ANG dumaan nga siudad sang Babilonia puerte gid katahom. Makita ini sa mabungahon nga kapatagan nga mga 80 kilometros sa bagatnan sang Baghdad. Ang Babilonia daw indi gid mapierde kay napalibutan ini sing kanal. Doble man ang mga pader sini kag matag-as pa. Kilala ang Babilonia sa matahom nga mga templo sini, hanging garden, kag mga torre. Ang Babilonia nga isa sa pinakadaku nga siudad sang una, ginatawag subong nga city of wonders.

Sa Biblia, gintawag ang Babilonia nga “babayi nga agalon sang mga ginharian,” kag amo ini ang kapital sang ikatlo nga kagamhanan sa kalibutan sa kasaysayan sang Biblia. (Isaias 47:5) Pareho sa Emperyo sang Egipto kag Asiria, ang Emperyo sang Babilonia may importante man nga papel sa kasaysayan sang Biblia, gani makumparar  naton ang ginasiling sang Biblia sa ginahambal sang iban nga reperensia.

Ang tulun-an sang Daniel sa Biblia nagasugid sa aton nga may naghari anay sa Babilonia nga ginatawag Belsasar. (Daniel 5:1) Pero, ang iban nga reperensia nagsiling nga indi hari si Belsasar bisan pa gamhanan sia. Nagsala bala ang Biblia? Ang mga arkeologo nakakutkot sang pila ka silindro nga daga sa kagulub-an sang Ur sa Mesopotamia. Ang inskripsion sa isa ka silindro may pangamuyo ni Hari Nabonido para kay “Bel-sar-ussur, nga akon kamagulangan nga anak nga lalaki.” Sang ulihi, napamatud-an nga si Belsasar ang “nagdumala sa sobra katunga sang ginharian sang iya amay,” siling sang New Bible Dictionary, kag “sa sini nga tion ang iya posisyon pareho sa hari.”

Ginapakita sang kasaysayan nga relihioso gid ang mga tawo sa dumaan nga Babilonia. Napuno ini sang astrolohiya kag pagpamakot. Halimbawa ang Ezequiel 21:21 nagasiling nga ang hari sang Babilonia nagkadto sa manugpamakot para masiguro kon bala salakayon nila ang Jerusalem. “Nagtan-aw sia sa atay,” siling sang Biblia. Ngaa? Ginagamit sang mga taga-Babilonia ang atay para makakita sing mga tanda. Suno sa libro nga Mesopotamian Astrology, nasapwan sang mga arkeologo sa isa lang ka lugar sa dumaan nga Babilonia ang “32 ka modelo sang atay [nga human sa daga] nga may nasulat” nga mga panimad-on.

Ang kilala nga arkeologo nga si Nelson Glueck nagsiling anay: “Treinta na ako ka tuig nga nagapangutkot, ang isa ko ka kamot nagakapot sang inugkutkot kag ang isa sang Biblia. Base sa kasaysayan, wala pa gid nakaagi nga nagsala ang Biblia.”

Kon hambalon ka abi nga ang kapital sang isa ka pungsod pareho sang Manila mangin kagulub-an kag indi na maistaran, mapati ka ayhan? Mahimo nga indi. Pero amo sina ang natabo sa dumaan nga Babilonia. Mga 200 ka tuig antes ini matabo, sang mga 732 B.C.E., gingiyahan ni Jehova nga Dios ang Hebreo nga manalagna nga si Isaias nga isulat ang tagna parte sa kalaglagan sang gamhanan nga Babilonia. Sia nagsiling: “Ang Babilonia, ang himaya sang mga ginharian, . . . manginsubong sang Sodoma kag Gomorra sang ginlaglag sila sang Dios. Indi na ini pagtawohan ukon pagpuy-an kutub sa kaliwatan pa kaliwatan.”—Isaias 13:19, 20.

Pero ngaa gintagna sang Dios ang pagkalaglag sang Babilonia? Sang 607 B.C.E., ginlaglag sang Babilonia ang Jerusalem. Dayon gindala nila ang mga bihag sa Babilonia kag didto ginpaantos sila. (Salmo 137:8, 9) Gintagna sang Dios nga magaantos ang iya katawhan sa sulod sang 70 ka tuig bangod sa ila kalautan. Dayon luwason sila sang Dios kag pabalikon sa ila dutang natawhan.—Jeremias 25:11; 29:10.

 Nangin matuod gid ang gintagna sang Dios sa iya Pulong. Sang 539 B.C.E., sang manugtapos na ang 70 ka tuig nga pagkabihag sang Juda, ang daw indi mapierde nga siudad sang Babilonia ginlaglag sang Medo-Persia. Wala madugay, ang siudad nangin isa ka kagulub-an subong sang gintagna. Wala gid sing tawo nga makatagna sing pareho sini. Pero, ang matuod nga Dios nga si Jehova, ang Awtor sang Biblia, may ikasarang sa pagtagna ukon pagsugid sang matabo sa palaabuton. Bangod sini, lain gid si Jehova sa iban nga dios.—Isaias 46:9, 10.

May isa pa gid ka tagna nga nagakatuman na sa aton tion. Ini nga tagna may labot sa damgo ni Hari Nabocodonosor sang Babilonia parte sa isa ka daku nga larawan. Ang lawas sini gintunga sa lima ka bahin—ulo, dughan pakadto sa butkon, tiyan pakadto sa paa, batiis, kag tiil. Ang kada isa sini human sa lainlain nga metal. (Daniel 2:31-33) Ining lainlain nga metal nagarepresentar sa nagasunodsunod nga panguluhan ukon ginharian. Nagsugod ini sa Babilonia asta sa Anglo-Amerikano nga Kagamhanan, ang ikapito sa kasaysayan sang Biblia.—Daniel 2:36-41.

Nagsiling si Daniel nga ang materyales sa tiil kag mga tudlo sang larawan may pagbag-o. Ang puro nga metal gin-islan sang ginsamo nga salsalon kag daga. Para ipaathag kon ngaa amo  sini, ginsilingan ni Daniel si Nabocodonosor: “Subong sang nakita mo nga ang salsalon may samo nga daga, masamuan man ini sing kaliwat sang tawo; apang indi ini magtapikay subong nga ang salsalon indi magsamo sa daga.” (Daniel 2:43, NW) Bangod ‘wala nagatapikay’ ang ginsamo nga salsalon kag daga, indi ini mabakod. Amo gid sini ang kahimtangan sang pulitika sa bilog nga kalibutan!

Ginsugid pa gid ni Daniel ang isa pa ka importante nga hitabo. Nakita ni Hari Nabocodonosor sa iya damgo ang isa ka bato nga natiphag sa isa ka daku nga bukid. Ini nga bato “nag-igo sang larawan sa iya mga tiil nga salsalon kag daga, kag nagdugmok sa ila.” (Daniel 2:34) Ano ang buot silingon sini? Si Daniel nagsabat: “Sa mga adlaw sadto nga mga hari magapatindug ang Dios sang langit sing ginharian nga dili gid malaglag, ukon ang pagbulut-an sini ibilin sa iban nga katawohan. Kondi dugmokon sini kag papason ini tanan nga ginharian kag ini magapadayon sa gihapon.” (Daniel 2:44) Ini nga tagna nagapatuhoy sa isa ka Ginharian nga lain sa bisan ano nga pagginahom sa karon. Ang Hari sini amo si Jesucristo, ang Mesias. Subong ginsambit sa nauna nga mga artikulo sa sini nga serye, laglagon ni Jesus si Satanas kag ang tanan niya nga sumulunod—mga tawo man ukon espiritu. Gani, may kalinong na kag paghiusa sa bug-os nga uniberso.—1 Corinto 15:25.