A VINAKATA o tamaqu me italatala ni lotu Wesele ni dau rerevaka na Kalou. Ia mani veisau nona isausau qori ni wilika na ivola era vakarautaka na Gonevuli ni iVolatabu, tekivu soqoni tale ga kei ira. A papitaiso ena 1914 ni se qai yabaki 17. E donuya sara tu ga na iMatai ni iValu Levu, mani kacivi me curu ena mataivalu. Ni sega ni via tauri iyaragi, a totogi vula tini kina ena valeniveivesu na Kingston Penitentiary e Ontario, mai Kenada. Ni sere ga, e cakacaka sara vakaitalatala vakatabakidua me painia.

Ena 1926, a vakawatitaki Hazel Wilkinson o Arthur Guest. A vulica o tinai Arthur na ka dina ena 1908. Au sucu gona ena ika24 ni Epereli, 1931, keitou le va na gone, au ikarua ni qase. E bibi ena neitou bula na sokaloutaki Jiova, uqeti keitou tale ga na nona dau doka vakalevu o Ta na iVolatabu, keitou taleitaka kina na Vosa ni Kalou. Keitou vakaitavi wasoma vakavuvale ena cakacaka vakavunau.—Caka. 20:20.

E tekivu na iKarua ni iValu Levu ena 1939, na yabaki ga e tarava e vakatabui kina na cakacaka vakavunau ni iVakadinadina i Jiova e Kenada. E dau vakarokorokotaki e koronivuli na kuila kei na lagati ni sere ni matanitu. O yau kei na tuakaqu o Dorothy keirau dau vakatalai mai na kalasi ena gauna e caka kina qori. Dua na siga au kidacala ni saga noqu qasenivuli me vakamadualaki au ni kaya niu sa rui datuvu. Ni oti na vuli, ratou vakasagai au e vica na gone e koronivuli, au mani lutu sara ga kina e ra. Ia na ka e yaco qori e vakayaloqaqataki au meu “talairawarawa ga vua na Kalou ni iliuliu, sega vua na tamata.”—Caka. 5:29.

 Au papitaiso ena Julai 1942, niu se qai yabaki 11, ena dua na taqe ni wai ena vanua ni teitei. Au dau painia veivuke ni sereki na vuli e veiyabaki. Dua na yabaki au tomani ratou e tolu tale na tacida tagane me keitou vunau vei ira na dau ta kau ena vualiku kei Ontario, na vanua e sega ni dau tarai wasoma.

Au painia tudei ena Me 1, 1949. Gauna tale ga qori e vakaitavi tiko na valenivolavola ni tabana ena tarataravaki, au mani sureti meu lewe ni vuvale e Peceli e Kenada ena Tiseba 1. Au lesi ena tabana ni tabaivola meu qarava na misini e vakatokai na flatbed press. Au yadra bogi me vica vata na macawa, ni tabaki tiko e dua na tikidua me baleta nodra vakacacani na iVakadinadina i Jiova e Kenada.

E muri au veiqaravi ena Tabana e Qarava na Cakacaka. Au dau vakatarogi ira na painia era gole yani ena valenivolavola ni tabana ni bera nira lai veiqaravi e Quebec, na vanua era vakacacani tiko kina vakalevu na tacida. Dua gona vei ira qori o Mary Zazula mai Edmonton, e Alberta. Rau vulica na iVolatabu kei ganena o Joe, rau mani vakatalai mai vale ni rau lotu Orthodox kaukaua na nodrau itubutubu. Rau papitaiso ena June 1951, rau painia ni oti e ono na vula. Niu vakatarogi Mary tiko, dua na ka noqu qoroya nona rai vakayalo. Au kaya lo ga, ‘Qo ga na yalewa au na vakawatitaka, vakavo ke dua na ka e vakalatilati.’ Keirau mani vakamau ni oti ga e ciwa na vula, ena ika30 ni Janueri, 1954. Oti tale e dua na macawa, keirau sureti me keirau lai vuli ena koronivuli ni veiqaravi vakaivakatawa dauveilakoyaki. Ena rua na yabaki e tarava, keirau veiqaravi ena tabacakacaka ena vualiku kei Ontario.

Ni tete tiko ga na cakacaka vakavunau, era sureti kina e levu tale na daukaulotu. Keirau mani vakasamataka, ke sa rawa ni keirau vosota na bula ena draki liliwa [uca cevata] e Kenada, vaka kina na kati ni namu ena draki katakata, ena sega ni dua na ka me dredre ena vanua keirau na lesi kina. Ena Julai 1956, keirau vakacavara na neirau vuli ena ika27 ni kalasi ni Koronivuli o Kiliati, ena Noveba keirau sa gole ena neirau ilesilesi e Brazil.

Ni keirau yaco yani ena valenivolavola ni tabana e Brazil, keirau vakavulici ena vosa vakaPotukali. Keirau vulica sara na vosa ni veikidavaki rawarawa kei na ka me cavuti ena dua na miniti ni soli na mekesini, keirau vunau sara. Ke tataleitaki na itaukeinivale, e tukuni me keirau wilika e dua na tikinivolatabu me baleta na ituvaki ni bula ena veiliutaki ni Matanitu ni Kalou. Ena imatai ga ni siga, e vakarorogo vinaka sara e dua na marama, au mani wilika na Vakatakila 21:3, 4. Niu wilika oti ga au qai rebo, ni se sega ni matau vei au na draki  katakata qai tunumaka, e bau dredre toka e veigauna.

Keirau lesi me keirau kaulotu ena siti o Campos, nikua sa tiko kina e 15 na ivavakoso. Ni keirau se qai yaco yani, sa tiko rawa ena siti e dua na iwasewase ribayawa, kei na vale ni daukaulotu ratou tawana tiko e va na tacida yalewa—o Esther Tracy, Ramona Bauer, Luiza Schwarz, kei Lorraine Brookes (sa Wallen tiko nikua). Noqu itavi ena icili meu veivuke ena savasava, kei na cabuka. Dua na bogi ni Moniti ni oti na vulici ni Vale ni Vakatawa, a basika e dua na vulagi tawanamaki. Se qai vakadodo sara ga o watiqu ena idabedabe balavu ni keirau veitalanoataka tiko na ka e caka ena siga ya. E davoca tiko e dua na ilokoloko, gauna me duri kina e basika mai e dua na gata qai vakavuna na maue me yacova niu sa vakamatea!

Oti e dua na yabaki noqu vulica na vosa vakaPotukali, au lesi sara meu ivakatawa dauveilakoyaki. Keirau bula rawarawa ga ena taudaku ni koro—e sega na livaliva, keirau moce ga ena ibe, vakayagataki tale ga na ose kei na kareti me sala ni veilakoyaki. Dua na gauna ni keirau cakacaka tiko vakavunau ena vanua era sega ni lesi kina na dautukutuku, keirau vodo sitimanivanua ina dua na tauni ena veiulunivanua, keirau redetaka tale ga e dua na rumu. E vakauta mai na valenivolavola ni tabana e 800 na mekesini me veisoliyaki. Keirau lako vakavica ina positovesi me kau mai na kateni mekesini ina icili.

Era vuli ena Koronivuli ni Cakacaka Vakaitalatala e Brazil na tacida tagane kei na yalewa ena 1962. E ono na vula noqu veilakoyaki tiko mai na dua na kalasi ina dua tale meu veivakavulici kina, ia e sega ni tomani au o Mary. Qo taucoko na vanua au veivakavulici kina—o Manaus, Belém, Fortaleza, Recife, kei Salvador. Au tuvanaka na soqo ni veiwasewase ena vale ni vakatasuasua rogo mai Manaus. Dua na ka na bi ni uca, mani vakadukara na neimami wainigunu, qai sega ni dua na vanua vinaka me vakarautaki kina na kakana. (Ena gauna ya, se dau vakarautaki na kakana ena vanua ni soqo.) Au veitaratara sara kei ratou na mataivalu, e mani tu vakarau me veivuke e dua na iliuliu me vakarautaki na wai ni gunu ena vanua ni soqo. E talai ratou tale ga na sotia me ratou birika e rua na vale laca levu me vakayagataki e valenikuro kei na vanua ni kana.

Niu gole tu, ena vunau o Mary ena vanua ni veivoli era dau osota vakalevu na kai Potukali, e dau ka ni veitalanoa e keri na rawailavo. E dredre me veivosakitaka na iVolatabu kei na dua, e mani kaya vei ira eso na vuvale e Peceli, “Au na sega sara ga ni via tiko e Potukali.” Ni oti ga e dua na gauna lekaleka, keirau kidacala ni keirau sureti me keirau veiqaravi e Potukali. Dua na ka na kurabui nei  Mary, keirau ciqoma ga na ilesilesi dina ni vakatabui tu na cakacaka vakavunau e kea.

Ena Okosita 1964, keirau yaco yani e Lisbon mai Potukali. O ira na ovisa vakalecaleca era vakacacani ira na tacida e Potukali. Me baleta na tikina qori, e ka vakayalomatua me kua ni dua me kidavaki keirau, me keirau qarauna na neirau veitaratara kei ira na mataveitacini e kea. Keirau vakaitikotiko ena dua na icili ni keirau waraka tiko na neirau ivolatara ni curuvanua. Ni rawa ga qori, keirau redetaka sara e dua na rumu. Ena Janueri 1965, keirau qai veitaratara ina valenivolavola ni tabana. E siga marautaki dina ni keirau tiko ena imatai ni soqoni ni oti e lima na vula!

Keirau rogoca nira sikabotea e veisiga na ovisa na nodra vale na mataveitacini. Sa sogo tu na Vale ni Soqoni, sa caka gona na soqoni ena nodra vale na tacida. Vica na drau na tacida era lai vakatarogi ena siteseni ni ovisa. Era vakararawataki me rawa nira tukuna na yacadra na tacidra era liutaka tiko na soqoni. Era mani nanuma na tacida mera veikacivi se vakayagataka na imatai ni yacadra, me vaka na José se Paulo, me kua na ikarua ni yacadra. Keirau mani cakava tale ga qori.

Keirau kauaitaka ga vakalevu nodra vakani vakayalo na mataveitacini. Nona itavi o Mary me taipataka na ulutaga ni Vale ni Vakatawa kei na so tale na ivola me tabaki.

Ena June 1966, e caka e Lisbon na veilewai a namaki tiko mai. Era veilewaitaki e 49 na tacida era lewena na ivavakoso o Feijó nira soqoni vakatawadodonu ena dua na vale. Au vakarautaki ira rawa niu vakatarogi ira me vaka e dua na loya dauveibeitaki. Keimami kila ni keimami na druka, ia ena bau dua mada ga na ivakadinadina levu. E tinia neimami loya nona valataka neimami kisi ena nona doudou ni lavetaka na ka e tukuna o Kamelieli ena imatai ni senitiuri. (Caka. 5:33-39) E kuruseta na tabana ni itukutuku na veilewai qori, ratou bala kina e valeniveivesu e le 49 na mataveitacini me 45 na siga, me lima veimama na vula. E ka ni marau ni a taleitaka na neitou loya, e turaga yaloqaqa, me vulica na iVolatabu, sa tiko tale ga ena vica na soqoni ni bera ni takali.

Ena Tiseba 1966, au lesi meu ovasia ni valenivolavola ni tabana, levu tale ga na gauna au qarava na veika vakalawa. A tauyavutaki kina na dodonu ni nodra sokalou na iVakadinadina i Jiova. (Fpai. 1:7) Sa qai mai vakadonui vakalawa na noda cakacaka ena Tiseba 18, 1974. Rau gole mai e Potukali o Brother Nathan Knorr kei Frederick Franz mai na itikotiko liu me keimami marautaka vata na  soqo vakairogorogo e Oporto kei Lisbon, era tiko kece kina e 46,870.

A dolava o Jiova na katuba ni cakacaka ena vica na yanuyanu era vosa vakaPotukali, me vaka na Azores, Cape Verde, Madeira, kei São Tomé kei Príncipe. Ena 1988, e yaco na neimami tatadra me vakalevutaki na valenivolavola ni tabana. Ena Epereli 23 ena yabaki qori, a liutaka o Brother Milton Henschel na vakatatabutaki ni itikotiko vou, ra qai tiko kina e 45, 522. E talei dina meda raici ira na 20 na tacida tagane kei ira na yalewa era veiqaravi vakaulotu tu e Potukali mera lesu yani mera tiko ena soqo marautaki qori.

Na neirau veimaliwai kei ira na tacida yalodina e vakalougatataka dina neirau bula. Au vuli vakalevu niu vukei Brother Theodore Jaracz ena nona veisiko ni ivakatawa ni wase kei vuravura. E levu na ituvaki dredre e vakilai toka ena valenivolavola ni tabana e sikova, era sa solia tale ga na Komiti ni Tabana nodra vinaka kece. Me kua nira lomaleqa na tacida, e tukuna o Bother Jaracz: “Qo e kena gauna meda biuta ga vua na yalo tabu.” Ena dua na neirau veisiko vakaveiwatini e Brooklyn ena vica sagavulu na yabaki sa oti, keimami veitalanoa tiko kei Brother Franz ena dua na yakavi. Ni bera ni cava na neitou veitalanoa, e tarogi o Brother Franz se cava e rawa ni tukuna me baleta na nona veiqaravi me vica vata na yabaki, e tukuna ga o koya: “Qo na noqu vakatutu: Kabita tiko ga na isoqosoqo rairai Jiova se mani cava e yaco. Qo duadua ga na isoqosoqo e cakava tiko na cakacaka e vakaroti ratou kina nona tisaipeli o Jisu—na vunautaki ni itukutuku vinaka ni Matanitu ni Kalou!”

Keirau marautaka vakaveiwatini na neirau cakava qori. E guiguilecavi dredre na neirau dau veisiko ena valenivolavola ni tabana. Na veisiko va qori e rawa kina ni keirau vakavinavinakataka nodra veiqaravi ena yalodina na gone kei na qase, me keirau vakayaloqaqataki ira mera qaravi Jiova tiko ga ena yalodina.

Sa toso na yabaki, keirau sa yabaki 80 vakacaca. E dau tautauvimate o Mary. (2 Kor. 12:9) E vaqaqacotaka neirau vakabauta na veika dredre, e uqeti keirau me keirau yalodina tiko ga. Ni keirau raica lesu neirau bula, keirau vakadinata na loloma soli wale i Jiova ena levu sara na sala. *