Sa tres anyos pa ko, ang akong amahan, uyoan, ug apohan gipadala ngadto sa mga kampo sa pinugos nga pagtrabaho tungod sa Kristohanong neyutralidad. Si Papa lang ang nakalahutay. Pagka-1947, human sa Gubat sa Kalibotan II, siya mipauli nga may piang sa likod. Bisag dili maayo ang iyang lawas siya lig-ong mibarog sa iyang pagtuo.

Pagka-nuybe anyos nako, ang among pamilya ug gatosan pa ka Saksi sa Moldova gidestiyero sa Siberia. Sa Hulyo 6, 1949, gipasakay mi sa mga bagon nga kargahanag baka. Human sa 12 ka adlaw ug kapig 6,400 kilometros nga biyahe, mihunong mi sa estasyon sa tren sa Lebyazhe. Naghulat didto ang lokal nga mga awtoridad. Gibahin mi sa gagmayng grupo ug gipaadto dayon sa dapit nga gipatrabaho kanamo. Ang usa ka gamay ug bakanteng eskuylahan maoy nahimong puy-anan sa among grupo. Kami gikapoy pag-ayo ug magul-anon. Ang usa ka tigulang nga babaye nga kauban namo naglaylay sa usa ka awit nga gikomposo sa mga Saksi panahon sa Gubat sa Kalibotan II. Wala madugay, kaming tanan kinasingkasing nga miduyog kaniya sa pag-awit niining mga pulonga:

“Daghang kaigsoonan gidestiyero sa lagyong kayutaan.

Ngadto sa amihanan ug sa sidlakan.

Kay sa buluhaton sa Diyos nagtuman, sila gipaantos, apan nakalahutay sa grabeng kalisdanan.”

Wala madugay, nakatambong mig Kristohanong mga tigom matag Dominggo sa usa ka dapit nga mga 13 kilometros gikan sa among gipuy-an. Sa tingtugnaw, sagad sayo ming manggikan ug mamaktas latas sa taga-hawak nga niyebe dihang ang temperatura moabot ug -40 degrees Celsius. Mga 50 o kapin pa kanamo ang magpunsisok sa 19-metro-kuwadradong lawak. Sugdan namo kini pinaagig usa o duha o tulo ka awit. Sundan kinig kinasingkasing nga pag-ampo, ug dayon maghisgot ug mga pangutana bahin sa Bibliya. Magpadayon kini sulod sa usa ka oras o kapin pa. Unya manganta na pod mi, ug dayon maghisgot ug dugang mga pangutana bahin sa Bibliya. Nakapalig-on gayod kadto sa among pagtuo!

Pagka-1960, mas dakong kagawasan ang natagamtam sa nadestiyerong mga Saksi. Bisag kabos mi, nakahimo ko pag-adto sa Moldova, diin nahimamat nako si Nina, kansang ginikanan ug mga apohan mga Saksi sab. Wala madugay kami nagminyo ug namalik sa Siberia, diin ang among anak, si Dina, natawo sa 1964 ug si Viktor, sa 1966. Duha ka tuig sa ulahi, kami namalhin sa Ukraine ug namuyo sa usa ka gamayng  balay sa Dzhankoy, usa ka siyudad nga mga 160 kilometros gikan sa Yalta, sa peninsula sa Crimea.

Sa Crimea, gidili ang buluhaton sa mga Saksi ni Jehova, sama sa tibuok Soviet Union. Apan wala ra kaayo mi pig-oti ni gilutos. Hinunoa, ang pipila ka Saksi inanayng nawad-ag kadasig sa kamatuoran. Sila nangatarongan nga kay grabe man ang ilang pag-antos sa Siberia, angay lang nga mangamas pag-ayo aron moharuhay ang kahimtang.

Sa Marso 27, 1991, ang among buluhaton legal nga giila sa gitawag kaniadto ug Soviet Union. Giplano dayon ang duha-ka-adlawng espesyal nga kombensiyon sa pito ka lokasyon sa tibuok nasod. Naasayn mi nga motambong sa kombensiyon sa Odessa, Ukraine, nga magsugod ug Agosto 24. Miabot ko didto usa ka bulan nga abante aron motabang pag-andam sa dakong soccer stadium alang sa kombensiyon.

Kay tibuok adlawng nagtrabaho, sagad diha na mi mangatulog sa mga lingkoranan sa estadyum. May mga grupo sa kababayen-ang Saksi nga nanglimpiyo sa palibot sa estadyum. Mga 70 ka toneladang basura ang nahakot. Kadtong naasayn sa rooming department milibot sa siyudad aron mangitag kasak-an sa 15,000 ka delegado nga gidahom nga motambong. Apan, sa kalit lang, dihay makapakurat nga balita!

Sa Agosto 19—lima na lang ka adlaw una ang kombensiyon—si Mikhail Gorbachev, nga presidente kaniadto sa USSR, gidakop samtang nagbakasyon duol sa Yalta, nga dili layo sa among nahimutangan. Gikanselar ang permit sa among kombensiyon. Ang mga delegado misugod nag panawag sa convention office, ug nangutana, “Unsay among buhaton sa among gipareserbang tiket sa bus ug tren?” Human sa tim-os nga mga pag-ampo, kadtong mga nag-organisar sa kombensiyon miingon kanila, “Idayon lang na ninyo!”

Nagpadayon ang pagpangandam ug ang mga pag-ampo. Ang transportation department nagsugod nag panugat sa mga delegado nga nangabot gikan sa lainlaing dapit sa Soviet Union ug gidala sila sa ilang mga sak-anan. Kada buntag, ang mga membro sa Convention Committee makigkita sa opisyales sa siyudad. Kada gabii, manguli sila nga walay positibong resulta.

Sa Huwebes, Agosto 22—duha ka adlaw una ang kombensiyon—ang mga membro sa Convention Committee miabot uban ang maayong balita: Giaprobahan ang kombensiyon! Samtang kami nanganta sa pangbukas nga awit ug miduyog sa pangbukas nga pag-ampo, misugwak ang among kalipay. Human sa panapos nga sesyon sa Sabado, gabii na ming namauli, nga nag-estoryahay ug nakighimamat sa among mga higala. Ania ang mga Kristohanon nga lig-on kaayog pagtuo nga nakabarog bisan sa kinalisdang mga pagsulay.

Sulod sa kapig 22 ka tuig human niana nga kombensiyon, nahitabo ang dakong espirituwal nga pag-uswag sa Ukraine. Daghang Kingdom Hall ang natukod ug ang magmamantala sa Gingharian miuswag gikan sa 25,000 sa 1991 ngadto sa kapig 150,000 karon!

Ang among pamilya nagpuyo gihapon sa among balay sa Dzhankoy nga karon usa ka siyudad nga mga 40,000 ang populasyon. Bisag pipila lang ka pamilya ang Saksi dinhi pag-abot namo gikan sa Siberia niadtong 1968, karon may unom na ka kongregasyon sa Dzhankoy.

Midako usab ang akong pamilya. Karon, upat na mi ka henerasyon nga buhi pa ug padayong nag-alagad kang Jehova—ang among mga anak, mga apo, ug mga apo sa tuhod.