Ntak emi nsio nsio edikabade Bible ẹdude mfịn? Ndi ekere ke mbufa Bible emi ẹkabarede ẹyen̄wam mme owo ẹnen̄ede ẹdiọn̄ọ se Bible ekpepde mîdịghe ndi ẹdikam inanam Bible okûn̄wan̄a owo. Ndifiọk nte ẹkesan̄ade ẹkabade nsio nsio Bible emi ẹdude ayan̄wam fi ọfiọk mbon emi ẹkabarede ọfọn.

Edi anie ekewet ata akpa Bible, ndien ini ewe ke ẹkewet enye?

Ẹbahade Bible ẹsịn ke ikpehe iba. Akpa ikpehe enyene n̄wed 39 onyụn̄ ọdọn̄ọ “edisana ikọ Abasi.” (Rome 3:2) Abasi ọkọnọ mme asan̄autom esie spirit esie ẹwet ikpehe Bible emi. Mmọ ẹkeda n̄kpọ nte isua 1,100 ẹwet enye; ẹketọn̄ọ ke isua 1513 B.C.E. ẹnyụn̄ ẹkụre ke isua 443 B.C.E ama ekebe. Ediwak se mmọ ẹkewetde ekedi ke usem Hebrew, ntak edi oro isikotde enye N̄wed Abasi Usem Hebrew, edi ndusụk owo ẹsikot enye Akani Testament.

Ọyọhọ ikpehe iba enyene n̄wed 27 onyụn̄ edi kpa “ikọ Abasi.” (1 Thessalonica 2:13) Abasi ọkọnọ ndusụk mbet Jesus spirit Esie ẹda ẹwet ikpehe Bible emi. Mmọ ẹkeda n̄kpọ nte isua 60 ẹwet; ẹketọn̄ọ ke n̄kpọ nte isua 41 C.E., ẹnyụn̄ ẹwet ẹkụre ke isua 98 C.E. Mmọ ẹkewet ikpehe Bible emi ke usem Greek, ntak edi oro ikotde enye N̄wed Abasi Usem Greek, edi ndusụk owo ẹsikot enye Obufa Testament.

Bible enyene n̄wed 66, ndien Abasi ọkọnọ spirit esie ẹda ẹwet ofụri Bible. Enye ke Abasi ada etịn̄ ikọ ọnọ nnyịn. Edi ntak emi ẹkekabarede Bible ẹsịn ke mme usem en̄wen? Se akpan ntak ita mi:

• Man mme owo ẹnyene Bible ke usem emana mmọ.

• Man ẹnen̄ede ndudue oro mbon emi ẹkesion̄ode Bible ẹwet ẹkenamde ẹnyụn̄ ẹnam se idude ke Bible edi ukem ye se ikodude ke ata akpa Bible.

•   Man ẹnyene Bible ke usem emi ediwak owo ẹdiọn̄ọde.

Yak ineme nte ẹkenamde se itịn̄de emi ke Bible iba oro ẹkekabarede ke eset.

N̄kpọ nte isua 300 mbemiso Jesus akamanade, ntaifiọk emi ẹkedide mme Jew ẹma ẹtọn̄ọ ndikabade N̄wed Abasi Usem Hebrew nsịn ke usem Greek. Enye ke ẹkot Septuagint Usem Greek. Ntak emi ẹkekabarede Bible ẹsịn ke usem Greek? Man Ikọ Abasi an̄wan̄a ediwak mme Jew oro ẹkesisemde usem Greek ini oro.—2 Timothy 3:15.

Bible emi ama onyụn̄ an̄wam ata ediwak mbon emi mîkedịghe mme Jew, oro ẹkesemde usem Greek, ẹfiọk se idude ke Bible. Didie? Prọfesọ W. F. Howard ọdọhọ ke n̄kpọ nte isua 2,000 emi ekebede, ke Bible emi ke mme anditiene Christ ẹkesikama, ke enye n̄ko ke mme isụn̄utom mmọ ẹkesikama ẹsan̄a ke nsio nsio synagogue ẹwụt ke Jesus edi Messiah. (Utom 17:3, 4; 20:20) Ataifiọk emi esinamde ndụn̄ọde aban̄a Bible, emi ekerede F. F. Bruce, ọdọhọ ke oro edi kiet ke otu ntak emi mme Jew mîkamaha aba Septuagint.

Ekedi mme mbet Jesus ẹma ẹnyene n̄wed kiet kiet emi ẹdude ke N̄wed Abasi Usem Greek, mmọ ẹtan̄ ẹdian ye Septuagint. Nte ikasan̄ade inyene ofụri Bible edi oro.

N̄kpọ nte isua 300 ke ẹma ẹkewet Bible ẹkụre, ataifiọk emi ekekerede Jerome ama akabade Bible esịn ke usem Latin, ndien ẹkedi ẹdikot Bible emi Vulgate Usem Latin. Bible ama ododu ke usem Latin, ntre ntak emi ẹkekabarede en̄wen? N̄wed oro ẹkotde The International Standard Bible Encyclopedia ọdọhọ ke Jerome okoyom ndinen̄ede ndudue oro ẹkenamde, mfiak n̄kabade mme ikọ emi owo mîkakabakede ọfọn, nsion̄o mme ikọ emi mîkpakanaha ẹsịn, nnyụn̄ nsịn mbon oro ẹkesiode ẹfep.

Jerome ama enen̄ede ediwak ndudue oro ke Bible usem Latin emi enye akakabarede. Edi nte ini akakade, ufọkabasi ẹma ẹbọp ibet emi mîkọfọnke ye mme owo. Mmọ ẹkedọhọ ke Vulgate usem Latin edi n̄kukụre Bible oro anade owo enyene, ndien mmọ ikayakke ẹnyene Bible en̄wen ke ata ediwak isua. Ntem, utu ke Vulgate usem Latin ndinam Bible an̄wan̄a kpukpru  owo, enye akakam ananam Bible okûn̄wan̄a owo sia ata ediwak owo ikọdiọn̄ọke aba usem Latin.

Edi mme owo ẹma ẹka iso ndikabade Bible nsịn ke mme usem en̄wen, utọ nte Bible usem Syriac oro ẹkekotde Peshitta. Ẹkekabade Bible emi ke n̄kpọ nte isua 1,600 emi ekebede. Edi n̄kpọ nte isua 600 emi ekebede ke mme owo ẹketọn̄ọ ndinen̄ede nsịn idem n̄kabade Bible ke nsio nsio usem emi edin̄wan̄ade ediwak owo.

Ke n̄kpọ nte isua 700 emi ekebede, John Wycliffe eyen England ama akabade Bible esịn ke Ikọmbakara. Enye ama ọdiọn̄ọ ke usem Latin in̄wan̄ake mme owo aba, ntre enye akanam emi man mme owo ẹkeme ndikot Bible sia ediwak owo ke idụt mmọ ẹkesem Ikọmbakara. Ekem, Johannes Gutenberg ama osio masịn umịn̄n̄wed edi, ndien emi ama anam emem utom ndimịn̄ mbufa edikabade Bible ke nsio nsio usem ke Europe.

Ke ini Bible Ikọmbakara ọkọtọn̄ọde ndiwak, ndusụk owo ẹma ẹdọhọ ke ufọn idụhe ndinyene nsio nsio Bible ke ukem usem. Akwa owo ufọkabasi kiet ke England emi ekekerede John Lewis ekewet ke n̄kpọ nte isua 300 emi ekebede ete: “Usem esikpụhọde nte ini akade, ndien ndusụk ikọ ke usem oro isin̄wan̄ake owo aba. Ntre, esifọn ẹfiak ẹkabade Bible oro ẹkekabarede ke eset man ẹnam enye enen̄ede an̄wan̄a mme owo.”

Mfịn, ntaifiọk emi ẹsinamde ndụn̄ọde ẹban̄a Bible ẹnen̄ede ẹfiọk n̄kpọ ẹban̄a mme Bible oro ẹkekabarede ke eset. Mmọ ẹnen̄ede ẹfiọk mme usem eset emi ẹkedade ẹwet Bible, ẹnyụn̄ ẹnyene n̄kani ikpan̄wed Bible oro ẹkụtde ndondo emi. Emi anam mmọ ẹfiọk se ikesịnede ke ata akpa Bible.

Ntre, ọfọn nte inyenede nsio nsio Bible mfịn. Edi akpana itịm ise mbemiso imekde enye emi idikotde. * Edieke mbon oro ẹkekabarede Bible oro ikotde ẹkenen̄erede ẹma Abasi, ọwọrọ Bible mmọ eyenen̄ede an̄wam nnyịn..