Dengue—Padayon nga Nagapanghalit

“Ang Health Services sa Morelos . . . , kag ang Board of Health sang Emiliano Zapata Town Council, naghatag sing sertipiko sa Kingdom Hall sang mga Saksi ni Jehova . . . bangod sa pagbuligay sang [mga Saksi] sa pagpanglimpio sa ila lugar para indi pag-istaran sang mga lamok nga may dengue.”

ANG mga opisyales sa Mexico may rason nga mabalaka sa sakit nga ginadala sang mga lamok. Ini nga insekto nagadala sing virus nga dengue, isa ka makamamatay nga balatian nga naghalit sa sobra 57,000 ka tawo sa Mexico sang 2010. Isa lang ang Mexico sa sobra 100 ka pungsod sa diin lapnag ang dengue. Ginabanta sang World Health Organization (WHO) nga mahimo 50 milyones kada tuig ang may dengue sa bilog nga kalibutan, kag mga 40 porsiento sang tawo sa kalibutan ang posible nga magbalatian sini. Gani, ginsugdan sang mga opisyales ang programa para madula ang Aedes aegypti, isa ka sahi sang lamok nga may putiputi kag nagadala sing virus nga dengue. *

Ang dengue lapnag sa tropikal nga mga lugar, ilabi na kon tig-ululan kag pagkatapos sang bagyo ukon baha. Sa sini nga tion, nagapangitlog ang bayi nga lamok sa tubig nga napundo. * Ang mga tawo sa Latin Amerika kag Caribbean nagasupot sing tubig sa sementado nga mga tangke, gani ginhambalan sila sang mga eksperto sa ikaayong lawas nga takpan ini para indi pagpangitlugan sang mga lamok. Matapna man ang pagdamo sini kon ang ila ugsaran wala sing daan nga mga ruweda, lata, mesitera, plastik nga suludlan, ukon bisan ano nga butang nga puede punduhan sang tubig.

Paano Makilala kag Mabulong ang Dengue?

Pirme masal-an nga trangkaso ang dengue bangod pareho ang ila mga sintomas. Pero suno sa WHO, mahimo nga may dengue ka kon nagaguros ang imo panit, nagapalanakit ang imo mga mata, kaunuran, kag lutalutahan. Ang hilanat nagalawig sing lima asta pito ka adlaw.

Wala pa sing bulong ang dengue, pero mahimo ka mag-ayo paagi sa pagpahuway kag pag-inom sing madamo nga pluido. Pero ang mga pasyente dapat monitoron gid kon may mga palatandaan na sia sang dengue hemorrhagic fever ukon dengue shock syndrome. Ining makamamatay nga mga komplikasyon mahimo maggua kon magtahaw na ang hilanat kag dali na lang mag-ayo ang pasyente. Ano ang mga sintomas sini? Grabe nga pagsakit sang tiyan, pirme nga pagsuka, pagdugo sang ilong kag ngislo, pagpalanghubag sang panit nga daw napaso, kag itom ang tai. Dugang pa, ang mga sintomas sang dengue shock syndrome mahimo magalakip sing sobra  nga kauhaw, pagpalanglapsi, pagpalangyami, tama kanubo nga presyon sang dugo, kag indi makatulog.

Indi epektibo ang mga antibiotic para sa dengue kay ang ginbangdan sini indi bakterya kundi virus. Kinahanglan man likawan sang pasyente ang mga bulong, pareho sang aspirin kag ibuprofen, kay magapalala ini sang pagdugo. May apat ka sahi ang virus sang dengue, kag puede ka madengue liwat.

Kon may dengue ka, magpahuway sing maayo kag mag-inom sing madamo nga pluido. Kinahanglan man magmuskitero para indi ka makagat sang lamok kag indi malatnan ang iban.

Ano ang himuon mo para indi ka makagat sang lamok? Magsuksok sing bayo nga malaba sing pako, delargo ukon malaba nga mga bayo, kag mamanyos sing pangontra sa lamok. Mahimo ka kagton sang lamok bisan ano nga oras. Pero, mas nagapangagat gid sila mga duha ka oras antes magtunod ang adlaw kag duha ka oras pagkatapos magbutlak ang adlaw. Maproteksionan ka man kon maggamit ka sing muskitero nga may kemikal nga pangontra sa mga insekto.

Wala pa mahibaluan kon san-o matukiban ang bakuna para sa dengue. Pero magaabot ang tion nga dulaon sang Ginharian sang Dios ang tanan nga balatian, lakip na ang dengue. Magaabot gid ang tion nga “pahiran [sang Dios] ang tagsa ka luha sa ila mga mata, kag wala na sing kamatayon, ukon paglalaw ukon paghibi ukon kasakit pa. Ang mga butang sang una nagtaliwan na.”—Bugna 21:3, 4.

[Mga Nota]

[Diagram sa pahina 25]

(Para sa aktual nga pormat, tan-awa ang publikasyon)

Tan-awa ang mga Ginapangitlugan

1. Daan nga mga ruweda

2. Mga tarog

3. Mga mesitera

4. Plastik nga mga suludlan

5. Daan nga mga lata kag mga dram

Para Indi Makagat sang Lamok

a. Magsuksok sing bayo nga malaba sing pako, delargo, ukon malaba nga mga bayo. Mamanyos sing pangontra sa lamok

b. Magmuskitero

[Picture Credit Line sa pahina 24]

Source: Courtesy Marcos Teixeira de Freitas