Vakamacalataka mada na nomu isususu.

Au sucu ena 1963 qai susu ena dua na koro ena ceva ni uciwai na Yangtze ena yasayasa o Jiangsu mai Jaina. E kilai me vanua e vutuniyau kina na kakana qai tukuni ni vanua ni raisi kei na ika ni veirauti na draki. Au dau vaqaqa voli niu se gone: ‘Cava e totoka kina na kakana era vakarautaka na veika bula? Era basika beka vakacalaka? Na cava e liu mai na toa se yaloka?’ Au vulica e koronivuli na veika me baleta na bula vakaidewadewa, ni levu e Jaina era sega ni vakabauta na Kalou.

Cava eratou vakabauta nomu vuvale?

Rau sega ni vakabauta na Kalou noqu itubutubu. E tu ga e vale o tinaqu, o tamaqu e dau cakapeleni ni vale qai tauyavutaka e dua na kabani ni tarataravaki. Au ulumatua vei ratou na lima na taciqu tagane. Ia au rarawataka na nodrau takali o rau na itini. Vakavuna meu lomatarotarotaka: ‘Cava eda mate kina? Vakacava au na sotavi rau tale?’

Na cava o vulica kina na veika vakasaenisi?

Au vulica na veika vakasaenisi niu qoroya na vakasakiti ni noda vuravura. Au nanuma ni veika qo ena saumi kina na ka au lomatarotarotaka voli niu se gone.

Cava e okati ena nomu vakadidike?

Au vakadikeva na sala e rawa ni vakatotolotaki kina na veika matailalai e vakatokai na particle me volekata na totolo ni rarama.  Au cakava qori ena noqu dikeva na ituvatuva ni atom. Au dikeva tale ga na sala e buli kina e dua na mataqali rarama kaukaua e rawa ni vakayagataki ena so na yaya vakalivaliva. Dina ni veika au dikeva e yaga ena veika vakabisinisi, ia e yaga tale ga ena kena kilai na buli ni noda vuravura.

Cava e uqeti iko mo kauaitaka na veika vakaivolatabu?

Ena 1998, erau sikovi au mai e rua na iVakadinadina i Jiova. E rau tukuna ni rau rawa ni sauma na noqu taro kece mai na iVolatabu. E tomani keitou ena veivosaki qori na watiqu o Huabi, e dua tale ga na daunivakadidike. Keirau sega ni se raica na iVolatabu, ia keirau qoroya na ivakasala yaga e tu kina. Keirau raica ni yaga dina vei rau na veiwatini qo na nodrau muria na ivakavuvuli vakaivolatabu. E rau mamarau, rau bula rawarawa tale ga. Ia na veika e vakamacalataka na iVolatabu me baleti koya na Kalou e vakavuna meu lomatarotarotaka na buli ni noda vuravura. Niu dua na saenitisi, e noqu itavi meu kila na dina me baleta na noda vuravura. Au mani vakasamataka tale na veika rau tukuna me baleta na vuravura.

Na dina cava o vakadeitaka?

Kena imatai, ke o raica e dua na ka e tuvanaki o na kila ni dua e tuvanaka. Qori na lawa e vauca noda vuravura. Na noqu kila na kena tuvanaki vakamatau na veika e lomalagi kei vuravura, au vakadeitaka kina ni dua e tuvanaka e bulia tale ga. Kena ikarua, na buli ni lomalagi kei na vuravura e vakatabakidua sara ga me rawa kina na bula.

Cava eso na ivakadinadina ni ka buli o dikeva?

Voleka ni ka bula kece e vuravura era vakanuinui ena rarama ni matanisiga. Na rarama qo e curuma na noda maliwalala me vaka na biau livaliva katakata. Era biau livaliva kaukaua kece, ia e duidui na yawa ni vanua era yacova. E lekaleka na vanua e yacova na biau livaliva rerevaki duadua na gamma. Tarava mai na biau livaliva na X-ray, ultraviolet ray, na rarama eda raica e matada, infrared, microwave, qai koya e cici yawa duadua na radio wave. Ia e vakasakiti na noda maliwalala ni tarova e levu na biau livaliva e veivakaleqai, qai vakalaiva me yacovi vuravura na rarama e veiganiti meda bula kina.

Na cava o qoroya kina na ka qori?

Au kurabuitaka na ka e tukuna na imatai ni wase ni iVolatabu me baleta na bulibuli kei na rarama. E kaya: “Sa qai kaya na Kalou: ‘me rarama mai; a sa rarama mai.” * Era vinakata na vunikau na rarama mai na matanisiga. Era vakayagataka me caka kina na kakana, eda gadreva tale ga na tamata meda kila na vanua eda veitosoyaki kina. E sega ni vakacalaka na kena yaco rawa mai vuravura na rarama ni matanisiga. E vakatubuqoroqoro tale ga na kena rawa ni taqomaka na noda vuravura na noda maliwalala mai na rarama veivakaleqai ni matanisiga.

Cava e bibi kina qori?

Eso na rarama mai na matanisiga e rawa kina na bula. Eda gadreva vakarauta ga me buli kina na vitamin D me kaukaua vinaka kina na sui, taqomaki keda mai na kenisa kei na so tale na mate. Ia ke sa sivia tale ena rawa ni vakavuna na kenisa ni kuli kei na mate ni mata. Noda maliwalala gona e vakalaiva e dua ga na wase lailai ni rarama kaukaua ni matanisiga me yaco mai vuravura—ia ena vakarauta ga. Au vakadeitaka e keri ni tiko e dua e bulia na vuravura me rawa kina na bula.

Toso na gauna keirau vakadeitaka vakaveiwatini ni tiko na Dauveibuli, e uqeta tale ga o koya na kena volai na iVolatabu. Ena 2005, keirau sa dua na iVakadinadina i Jiova, keirau sa veivakavulici tale ga ena iVolatabu.