˗Zo ˗yö ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˗së ˗dhɛ ˗sü ꞊trɔɔn ꞊dede ˗yö ˗dhö ˗ee?

DANIƐDHÖ ˗kwɛ ˗yö ˗kɔŋ do ˈˈkpaan, ˈˈkɛɛ kanŋsɛɛ ˗yua ˗yö ˗ya ˗a ˗bha, ˗ya ˗mɔn ˗kwɛ do ˗bha. ˗A ˗bha ꞊dhɔtrɔɔ˗ ˗nu waa˗ ˗mɛn ˗nu ˗bha ˈgü ˈyii ˗dho dha ˈˈyua ˈö bhë ˗a ˗gɔ. ˈˈKɛɛ ˗yö ˗kun ga ˗sü ˈka yö ˗zë ˗a ˈgü ꞊dhɛ ö ˗dho dha. ˗Yö ˗kun ga ˗sü ˈka ˗a ˈgü ˈpö ꞊dhɛ ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˈgü yö ꞊dede ö ˗dho kë ꞊dhɔtrɔɔ˗ ˈka ˈö ˈˈyua ˈö˗ ˗bha bhë ˗a ˈˈdhɛ ꞊slɔɔ. ˗A ˈwɔndɔsü ˈö ꞊dhɛ ꞊dhɔtrɔɔ˗ ˈˈgbɩɩ˗ ˈbha ˈö ˗mɔn ö ˗bha ˈˈyua ˈˈdhɛkësü ˗bha ˗yö ˗dho nu bhë, ˗yö ˗kun ˗a zuʋ̈ˈˈ kë ˗ni ˈgü ˗saa. ˈˈKɛɛ ꞊dhɔtrɔɔ˗ mi ˈö bhë, ˈdhɛ ˈö˗ nu ˗yi ˗yö ˗wo, ˈyö˗ pö ˈyii ˗dho ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˈö nu ˈyö sü ꞊dhɛ ˈˈtʋ̈ŋ ˈyaa kun ˗së. ˈDhɛ ˈö ˗kë ˈˈdhʋ̈ Daniɛdhö gaaˈˈ ˗yö ˗yɛɛ. ˗Dhɛkpaɔyi ˗blɛɛsü ˈö ˈnën ˈö bhë ˗a ˈgü ˗yö ga ˗a ˈka, ˈyö bhë. ˈDhɛ ˈö ˗dhɛkpaɔyi ˈnën ˈbhaa ˗yö ˗ӡiö, ˈyö˗ ˗wɔn ˗yö ˗kë.

Daniɛdhö ˗bha ˈwɔnzuan ˈö bhë ꞊dhɔtrɔɔ˗ mi do ˈö pë ˈö ˈgügadhe waa ˗zo ˗yö ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˗së ˗dhɛ ˗sü ˗wa ˗kë ˈˈyuamɛn ˗nu ˗bha ˗a draanmɛn ˈka bhë, ˗ya ˗wɔn ˗blɛɛ. ˗A ˈbhaa ꞊ya kë kö ˗kwɛzlan suu ˗nu ˈwo bhë, ˈka ˗a ˈbhaa man do. ˗A ˈwɔnzuan do ˈbhaa ꞊nën: Mɛn ˈö ˗ya kë zii, ˗a ˈwɔn ˗ya ˈˈɲaan ꞊dhɛ ö ga ˈˈtʋ̈ŋ ˈyaa ꞊gblɛɛn ˈzü. ˈˈKɛɛ ˗ya ˈˈpiʋ̈ ˈzü ꞊dedewo kö ˗a ˈˈɲan ˗yö ˗da ˈwɔn ˈbhaa ˈö˗ ˈˈɲan ˈdho˗ ˗gɔ ˈö˗ yi ˗ya ꞊gwëë bhë ˗a ˗bha ˗kë ˗sü ˈgü. Yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗kë ˗a ˗bha mɛn ˈbhaa ˈö ö ˈˈɲan ˈto ˗ni ˈgü ˗a ˗gɔ ˗a ˈka ɛɛnˈˈ ˈzü ˈö ˗kë ˗zo ˗bo ˈˈwlaan do ˈka. ˈWɔn ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗ya ˗kë, ˗a ˈˈtʋ̈ŋ ˈyaa ꞊gwëë ˈyö ga. ˈMën ˗kë ˈö ˗kë ˈˈdhʋ̈? ˗Zo ˗yö ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ˗së ˗dhɛ ˗sü ˈö bhë ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö mɛn ˗nu ˗takun ꞊dedewo ꞊dhɛ ˗kɔ ˈö mɛn ˗nu ˗wo wo ˗zota ˗a ˈka bhë ˗a ˈdhö ˗ee?

꞊Dɛɛ ꞊dhɔtrɔɔ˗ ˈˈgblʋ̈gblʋ̈ ꞊vadhɛ ˗nu ˗wa ˗pö ꞊dhɛ ˗zo ˗yö ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˗së ˗dhɛ ˗sü ɛɛnˈˈ ˈwɔn ˗së ˗bha ˗kë kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈpiʋ̈ ˗sü ˈö bhë, ˗yö ˈwɔn ˗së ˗kë mɛn ˗dhɛ ˈö˗ ˗kë ˈpö ˈˈyuamɛn ˗nu ˗dhɛ. ˈˈKɛɛ ˗an ꞊gban ˗wo ˈyaa do ˗a ˈgü. ˗An yökëyɔɔ ˈbhaa ˗nu ˗wa ˗pö ꞊dhɛ pë ˈö mɛn ˗nu ˗wo wo ˗zota ˗a ˈgü yö ˗mü, ˈˈkɛɛ ˈyaa gagade ˈka. ˗Yö ga ˗sü ˈka ˗an ˈgü ꞊dhɛ ˈˈyua ˈˈpɛpɛ ˈwo kwa kwi ˈgü bhë, ˗wo ˗sü ˈwɔn ꞊dede ˈö ˗an ˗kë ˗an ˗bha, ˗an ˗gɛn ˈyaa ˗gban kwa ˗bha ˗zotadhe ˗bha.

˗A kë ˗sü kö mɛn ˗nu ˗wa pö ꞊dhɛ ˗zo ˗yö ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˗së ˗dhɛ ˗sü ˈyaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗yö mɛn ˗takun bhë, ˗a zü ˈyii bho ꞊dɛɛ. ꞊Kwɛŋzü ˈkpa mɛn ˗nu ˗wa ˗pö Glɛkö ˗mɛn ˗nu ˗bha ˈwɔndɔmɛn ˈkpii˗ ˈwo˗ ˗dhɛ Aristɔtö bhë ˗a ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗yö pë ˈwo˗ ˗dhɛ ˗zoyödhe bhë ˗a ˗gɛn pö. ˗Ya ˗yɔ ˗bɔ ˈö˗ ˗pö: «˗dɔ ˈö ˗gɛn ˗ta ˗sü ˈö ˈwo ˈˈɲɛɛnbho yö ˗mü.» ˗A yi ˈyii ꞊gwëë ˈpö, ˗mlɛɛnkɛn ˗mɛn ˗nu ˗bha ˈˈsɛ ꞊kɔɔnmɛn ˈwo˗ ˗dhɛ Bɛnӡamɛn Franklɛn bhë ˗ya pö ꞊dhɛ: «mɛn ˈö ö ˗zo ˗yö ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˗së˗dhɛ, din˗ ˗dho ˗a zë.»

Ka ˗bha ˈka, de ˗nu ˈwo gagade pö? ˗Zo ˗yö ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˗së ˗dhɛ ˗sü ˈö bhë, ˈˈɲan ˈto ˗sü ˈˈwɛɛwɛ ˗mü ˗ee, ɛɛnˈˈ ö ˗de ˗zo ˗gban ˈˈɲɛɛn ˈka ˗sü ˈˈkpaan ˗mü ˗ee? Ɛɛnˈˈ ˈzü ˗a ˗dhɛ ˗mü ꞊dedewo kö ˈkwa kwa ˗zo ˗yö pë ˈbhaa ˈö mɛn ꞊gban ˈˈpɛpɛ kwa ˗bhawɔn ˈdhö˗ ˗bha kö ˈkwa kë kwa ˈflëëgü, kö ˈkwa zuʋ̈niidadhe ꞊slɔɔ, ˈö ˗gɛn ˈdhö ˗gban ˗sü ˈka ꞊dedewo, ˈö ˗dho ˈwɔn ˗së ꞊dede kë kwa ˗dhɛ ˗a ˗dhɛ ˗ee?