Mme utọ ubon ntem ẹsinyene mfịna oro mme ubon en̄wen mînyeneke, ndien emi ẹsiwak ndidi ye mbon oro mîdụn̄ke ye mmọ. * Ediwak owo ẹsidi ẹma ẹyom ndikụt eyen akpa n̄wan m̀mê akpa ebe, m̀mê edieke anade ẹnọ enye ntụnọ m̀mê un̄wam, mmọ ẹnyene ndibem iso ntịn̄ kan̄a nnọ eka m̀mê ete. Mme ufan ye mme iman eken isisọpke imehe ye mbufa owo emi ke ufọk. Yak ise nte Bible ekemede ndin̄wam fi edieke ubon mbufo etiede ntem.

Judith eyen Namibia, emi ebe esie ama ekenyenyene nditọ ọdọhọ ete: “Eka nditọ-ebe mi ọkọdọhọ mmọ ke ndịghe n̄kpọ ndomokiet n̄kan obufa an̄wan ete mmọ, ke nditọ oro ndimande idịghe nditọeka mmọ. Ikọ emi ama abiak mi tutu sia mma mma nditọ oro nte ata nditọ idịbi mi.”

Ntaifiọk ẹdọhọ ke isimemke ndinam n̄kpọ ye akpa n̄wan m̀mê akpa ebe, ke emi onyụn̄ ekeme ndibahade ubon. Ata eka ye n̄wanete ẹsiwak ndinen̄ede nnyene mfịna. Nso ikeme ndin̄wam mmọ?

 Se akpanamde: Diọn̄ọ se etịn̄de onyụn̄ anamde. Edieke odomode ndidian̄ade eyen fo n̄kpọn̄ ete m̀mê eka esie, emi idifọnke ye eyen oro. * Eyen ndomokiet ikemeke-keme ndifre ete m̀mê eka emi akamande enye. (Mme N̄ke 23:22, 25) Edieke onyụn̄ ayakde ete m̀mê eka eyen fo etie ke ufọk esie akara ufọk mbufo, emi ekeme ndibiak obufa ebe m̀mê n̄wan fo. Ke ntem, diọn̄ọ se anamde onyụn̄ etịn̄de, edi sụk ka iso nam n̄kpọ ukpono ukpono ye ete m̀mê eka nditọ fo adan̄a nte ekekeme.

SE MME ETE YE MME EKA ẸKPENAMDE

• Ke ini enyenede nneme ye akpa n̄wan m̀mê akpa ebe fo, yak nneme mbufo aban̄a nditọ mbufo kpọt, kûwak ndineme n̄kpọ en̄wen. Ke uwụtn̄kpọ, emekeme ndibụp m̀mê enye akpama ndisikot nditọ esie ini ewe. Ndinyene akpan ini emi enye esikotde nditọ esie ọfọn akan ndikot ini ekededi, m̀mê ndikot eyo ama okụt.

• Edieke nditọ fo mîdụn̄ke ye afo, afo emekeme ndisinyene nneme ye mmọ ke fon, n̄wet mmọ leta, nnọ mmọ etop ke fon m̀mê ke Intanet. (Deuteronomy 6:6, 7) Ndusụk owo ẹsinyene nneme ye nditọ mmọ ke ikpehe Intanet emi ẹkemede ndida n̄kụt owo emi ẹdade ẹneme nneme. Emi ekeme ndinam enen̄ede ọfiọk nditọ fo, onyụn̄ an̄wam mmọ ẹdu eti uwem.

SE N̄WANETE AKPANAMDE

• Nam akpa n̄wan ebe fo okụt ke udaha-da nditọ esie unyene. (1 Peter 3:8) Nam enye ọfiọk nte n̄kpọ etiede ye nditọ esie, nyụn̄ tịn̄ nti n̄kpọ emi mmọ ẹnamde ke ini mmọ ẹdude ye afo. (Mme N̄ke 16:24) Bụp enye nte akpakamade mmọ, nyụn̄ kọm enye ke ekikere ekededi oro enye ọnọde.

• Kûwak ndifat nditọ esie nnyụn̄ nnam nte edi eka mmọ ke iso esie. Beverly emi odude ke United States ọdọhọ ete: “Nditọebe mi ẹkeyom ndisikot mi Mama. Mma nnyịme mmọ ẹsikot mi ke ufọk edi ndọhọ ẹkûkot ke ini ata eka mmọ odude, m̀mê mme iman esie ẹdude. Ami ye eka mmọ ikenyeneke mfịna ke oro ebede. Ima ikam itie ntre in̄wam nditọ oro ke mme edinam ufọkn̄wed mmọ.”

SE ETE, EKA, N̄WANETE, YE EBEEKA ẸKPENAMDE MAN EMEM ODU

• Kûtịn̄ idiọk ikọ uban̄a akpa n̄wan m̀mê akpa ebe ke itie emi nditọwọn̄ ẹdude. Mme owo ẹsiwak nditịn̄ se mîfọnke mban̄a owo, edi utọ n̄kpọ emi ekeme ndinen̄ede mbiak eyenọwọn̄. Ndien udiọn̄ọke nte ẹdifiakde iketịn̄ ikọ oro ye ini oro ẹditịn̄de. (Ecclesiastes 10:20) Edieke eyenọwọn̄ ọdọhọde ke ete m̀mê eka imọ ọdọhọ ke afo edi idiọkowo. Afo emekeme ndidọhọ enye ete: “Kûyat esịt, enye inemke esịt ye ami, ndien ke ini esịt ayatde owo, enye ekeme nditịn̄ n̄kpọ emi mîfọnke ndusụk ini.”

•   Domo ndikama nditọ eken nte akamade nditọ fo. Edieke mûkemeke, tịn̄ ntak emi mûkemeke, edi kûsuene eka m̀mê ete nditọ oro. Yak inọ uwụtn̄kpọ kiet ise:

  N̄wanete: Sam, mbọk tan̄ ọfọn̄ fo ke n̄kpọitie kobon ke itie esie.

  Sam: Ke ufọk nnyịn, isibon ke n̄kpọitie, Mama esitan̄ okobon ọnọ nnyịn.

  N̄wanete (ọbọrọ iyatesịt iyatesịt ete): Eka fo esikpep fi ndifu ifu.

  Ndi ukereke ke ọkpọfọn ndikam mbọrọ se idude ke idak emi?

  N̄wanete (ọbọrọ sụn̄sụn̄ ete): Ọfọn. Edi mi, enyene-ọfọn̄ esitan̄ ọfọn̄ esie okobon ke itie.

• Kûdiomi n̄kpọ ke ini emi mmọ ẹkpedude ye ete m̀mê eka mmọ. (Matthew 7:12) Edieke mûkemeke ndikpụhọde ndutịm fo, nam ete m̀mê eka mmọ ọfiọk mbemiso etịn̄de se oyomde ndinam nnọ nditọ oro.

N̄wed kiet etịn̄ nte mma kiet ekesemede idem aban̄a nte ebe esie esidade ye ikpọ nditọ esie mînyụn̄ ikereke-kere iban̄a nte nditọ oro ẹsinamde n̄kpọ ye imọ isa isa. Enye ọdọhọ ete: “Emi esinen̄ede ayat mi esịt.” Didie ke afo ekeme ndidu uwem ye ikpọ nditọ ntre edi uyakke mmọ ẹbiat ndọ fo?

Se akpanamde: Wụt ke emekere aban̄a mbon en̄wen. Bible ọdọhọ ete: “Yak owo kiet kiet okûyom ufọn idemesie, edi oyom ufọn owo en̄wen.” (1 Corinth 10:24) Domo ndifiọk ntak emi owo enye eken anamde se enye anamde. Ikpọ nditọ ẹkeme ndikere ke afo uyakke ete m̀mê eka mmimọ ama mmimọ aba. Ndusụk ẹkeme ndikere ke edieke mmimọ idade fi nte ete m̀mê eka mmimọ, ke oro onyụn̄ etie nte ndikan̄ ata ete ye eka mmimọ. Mme ete ye eka ẹkeme n̄ko ndikere ke ndida ye afo ekeme ndinam ikpọ nditọ mmimọ ẹkere ke isasua mmọ.

Utu ke ndinyenyịk mmọ ẹma fi, nam n̄kpọ emi edinamde mmọ ẹma fi ke idemmọ sụn̄sụn̄. Isifọnke ndinyịk owo ama owo. (Ikwọ Solomon 8:4) Mmọdo, kûkere ke mmọ ẹyesọsọp ẹma fi nte ata nditọ fo ẹkpemade.

Kûtịn̄ kpukpru se isịnede fi ke esịt, idem edieke mmọ ẹnamde n̄kpọ ye afo isa isa. (Mme N̄ke 29:11) Edi ini ekededi emi mûkemeke ndimụm idem n̄kama, bọn̄ ukem akam emi David edidem Israel ọkọbọn̄de ete: “Nịm owo ukpeme nọ inua mi, O Jehovah; nịm andikpeme nọ n̄kpọkinua mi.”—Psalm 141:3.

Edieke ẹsụk ẹdụn̄de ke ufọk emi nditọ oro ẹkedụn̄de, idem ekeme ndikpa fi ndikụt adan̄a nte mmọ ẹmade ufọk mmọ. Mmọdo, kûdomo ndikpụhọ kpukpru n̄kpọ ke ufọk. Ndusụk ini, kpukpru mbufo ẹmekeme ndibiere ndiwọrọ n̄kodụn̄ ke ufọk en̄wen.

Marion emi odude ke Canada ọdọhọ ete: “Ete ye eka mi ẹsinọ nditọ mi n̄kpọ, edi inọhọ nditọebe mi. Imesinyụn̄ idep n̄kpọ inọ mmọ n̄ko, edi ndusụk ini nnyịn isikemeke.”

Se akpanamde: Nen̄ede ma obufa ubon fo. Nam mme ufan ye iman fo ẹdiọn̄ọ ke emenen̄ede ama obufa ubon fo. (1 Timothy 5:8) Kpa ye oro mûkpukereke ke kpukpru mme ufan ye iman fo ẹyema kpukpru owo ke obufa ubon fo, emekeme ndidọhọ mmọ ẹsikama mmọ ọfọn ẹnyụn̄ ẹfọn ido ye mmọ. Nam mmọ ẹdiọn̄ọ nte ndinam n̄kpọ nnọ ndusụk nditọ edi mînamke inọ nditọ eken ekemede ndibiak mmọ.

Domo ndinam ekaete ye eteete nditọ fo ẹkere n̄ko ẹban̄a nditọebe m̀mê nditọ an̄wan fo. Mma kiet ke England emi ekerede Susan ọdọhọ ete: “Isua kiet ye ubak ke ebe mi ama akakpa, mma ndọ ebe en̄wen, ndien ete ye eka esie ikekemeke ndisọp mma obufa ebe mi. Edi mmọ ẹma ẹtọn̄ọ ndima enye ke ima ikọtọn̄ọ ndinyene nneme ediwak ini ye mmọ, idọhọ nditọ oro ẹsikot mmọ, inyụn̄ ikọm mmọ ke nte mmọ ẹn̄wamde nnyịn.”

Mbon emi mîdịghe iman fo ẹkeme ndinyen̄e ubon fo. Edi edieke anamde se Bible etịn̄de, ufọk mbufo editie nte enye emi Bible etịn̄de aban̄a mi: “Ẹda ọniọn̄ ẹbọp ufọk, ẹnyụn̄ ẹda mbufiọk ẹnam enye ọsọn̄ọ ada.”—Mme N̄ke 24:3.