Biblu ɖɔ ɖɔ hwenu e Izlayɛli-ví lɛ yí Akpádídó Yikúngban ɔ bo má dó akɔta yetɔn lɛ sín ta é ɔ, akɔta wǒ Manasée tɔn yí akpáxwé ayikúngban ɔ tɔn ɖěɖee ɖò zǎnzǎnhweji Judɛ́ɛn tɔn lɛ é, bo jɛ vo nú akɔta e kpò lɛ é. (Jozuwée 17:1-6) Kúnnuɖenú dokunkun tɔn ɖé ka ɖè bo xlɛ́ ɖɔ nǔ nyí mɔ̌ nǔgbo à?

 Ðò 1910 ɔ, è mɔ zɛ̌nxwɛ ɖěɖee jí è wlan nǔ dó lɛ é ɖò dò glɔ́ ɖò Samalíi, bo kun ye tɔ́n. Nǔ e è wlan dó Ebléegbe mɛ lɛ é wɛ ɖò zɛ̌nxwɛ alǒ awinnyaxwɛ enɛ lɛ jí, bo xlɛ́ ɖɔ è nɔ bɛ́ akwɛnú lɛ (vɛ̌ɛn kpo ami e è nɔ dó ba acɔ́ na lɛ é kpo) wá hɔnmɛ e ɖò azinkan toxo ɔ tɔn é. È xò awinnyaxwɛ lɛ bǐ kplé é ɔ, awinnyaxwɛ 102 wɛ è mɔ, bɔ ye nyí xwè kanweko tantɔngɔ́ ɔ J.H.M. tɔn, amɔ̌, 63 kpowun sín nǔwlanwlán jɛn ɖiwun ganji. É ɖò mɔ̌ có, awinnyaxwɛ 63 enɛ lɛ ɖè azǎn lɛ kpo nyikɔ akɔta lɛ tɔn lɛ kpo xlɛ́, kaka jɛ mɛ alɔkpa e sɛ́ ajɔ̌nú lɛ dó lɛ é kpo axisinɔ lɛ kpo jí.

 É ɖò wɛn ɖɔ akɔta e sín nyikɔ è wlan dó awinnyaxwɛ Samalíi tɔn wu lɛ é bǐ ɔ, akɔta Manasée tɔn wɛ ye nyí. Sɔgbe xá nǔ e wema ɖé ɖɔ é ɔ, “kúnnuɖenú ɖevo wɛ nyí enɛ bo gɔ́ nú nǔ e Biblu ɖɔ dó fí e akɔta Manasée tɔn lɛ nɔ lɛ é wu.” (NIV Archaeological Study Bible)

 Awinnyaxwɛ Samalíi tɔn lɛ́ dó zǒgbe jí ɖɔ nǔ elɔ e Biblu wlantɔ́ Amɔsi ɖɔ dó dɔkunnɔ e ɖò xá enɛ lɛ mɛ lɛ é wu é sɔgbe: “Mi nɔ nu vɛ̌ɛn ɖò kɔ́fu ɖaxó ɖaxó lɛ mɛ, bo nɔ sá célu axivɛ́nú lɛ.” (Amɔsi 6:1, 6) Awinnyaxwɛ Samalíi tɔn ɖexlɛ́ ɖɔ tò ɖevo mɛ wɛ è bɛ́ nǔ enɛ lɛ sín nǔgbo yì ayikúngban e jí akɔta wǒ Manasée tɔn lɛ jɛ agban dó é.