta sa pagpanabako.

•   Tungod sa pag-vape, makasulod ang makahilong mga kemikal sa lawas. Gituohan sa mga eksperto nga ang pag-vape, o ang paggamit ug vape pen o electronic cigarette, makadaot sa baga ug makamatay. Sama sa sigarilyo, naay nicotine ang mga vape product. Kay makaadik man kaayo ang nicotine, “dakog posibilidad nga maadik ang mga batan-on sa ubang klase sa droga,” miingon ang usa ka reperensiya bahin sa e-cigarette.

   “Naay mga vape product nga tam-is ug flavor sama sa cotton candy ug cherry bomb, ug ganahan kaayo ani ang mga bata ug tin-edyer. Tungod sa kalami ani, di na sila makahunahuna nga makadaot ni.”—Miranda.

   Nahibalo ba ka? Ang alisngaw gikan sa mga e-cigarette dili lang kay tubig ra. Naa ni makadaot nga mga substansiya, ug apil na ani ang makahilo kaayong mga kemikal nga mosulod sa imong baga.

 Ang imong mahimo

•   Sayra kon unsay tinuod. Ayawg tuo dayon sa imong madunggan—pananglitan, nga ang pag-vape dili makadaot o makapawala daw ni sa stress. Pag-research ug paghimog maalamong desisyon base sa imong nakat-onan.

   Prinsipyo sa Bibliya: “Ang inosente motuo sa tanan niyang madunggan, apan ang maalamon mamalandong sa matag lakang.”—Proverbio 14:15.

   “Kon imong hunahunaon ang makadaot nga mga epekto sa pagpanigarilyo ug pag-vape, makita nimo nga dili diay tinuod ang ginaingon sa mga artista o sa imong mga higala nga makalingaw ni.”—Evan.

   Hunahunaa kini: Mas malipayon ba gyod ang mga batan-on nga nagapanigarilyo o naga-vape? Mas andam ba gyod sila sa pag-atubang sa makapa-stress nga mga situwasyon karon ug sa umaabot? O basig nangita lang gyod sila ug dugang nga problema?

•    Pangitag maayong mga paagi nga mamenosan ang imong kabalaka. Makatabang ang mga kalihokan sama sa pag-ehersisyo, pagbasa, o paglingawlingaw uban sa mga higala nga maayog impluwensiya nimo. Kay ma-busy na man ka sa maayong mga butang, dili na ka makahunahuna nga kinahanglan kang manigarilyo.

   Prinsipyo sa Bibliya: “Ang kabalaka diha sa kasingkasing sa tawo makapaguol niya, apan ang maayong pulong makapalipay niya.”—Proverbio 12:25.

   “Daghan ang naghunahuna nga ang pagpanigarilyo ug pag-vape makapawala sa stress. Makapaarang-arang tingali ni sa imong gibati, pero temporaryo lang ni. Ang tinuod, mag-antos ka sa dili maayong mga resulta niini. Naa pay mas maayong mga paagi nga makapawala sa stress.”—Angela.

   Hunahunaa kini: Unsay imong mahimo aron makaya nimo ang stress? Tan-awa ang artikulo nga “Unsaon Nako Pag-atubang ang Kabalaka?” sa “Mga Batan-on Nangutana.”

•    Pangandam nga suklan ang presyur. Puwede ning maggikan sa imong mga schoolmate o bisan sa imong mga kalingawan. Gipakita sa mga pelikula, salida sa TV, ug social media nga ang pagpanigarilyo ug pag-vape makalingaw.

   Prinsipyo sa Bibliya: ‘Ang mga tawong hamtong naggamit sa ilang mga katakos sa panghunahuna, ug nabansay kon unsaon pag-ila ang maayo ug ang daotan.’—Hebreohanon 5:14.

   “Niadtong nag-eskuwela pa ko, daghan sa akong mga higala ang nagtahod nako kay dili ko manigarilyo o mag-vape. Kay ako mang giklaro nga dili gyod ko mohimo ana, ila kong depensahan kon presyuron ko sa uban. Panalipod gyod kon imong isulti sa uban ang imong baroganan.”—Anna.

   Hunahunaa kini: Kaya ba nimong suklan ang presyur sa uban? Nakasulay na ba ka nga nasuklan gyod nimo ang presyur? Kon nanginahanglan kag tabang niining bahina, tan-awa ang “Kon Unsay Himoon kon Pit-oson” sa kapitulo 15 sa Mga Pangutanang Gisukna sa mga Batan-on—Mga Tubag nga Mosaler, Tomo 2.

•   Pagpilig maayong mga higala. Dili ka daling matental nga manigarilyo o mag-vape kon ang imong mga higala wala pod nagahimo ana.

   Prinsipyo sa Bibliya: “Kon makig-uban ka sa mga maalamon, mahimo ka usab nga maalamon, apan kon makig-uban ka sa mga buang-buang, mag-antos ka.”—Panultihon (Proverbio) 13:20, Ang Pulong sa Dios.

   “Makatabang gyod kon makighigala ka niadtong naay pagpugong sa kaugalingon ug lig-on ug baroganan. Kon imong makita ang maayong mga resulta sa ilang binuhatan, mas ganahan kang sundogon sila.”—Calvin.

   Hunahunaa kini: Ginatabangan ba ka sa imong suod nga mga higala nga malikayan ang pagbisyo, o ginatental hinuon ka nila?

 Komosta ang paggamit ug marijuana?

 Daghan ang nag-ingon nga dili makadaot ang marijuana. Pero dili na tinuod!

•   Ang mga batan-on nga naggamit ug marijuana dakog purohan nga maadik ani. Sumala sa research, ang paggamit ug marijuana makadaot gyod sa imong utok ug mamenosan pod ang imong IQ.

•   Sumala sa U.S. Substance Abuse and Mental Health Services Administration, “gipakita sa research nga kadtong naggamit ug marijuana tingali mas magkaproblema sa ilang relasyon sa uban, ubos ug grado sa eskuwelahan, dili kaayo malamposon sa ilang karera, ug dili kaayo malipayon sa kinabuhi.”

   “Natental ko nga mag-marijuana kay gusto nakong mawala ang akong grabeng kabalaka. Pero dihang naghunahuna ko nga puwede kong maadik ani, kon unsa ka dako ang akong magasto, ug ang epekto ani sa akong panglawas, naamgohan nako nga ang paggamit ug marijuana makapasamot ra sa akong kabalaka.”—Judah.