KANAY gisulat ni apostol Pablo sa iyang mga isigka-Kristohanon sa Roma sa mga tuig 56 C.E. Wala isulti sa Bibliya kon miadto ba gyod si Pablo sa Espanya. Kon unsa man ugaling, pinaagi sa paningkamot ni Pablo o sa ubang Kristohanong mga misyonaryo, ang maayong balita gikan sa Pulong sa Diyos, ang Bibliya, nakaabot sa Espanya sa ikaduhang siglo C.E.

Wala madugay, midaghan ang mga Kristiyano sa Espanya. Busa kinahanglang hubaron ang Bibliya ngadto sa Latin alang sa mga taga-Espanya. Tungod kini kay sa ikaduhang siglo, ang Espanya dugay nang nailalom sa Roma ug ang Latin maoy nahimong komon nga pinulongan sa tibuok Imperyo sa Roma.

Ang unang Katsila nga mga Kristiyano naghimog daghang Latin nga hubad nga gitawag ug Vetus Latina Hispana. Kini nga mga Bibliya kaylap na sa Espanya sulod sa daghang katuigan una makompleto ni Jerome ang iyang iladong Latin Vulgate sa sayong bahin sa ikalimang siglo C.E.

Ang hubad ni Jerome—nga iyang nakompleto sa Betlehem, Palestina—dali ra kaayong nakaabot sa Espanya. Dihang si Lucinius, usa ka adunahang estudyante sa Bibliya, nakabalita nga si Jerome naghubad sa Bibliya ngadto sa Latin, gusto niyang makabaton dayog kopya niini. Busa, nagpadala siyag unom ka tigkopya ngadto sa Betlehem aron kopyahon kini ug dad-on sa Espanya. Sa misunod nga mga siglo, ang Vulgate inanayng mipuli sa Vetus Latina Hispana. Tungod sa maong Latin nga mga hubad, ang mga taga-Espanya makabasa na sa Bibliya ug makasabot sa mensahe niini. Apan dihang natapos ang pagmando sa Roma, laing pinulongan na sab ang gikinahanglan.

Sa ikalimang siglo, ang Espanya gisakop sa mga Visigoth ug ubang Germanic nga tribo maong may bag-ong pinulongan na sab didto—ang Gothic. Ang maong mga tribo may kaugalingong matang sa Kristiyanidad nga gitawag ug Arianismo, nga nagsalikway sa doktrina sa Trinidad. May kaugalingon sab silang hubad sa Bibliya—ang Ulfilas’ Gothic Bible. Kini ang gigamit sa Espanya hangtod sa kataposan sa ikaunom nga siglo, dihang si Reccared, ang hari sa mga Visigoth, nahimong Katoliko ug mibiya sa Arianismo. Iyang gipatigom ug gipasunog ang tanang basahon sa Arianismo, lakip na ang Ulfilas’ Bible. Ingong resulta, nahanaw sa Espanya ang tanang Gothic nga basahon.

Apan ang Pulong sa Diyos padayong mikaylap sa Espanya. Gawas sa Gothic, daghan gihapon ang nagsultig Latin sa Espanya, nga sa ulahi maoy gigikanan sa mga pinulongang Romance sa Iberian Peninsula. * Ang labing karaang mga dokumento sa Latin nailhang Visigothic nga mga papan, kay gisulat man kini sa papan. Gisulat kini niadtong ikaunom  ug ikapitong siglo, ug ang pipila naundag mga teksto gikan sa Salmo ug sa mga Ebanghelyo. Sa usa ka papan mabasa ang tibuok Salmo 16.

Kini nga mga papan nga may mga teksto sa Bibliya nagpakita nga gibasa ug gikopya sa ordinaryong mga tawo ang Pulong sa Diyos niadtong panahona. Dayag nga gigamit sa mga magtutudlo kini nga mga teksto sa pagtudlo sa mga estudyante sa pagbasa ug pagsulat. Ang mga papan maoy baratohon nga sulatanan kon itandi sa mahalong pergamino (panit sa hayop) nga gigamit sa karaang mga monasteryo sa paghimog mga Bibliya nga may mga hulagway.

Ang usa ka Bibliya nga may mga hulagway anaa karon sa simbahan ni San Isidoro sa León, Espanya. Gihimo kini niadtong 960 C.E., ug may 1028 ka panid nga may sukod nga mga 47 sentimetros por 34 sentimetros ug may gibug-aton nga mga 18 kilos. Ang laing Bibliya nga anaa karon sa Vatican Library mao ang Bible of Ripoll, nga gihimo niadtong mga 1020 C.E. Usa kini sa kinadaghanag larawan nga Bibliya sa Middle Ages (mga 500-1500 C.E.). Aron mahimo kini, ang usa ka monghe mogugol ug tibuok adlaw sa paghimo sa unang letra o tibuok semana sa paghimog title page. Bisag mahal ug nindot kaayo ni nga mga Bibliya, wala kaayo kini makatabang sa pagpakaylap sa mensahe sa Pulong sa Diyos.

Sa ikawalong siglo, may lain na sab nga pinulongan nga gigamit sa Espanya tungod sa pagsulong sa mga Muslim. Sa mga dapit nga nasakop sa mga Muslim, mas daghan ang nagsultig Arabic kay sa Latin. Busa kinahanglan na sab hubaron ang Bibliya ngadto sa Arabic.

Niadtong panahona, daghan sa Espanya ang nakabaton sa Arabic nga hubad sa Bibliya, ilabina sa mga Ebanghelyo. Dayag nga sa ikawalong siglo, usa ka obispo sa Seville nga si John naghubad sa tibuok Bibliya ngadto sa Arabic. Ikasubo, kadaghanan sa maong Arabic nga mga hubad nangahanaw na. Ang usa ka Arabic nga hubad sa mga Ebanghelyo  nga gihubad sa tungatunga sa ikanapulong siglo anaa karon sa katedral sa León, Espanya.

Sa ulahing bahin sa Middle Ages, gigamit na ang pinulongang Castilian, o Kinatsila, diha sa Iberian Peninsula. Dako kinig papel sa pagpakaylap sa Pulong sa Diyos. * Ang unang Kinatsila nga hubad sa Bibliya makita diha sa La Fazienda de Ultra Mar sa sayong bahin sa ika-13ng siglo. Kini may asoy bahin sa panaw ngadto sa Israel, ug naglakip ug pipila ka bahin sa Pentateuko ug ubang basahon sa Hebreohanong Kasulatan maingon man sa mga Ebanghelyo ug mga Sulat.

Ang kadagkoan sa simbahan wala malipay niini nga hubad. Sa 1234, ang Konsilyo sa Tarragona nagmando nga ang tanang basahon sa Bibliya nga gihubad sa lokal nga pinulongan kinahanglang isurender ngadto sa ilang mga klero aron sunogon. Maayo na lang nga ang maong mando wala makapahunong sa paghubad sa Bibliya. Gusto ni King Alfonso X (1252-1284), giilang founder sa Kinatsila nga prosa, nga hubaron ang Kasulatan ngadto sa Kinatsila ug gipaluyohan kana. Usa sa Kinatsilang mga hubad niadtong panahona mao ang Pre-Alfonsine Bible. Wala madugay, gisundan kini sa Alfonsine Bible, ang mas kompletong Kinatsila nga hubad kaniadto.

Kanang duha ka Bibliya nakatabang sa pag-establisar ug sa pagkaylap sa Kinatsila nga pinulongan. Ang eskolar nga si Thomas Montgomery mikomento bahin sa Pre-Alfonsine Bible: “Kon bahin sa katukma ug katin-aw sa pinulongan, kini nga Bibliya maayong pagkahubad. . . . Simple ug tin-aw ang pinulongan niini, nga maoy gikinahanglan sa usa ka Bibliya alang sa mga dili makasabot ug Latin.”

Apan kining unang Kinatsila nga mga Bibliya gihubad gikan sa Latin Vulgate inay sa orihinal nga mga pinulongan. Sugod sa ika-14ng siglo, ang Hudiyong mga eskolar nakapatunghag ubay-ubayng Kinatsila nga hubad sa Hebreohanong Kasulatan gikan mismo sa Hebreohanong pinulongan. Nianang panahona, ang Espanya ang may kinadak-ang komunidad sa mga Hudiyo sa Europe, ug ang Hudiyong mga maghuhubad makagamit ug tukmang Hebreohanong mga manuskrito sa ilang paghubad. *

Ang usa ka maayong pananglitan mao ang Alba Bible, nga nakompleto sa ika-15ng siglo. Gipahubad sa usa ka prominenteng Katsila nga si Luis de Guzmán kang Rabbi Moisés Arragel ang Bibliya ngadto sa castizo (puro) nga Kinatsila. Gipahimo niya kini tungod sa duha ka rason. Una, siya miingon: “Ang mga Bibliya karon sa Romance nga pinulongan dili tukma,” ug ikaduha, “Ang mga tawo nga sama nato nagkinahanglan gyod ug panaplin nga mga nota para sa lisod nga mga teksto.” Ang iyang pagpahubad nagpakita nga ang mga tawo sa iyang adlaw interesado gayong mobasa ug mokat-on sa Bibliya. Kini usab nagpakita nga ang Kasulatan diha sa lokal nga pinulongan kaylap na sa Espanya.

 Tungod sa mga maghuhubad ug magkokopya niadtong Middle Ages, ang edukadong mga tawo sa Espanya makabasa sa Bibliya sa ilang kaugalingong pinulongan. Ingong resulta, ang historyanong si Juan Orts González miingon nga “ang mga Katsila mas sinati sa Bibliya kay sa mga taga-Germany o England sa wala pa ang panahon ni Luther.”

Apan sa hinapos sa ika-15ng siglo, tungod sa Espanyol nga Inkwisisyon, gidili ang paghubad ug paghupot ug Bibliya sa bisan unsang lokal nga pinulongan. Ang Bibliya gidili sulod sa tulo ka siglo diha sa Espanya. Nianang malisod nga panahon, ang pipila ka maisogong maghuhubad nakapatunghag bag-ong Kinatsila nga mga hubad didto sa laing nasod ug gipayuhot kini ngadto sa Espanya. *

Ingon sa gipakita niining kasaysayan sa Bibliya sa karaang Espanya, ang mga magsusupak migamit ug daghang paagi aron mapugngan ang pagkaylap sa Pulong sa Diyos. Apan wala gyod nila mapugngi ang mga pulong sa Labing Gamhanan.—Salmo 83:1; 94:20.

Tungod sa paghago sa daghang eskolar, ang Bibliya mikaylap sa karaang Espanya. Ang modernong mga maghuhubad misunod sa tunob niadtong mga unang naghubad sa Kasulatan ngadto sa Latin, Gothic, Arabic, ug Kinatsila. Ingong resulta, minilyong nagsultig Kinatsila karon makabasa na sa Pulong sa Diyos sa pinulongan nga makatandog sa ilang kasingkasing.