E kabwarabwaraaki te rabakau n aonnaba n te rikitinare teuana bwa boni “kamatebwaian te karikibwai ao aroni mwakurin te iuniweeti mani karaoan te ukeuke, te kakatai ao te kakaae.” N angiin te tai, bon te mwakuri ae rangi ni karawawata ao ni kangaanga karaoana. A kekeiaki taan rabakau ribuakon aia kakatai ao aia ukeuke i nanoni wiki, namwakaina ao n tabetai i nanon naba ririki aika bati. N tabetai, bon akea mwin aia kakaae ma n angiin te tai a karekea mwia aika kakabwaiaaki iai aomata. Iangoi katoto tabeua.

E a tia te kambwana mai Eurobe ni karaoa ana mitiin man te buraetitiki ae matoatoa ao taian raumwea ibukin raumwean te ran ae baareka ike e na kona n totokoa aorakin temanna man nimakin te ran. A kamanenaaki mitiin aikai ni kabuanibwai aika karina n aron te mwaeiei are e riki i Haiti n 2010.

E karaoaki te Global Positioning System (GPS) man reitakin taian satellite i karawa. E karaoaki te baei ibukia taani buaka ma a buokaki naba iai turaiua, bwairati, taani kabuta te kaibuke, taani kaeman ao taan rianna ibukin ataakin kawaia. Ti kaitauia taan rabakau ni karaoan te baei bwa e a bebete reken te tabo are ti kan nako iai.

Ko kakabongana te mobwaao, te kaombiuta ke te Intanete? Ko a marurung man aorakim imwini kamanenaani bwainnaoraki? Ko mwamwananga n te wanikiba? Ngkana ngaia anne, ko boni kakabwaiaaki ngkanne man aanga tabeua ake e a tia te rabakau n aonnaba ni buokiia iai aomata. E bon rotaki maium n te rabakau n aonnaba n aanga aika bati aika raraoi.

A a kananoa riki aia kakaae taan rabakau ni boong aikai ibukini karababaan riki aia atatai. A kekeraanako aroni mwakurin te atom taan rabakau i aon te baei ao a kataia naba ni kaotaia taan rabakau i aoni bwaini karawa ni kaineti ma moan rikin te iuniweeti, birion ma birion te ririki n nako. A iangoia taan rabakau bwa ngkai a kona ni kananoa aia kakaae i aon taabo aika aki kona n noraki, a kona naba ni kunea te Atua are e taekinaki n te Baibara ngkana bon iai.

Tabeman taan rabakau ao taani karioiango aika kinaaki, a boni waakinaanako naba aia kakaae. A waakina karaoan anne man te baere e taekinna te tia korea rongorongon te rabakau n aonnaba ae Amir D. Aczel ni kangai: “E kaitaraaki te koaua ae iai te Atua n te rabakau n aonnaba.” N te katoto, a taekinna taan rabakau aika tanoata taekaia bwa aongkoa “a boni memeere bwaai ni kakoaua ibukin te Atua are ngaia ae karika te iuniweeti ao ni katerea bwa akea te atua.” A taku tabeman bwa a na mwakuri te Atua are taekinaki n te Baibara bon “te tabunea” ke “te mwaaka ae mwamwanaa te aba.” *

 Ma e ngae n anne, e riai n tabekaki te titiraki ae kangai: E a tia te rabakau n aonnaba n reiakina ae bati ibukin te aonnaba ni karekea mwin aia kukune ae kona ni kakoauaaki raoi? Ni koauana, e aki. E tabe n ririkirake te rabakau n aonnaba, ma a ataia taan rabakau aika bati bwa a mwaiti baika a tuai n atai ao aika a bon aki kona n atai. E taekina ae kangai te tia rabakau ae Steven Weinberg are e reke kaniwangana ae te Nobel Prize: “Ti bon aki kona n oota raoi n te karikibwai.” E korea naba ae kangai Professor Martin Rees, ae te tia rabakau i aoni bwaini karawa mai Buritan: “A a bati bwaai aika a aki kona n ota iai aomata.” Ni koauana, a bati baika karikaki aika riaon te konabwai n te rabakau n aonnaba ni boong aikai, bwa e na ota iai ni moa man te cell ae bingingi ni karokoa te iuniweeti ae takabubura. Nori katoto aikai:

• A aki ota raoi taan rabakau ni bwain te rabwata n aroni mwamwakurin taian cell. E tuai kona te rabakau n aonnaba ni karekei raoi kaekaan titiraki ibukin aron taian cell ni karekea te korakora, ni karika te protein ao ni bwenaua i nanoni mwakorokoro.

• Ti rotaki n ana katikitiki te aonnaba ni katoa bong. Ma bon te bwai ae raba nanona nakoia taan rabakau i aon te physics. A aki ataia raoi bwa e kangaa ana katikitiki te aonnaba ni katikiko nako aontano ngkana ko kiba ke ni kateimatoa namwakaina bwa e na buti ni katomimia te aonnaba.

• A katautaua taan rabakau bwa e nakon 95 te katebubua kanoan te iuniweeti aika aki kona n noraki ao ni kuneaki n aia bwai ni mwakuri. A tibwai baika aki atai aikai nakoni kurubu aika uoua bwa te dark matter ao te dark energy. A bon teimatoa naba n tuai ataaki baikai irouia aomata.Bon iai riki baika tuai ataaki irouia aomata aika kamangaoa aia iango taan rabakau. Bukin tera bwa e kakawaki aei? E korea ae kangai te tia rabakau temanna ae kinaaki: “A bati riki baika ti aki atai nakon aika ti atai. Ngai irou, ko kona ni mimi n te rabakau n aonnaba ao n tangiria n reiakina ae bati riki, n oneani mwin ae ko na rawa ni butimwaei aia iango aomata.”

Ngkana ko nanououa n aron te rabakau n aonnaba n onea mwin te Baibara ao ni kakeaa kakoauaan te Atua, iangoa ngkanne te titiraki aei: E riai bwa ti na kakeai bongani baike e riaon ana konaa te rabakau n aonnaba ni kekeraanako taekaia, ngkai tii taan rabakau aika rangi ni wanawana a kona ni karekea te atatai ae uarereke ibukin te aonnaba man aia bwai ni mwakuri? N tokin te kaongora ae abwabwaki i aon rongorongon rikiraken taiani kamatebwai ni bwaini karawa, e motikaki ni kangai n te boki ae te Encyclopedia Britannica: “Imwin 4,000 te ririki ni kamatebwaiani bwaini karawa ao e tuai kona n tabwanin raoi te ota i aon te iuniweeti, n aron are noraki naba irouia kaaini Baburon.

A karinea inaomataia aomata ni karaoa aia motinnano i aon te itera aei Ana Tia kakoaua Iehova. Ti kakorakoraira ni kakairi n ana kaetieti te Baibara are kangai: “E na ataaki wanawanami irouia aomata nako.” (I-Biribi 4:5) Ngaia are ti kaoko bwa ko na nenera aroni boraoin ao kaokoron te rabakau n aonnaba ma te Baibara.