Ա5
Աստծու անունը՝ Քրիստոնեական Հունարեն Գրվածքներում
Աստվածաշնչագետներն ընդունում են, որ Եբրայերեն Գրվածքների բնագրային տեքստերում Աստծու անձնանունը քառագրի տեսքով (יהוה) հանդիպում է մոտ 7 000 անգամ: Բայց նրանցից շատերի կարծիքով՝ այդ անունը չի եղել Քրիստոնեական Հունարեն Գրվածքների բնագրում: Այդ իսկ պատճառով Նոր Կտակարանի ժամանակակից թարգմանությունների մեծ մասում չի հանդիպում «Եհովա» անունը: Նույնիսկ Եբրայերեն Գրվածքներից արված մեջբերումներում, որոնցում առկա է քառագիրը, թարգմանիչների մեծամասնությունը Աստծու անվան փոխարեն գործածել է «Տեր» բառը:
Աստվածաշնչի «Նոր աշխարհ» թարգմանության մեջ նման մոտեցում չի կիրառվել: Այս թարգմանության մեջ Քրիստոնեական Հունարեն Գրվածքներում «Եհովա» անունը հանդիպում է 237 անգամ: Թարգմանիչները Աստծու անունը գործածել են՝ հաշվի առնելով երկու կարևոր գործոն: 1) Առկա հունարեն ձեռագրերը բնօրինակներ չեն. ներկայումս գոյություն ունեցող հազարավոր ձեռագրերի մեծ մասը գրվել է բնօրինակների արձանագրումից առնվազն երկու դար անց: 2) Այդ ժամանակներում արտագրողները քառագիրը կա՛մ փոխարինում էին հունարեն Կիրիոս (Տեր) բառով, կա՛մ էլ արտագրում էին այն ձեռագրերից, որոնց մեջ արդեն իսկ արված էր այդ փոփոխությունը:
Աստվածաշնչի «Նոր աշխարհ» թարգմանության կոմիտեն եկել է այն եզրահանգման, որ հունարեն բնօրինակներում քառագրի առկայության մասին վկայող բավարար փաստեր կան: Այդ փաստերը նշված են ստորև:
-
Հիսուսի և առաքյալների օրերում գործածվող Եբրայերեն Գրվածքների կրկնօրինակներում բազմիցս գրված է եղել քառագիրը: Անցյալում որոշ մարդիկ վիճարկել են այս հանգամանքը: Սակայն հիմա, երբ Կումրանի մոտակայքում հայտնաբերվել են առաջին դարով թվագրվող Եբրայերեն Գրվածքների կրկնօրինակներ, այս իրողությունը լիովին փաստվել է, և այլևս որևէ կասկած չի մնացել:
-
Հիսուսի և առաքյալների օրերում քառագիրը առկա էր նաև Եբրայերեն Գրվածքների հունարեն թարգմանություններում: Դարեր շարունակ աստվածաշնչագետները կարծել են, թե «Յոթանասնից»-ում՝ Եբրայերեն Գրվածքների հունարեն թարգմանության մեջ, քառագիրը գրված չի եղել: Բայց հետո՝ 20-րդ դարի կեսերին, աստվածաշնչագետների ուշադրությանը ներկայացվեցին «Յոթանասնից»-ի մի քանի շատ հին պատառիկներ, որոնք մեզ են հասել Հիսուսի օրերից: Այդ պատառիկներում առկա է Աստծու անունը՝ գրված եբրայերեն տառերով: Ուստի հստակ է, որ Հիսուսի օրերում աստվածաշնչյան գրվածքների հունարեն թարգմանություններում եղել է Աստծու անունը: Բայց «Յոթանասնից»-ի՝ 4-րդ դարով թվագրված հանրահայտ ձեռագրերում,
օրինակ՝ Վատիկանյան և Սինայական ձեռագրերում Աստծու անունը «Ծննդոց»-ից մինչև «Մաղաքիա» արդեն ոչ մի տեղ չէր հանդիպում (թեև ավելի վաղ շրջանի ձեռագրերում այն առկա էր): Հետևաբար, զարմանալի չէ, որ Նոր Կտակարանի, կամ՝ Հունարեն Գրվածքների՝ այդ ժամանակաշրջանի տեքստերում Աստծու անունը չկա:Հիսուսը հստակ ասել է՝ «Ես եկել եմ իմ Հոր անունից», նաև ընդգծել է, որ իր գործերն անում է իր «Հոր անունով»
-
Քրիստոնեական Հունարեն Գրվածքներն ինքնին վկայում են, որ Հիսուսը հաճախ խոսել է Աստծու անվան մասին և այն հայտնել մարդկանց (Հովհաննես 17:6, 11, 12, 26): Հիսուսը հստակ ասել է՝ «Ես եկել եմ իմ Հոր անունից», նաև ընդգծել է, որ իր գործերն անում էր իր «Հոր անունով» (Հովհաննես 5:43; 10:25):
-
Քանի որ Քրիստոնեական Հունարեն Գրվածքները Եբրայերեն Գրվածքների շարունակությունն են և նույնպես գրված են Աստծու ներշնչմամբ, անտրամաբանական կլիներ, որ այդ հատվածից Աստծու անունը հանկարծ բացակայեր: Առաջին դարի կեսերին Հիսուսի աշակերտ Հակոբոսը Երուսաղեմի երեցներին այսպիսի խոսքեր է ասել. «Շմավոնը մանրամասն պատմեց, թե ինչպես Աստված առաջին անգամ ուշադրություն դարձրեց այլազգի մարդկանց, որպեսզի նրանց միջից մի ժողովուրդ հավաքի, որը կրելու է իր անունը» (Գործեր 15:14): Հակոբոսի այս խոսքերը անիմաստ կլինեին, եթե առաջին դարում ոչ ոք չիմանար ու չօգտագործեր Աստծու անունը:
-
Քրիստոնեական Հունարեն Գրվածքներում գործածված է Աստծու անվան կրճատ ձևը: Հայտնություն 19:1, 3, 4, 6 համարների բնագրային տեքստում Աստծու անունը հանդիպում է «Յահ» ձևով «Ալելուիա» բառում (եբրայերեն՝ հալելու Յահ), որը բառացի նշանակում է «գովաբանեք Յահին»: «Յահը» «Եհովա» անվան կրճատ ձևն է: Քրիստոնեական Հունարեն Գրվածքներում օգտագործված բազմաթիվ անունների կազմության մեջ ներառված է Աստծու անունը: Օրինակ, ինչպես բացատրվում է տարբեր աշխատություններում, հենց «Հիսուս» անունը նշանակում է «Եհովան փրկություն է»:
-
Վաղ շրջանի հրեական գրվածքներից երևում է, որ հրեա քրիստոնյաները իրենց գրավոր տեքստերում օգտագործել են Աստծու անունը: Տոսեֆտայում, որը բանավոր օրենքների ժողովածու է և ամբողջացվել է մ. թ. մոտ 300 թ.-ին, Շաբաթ օրով քրիստոնեական գրվածքների այրման մասին այսպիսի միտք է նշված. «Ավետարանագիրների և մինիմ կոչվածների [հավանաբար հրեա քրիստոնյաների] գրքերը չեն փրկում կրակից: Թույլատրվում է հենց տեղում այրել դրանք՝ Աստծու անվան հիշատակումներով հանդերձ»: Այս նույն աղբյուրը մեջբերում է երկրորդ դարի սկզբում ապրած ռաբբի Յոսե Գալիլեացու խոսքերը, ով ասում է, որ շաբաթվա մյուս օրերին «ինչ-որ մեկը դրանց միջից [հավանաբար քրիստոնեական գրվածքների միջից] կտրում-հանում է այն մասերը, որոնցում գրված է Աստծու անունը, և պահում է դրանք, իսկ մնացածը այրում է»:
-
Որոշ աստվածաշնչագետներ ընդունում են, որ Աստծու անունը ամենայն հավանականությամբ եղել է Քրիստոնեական Հունարեն Գրվածքների այն հատվածներում, որոնք մեջբերումներ են Եբրայերեն Գրվածքներից: Աստվածաշնչյան մի բառարանում՝ «Քառագիրը՝ Նոր Կտակարանում» վերնագրի տակ, ասվում է. «Կան ապացույցներ, որ ՆԿ-ի [Նոր Կտակարանի] բնօրինակում քառագիրը՝ Աստծու անունը՝ Յահվե, հանդիպում է ՀԿ-ից [Հին Կտակարանից] մեջբերված որոշ կամ բոլոր տեղերում» (The Anchor Bible Dictionary): Աստվածաշնչագետ Ջորջ Հովարդն ասում է. «Քանի որ քառագիրը դեռևս կար վաղ շրջանի եկեղեցու օգտագործած հունարեն Աստվածաշնչի [«Յոթանասնից»-ի] օրինակներում, տրամաբանական
է ենթադրել, որ ՆԿ-ն [Նոր Կտակարանը] գրողները սուրբ գրվածքներից մեջբերումներ անելիս պահպանել են այն»: -
Աստվածաշնչի հեղինակավոր թարգմանիչները Քրիստոնեական Հունարեն Գրվածքների թարգմանության մեջ օգտագործել են Աստծու անունը: Այս թարգմանիչներից մի քանիսը Աստծու անունը գործածել են «Նոր աշխարհ» թարգմանության լույսընծայումից դեռ շատ ժամանակ առաջ: Հաջորդիվ ներկայացված են այդ թարգմանիչներից մի քանիսի անունները և նրանց աշխատությունները: Հերման Հայնֆետեր (A Literal Translation of the New Testament… From the Text of the Vatican Manuscript, 1863), Բենջամին Ուիլսոն (The Emphatic Diaglott, 1864), Ջորջ Բարկեր Ստիվենս (The Epistles Ղուկաս 2:15 և Հուդա 14 համարներում օգտագործել է Աստծու անունը՝ «Jehová» ձևով, իսկ ավելի քան 100 ծանոթագրությունում Աստծու անունը նշել է որպես թարգմանության հավանական տարբերակ: Այս թարգմանությունների լույսընծայումից դեռ շատ առաջ՝ սկսած 16-րդ դարից, Քրիստոնեական Հունարեն Գրվածքների եբրայերեն տարբեր թարգմանություններում բազմիցս գործածվել է քառագիրը: Հենց միայն գերմաներենում առնվազն 11 թարգմանությունների մեջ Քրիստոնեական Հունարեն Գրվածքներում գործածված է «Եհովա» (կամ «Յահվե») անունը, իսկ չորս թարգմանիչներ էլ Աստծու անունը գրել են փակագծերում՝ «Տեր» բառից հետո: Գերմաներեն ավելի քան 70 թարգմանություններում էլ Աստծու անունը գրվել է ծանոթագրություններում կամ լրացուցիչ տեղեկություններում:
of Paul in Modern English, 1898), Ու. Գ. Ռադերֆորդ (St. Paul’s Epistle to the Romans, 1900), Ջ. Ու. Չ. Ուոնդ, Լոնդոնի եպիսկոպոս (The New Testament Letters, 1946): Բացի այդ՝ 20-րդ դարի սկզբում Պաբլո Բեսոնը իր իսպաներեն թարգմանության մեջ -
Աստվածաշնչի՝ հարյուրից ավելի լեզուներով թարգմանություններում Աստծու անունը օգտագործված է Քրիստոնեական Հունարեն Գրվածքներում: Աֆրիկական, բնիկ ամերիկյան, ասիական, եվրոպական և խաղաղօվկիանոսյան շատ լեզուներով թարգմանություններում ազատորեն գործածված է Աստծու անունը (տես 1998-րդ և 1999-րդ էջերը): Այդ հրատարակությունների թարգմանիչները որոշել են օգտագործել Աստծու անունը նույնանման պատճառներով, ինչպիսիք որ նշված են վերևում: Քրիստոնեական Հունարեն Գրվածքների այդպիսի թարգմանությունների օրինակներ են ռոտուման լեզվով Աստվածաշունչը (1999 թ.), որտեղ 48 համարներում 51 անգամ գործածված է «Jihova» տարբերակը, և ինդոնեզական բատակ (տոբա) լեզվով թարգմանությունը (1989 թ.), որտեղ 110 անգամ հանդիպում է «Jahowa» տարբերակը: «Արևմտահայերեն Աստվածաշունչ՝ ծանոթագրություններով» թարգմանության (2001 թ.) մեջ «Եհովա» անունը 5 անգամ նշված է Քրիստոնեական Հունարեն Գրվածքների ծանոթագրություններում: Իսկ արևելահայերեն «Աշխարհաբար նոր թարգմանության» (2001 թ.) մեջ Աստծու անունը գործածված է Հայտնություն 19:1-ի ծանոթագրությունում:
Անկասկած, բոլոր հիմքերը կան Քրիստոնեական Հունարեն Գրվածքներում վերականգնելու Աստծու անունը: «Նոր աշխարհ» թարգմանության թարգմանիչները հենց այդպես էլ վարվել են: Նրանք խորին հարգանքով են վերաբերվում Աստծու անվանը և ունենալով առողջ վախ՝ զգույշ են եղել, որ բնագրային տեքստում հանդիպող որևէ բան չհանեն (Հայտնություն 22:18, 19):