OMBEIBELA KAMBO ROUNONGO WOVIMEMWA, POSI YOKUTJA I HUNGIRA OHUNGA NOVIṊA NGUNDA AVI HIYA TJIUKWA. NGATU TARE KOVIHORERA TJIVA.

Hapo evaverwa ri nombutiro?

Ozonongo zovimemwa aaze munu kutja katjiperi. Posi yokutja owo nai ve yakura kutja evaverwa ri nombutiro. Ombeibela ya kahurura nawa epu ndi rukuru.—Genesis 1:1.

Hapo ehi ri nomuhapo mbwa sana pi?

Oruveze orukuru ovandu ovengi aave munu kutja ehi epapi. Meserewondo oritja-5 K.O.Z., ozonongo zovimemwa za Grike za tja ehi eputuputu. Posi yokutja rukuru komurungu wanao, meserewondo oritja-8 K.O.Z., omutjange wOmbeibela Jesaja wa tja, ehi ‘eputuputu.’—Jesaja 40:22, NW.

Hapo evaverwa mape ya ari zunḓaka poo okurunduruka?

Onongo yovimemwa ya Grike, yena Aristotle, ndja ri ko meserewondo oritja-4 K.O.Z., ya tja omazunḓakero woviṋa ye tjitwa kombanda yehi uriri, nungwari evaverwa kamaa ri zunḓaka poo okurunduruka. Oumune mbwo wa tjiukwa oure wozombura ozengi. Posi yokutja meserewondo oritja-19, ozonongo zovimemwa za zikamisa oumune wokutja ehi ri zunḓaka. Oumune mbwi u raisa kutja oviṋa avihe mevaverwa poo kombanda yehi, vi zunḓaka. Onongo imwe yovimemwa ndja vatera okuryamisa oumune mbwi komurungu, yena Lord Kelvin, ya muna kutja Ombeibela i tja nai ohunga neyuru nehi: “Owo maye kurupa otja ozombanda.” (Epsalme 102:25, 26) Kelvin aa kambura mu imbi Ombeibela mbi i honga, kutja Mukuru ma yenene okutjaera omazunḓakero otja ingo kutja aye ha nyono oviutwa Vye.—Omuzuvarise 1:4.

Otjikwaye tji tja handa ozoplaneta tjimuna ehi?

Aristotle wa honga kutja oviutwa vyeyuru avihe oviputuputu nu vya hitisiwa moviṋa oviputuputu mbi ri tjimuna omakende, nu atjihe tja hitisiwa motjikwao. Nu ehi ondaa ri mokatikati. Meserewondo oritja-18 O.Z., ozonongo zovimemwa za uta okuyakura oumune wokutja ozonyose noviutwa avihe vyevaverwa, mape ya vya rekareka uriri poṋa pu pe ri tjo. Posi yokutja membo ra Job nda tjangwa meserewondo oritja-15 K.O.Z., matu lese kutja Omuute wa “rekarekisa ehi kombanda yopoṋa pu pe ri tjo.”—Job 26:7.

NANDARIRE KUTJA OMBEIBELA KAMBO ROMAPANGERO, MU RO MU NOMIRARI TJIVA MBI RAISA ONDJIVIRO OHIMISE OHUNGA NOUVERUKE.

Okuhumburura ovavere kovandu varwe.

Omatwako wa Moses aaye undjire ko kutja ovandu mba vera ongana, ve kare kokure novandu varwe. Kombunda yomutjise mbwa tambuka mozombura ape 700 nḓa kapita, ozonganga otji za muna ounahepero wokuṱakamisa omurari mbwi, ngamba mbu u varwa pondondo yokombanda.—Levitikus, ekondwa 13 nga 14.

Okurikoha kombunda yokuṱuna korurova.

Ozonganga aaze taura oturova okuzambo ave kapanga ovandu mba vera, nokuhina okurikoha omake wawo nga komaandero weserewondo oritja-19. Nu ovandu ovengi va ṱa mena rotjiṋa hi. Posi yokutja, Omatwako wa Moses ya hungira rukuru kutja omundu ngamwa auhe ngwa ṱunu korurova, aa varwa omuhakohoke. Oyo wina ye ve raera kutja ngave ungurise omeva okurikohorora na wo mozongaro otja inḓo. Ovitjitwa mbyaa vi ungurisiwa momerikotameneno mbyo, wina aa vi eta ouveruke kovandu.—Numeri 19:11, 19.

Omaimbirahiro wondova poo wombonḓi.

Ovanatje wokombanda 500 000 ve ṱa mombura aihe i omupito. Ihi tji etwa i okuṱuna kombonḓi ndji i ha imbirahiwa poo okusirwa momuano omuhirona. Omatwako wa Moses ya tja, ombonḓi i sokusirwa kokure novandu.—Deuteronomium 23:13.

Oruveze rokusukarekwa.

Omatwako wa Mukuru aaye tja omuatje omuzandu ma sokusukarekwa eyuva oritja-8, tja zu nokukwatwa. (Levitikus 12:3) Pe kamburwa kutja okuza kotjivike otjitenga okanatje tji ka zu nokukwatwa, ombinḓu yako otji i yenena okuforoma otjipatu poṋa pu mape ziza ombinḓu, okutjaera kutja ake ha pandjara ombinḓu onyingi. Moruveze orukuru ngunda omiano omisemba vyomapangero avi hiya tjiukwa, okuundja otjivike tjimwe amoo sukareke omuatje woye omuzandu, wa ri omukambo omusemba.

Ombwaneno ndji ri pokati kouveruke womomuinyo na imbwi wokorutu.

Ovakonḓonone momihunga vyouveruke nozonongo zovimemwa ve tja, omundu tje raisa ombepo ombwa yomomuinyo tjimuna, ondjoroka, omaundjiro, ondangi, nonḓero yokuisira, u kara nouveruke ouwa. Ombeibela i tja: “Okukara nondjoroka ku eta omberukiro. Okukara nondjenda ku ngundiparisa orutu.”—Omiano 17:22.