Ẹka lụmẹ-lụmẹ kẹkpẹ, adịda bala ịnịna kaa la iwe yẹẹyẹẹ nyọka ya ẹla bala anyị nyaa u-uhye nya ẹga nya awụlẹ ọkaka. Ị tị jẹ́ kaa wụlẹ ẹla nya ẹga nya awụlẹ ọkaka jaa pwoku ẹka nyaa bala abwọlẹ ká ọbaba nya ọọwa ji ịnyịnyị.

Ang myị́ ang tị yẹda ugbẹnyị lẹ. Ụpwụ ọlẹ ko ri, The Lolita Effect yẹkẹẹ: “Anjwo kaa wo ẹla u-uhye nya ụya ọhọhọ bwu eji-eji lẹẹlẹẹ gụ olene. Ang nya ụya ọhọhọ ọlẹ kị tị kaa yẹ ẹ-ẹpwụ nya arụru ịlakpa bala ọhụ kaa lụmẹ ịnyịnyị.” Ẹla onyeewe ọwẹ kaa da anjwo ụbwọ ịnyị lee ọ tị kaa bịraa?

Ẹla nya ụya ọhọhọ bene kpọrịkọọ lẹ. Ẹ-ẹpwụ nya ụpwụ nya Deborah Roffman ọlẹ ko ri, Talk to Me First, o yẹkẹẹ, “ẹla oyaya, ang ọ-kpa ju eji, ifim, apwụ, eje, iprogram ịla ifim, ang ọdada, ayịlọ ọkọkọ nya ichene, and ịlẹpwụ nya ifon bala ikomputa, myị̀ la arụrụ nya ụya ọhọhọ, ẹla nya ụya oyaya, bala ang ịlẹ kị ka kpa ọngịnyị kụ irya nya ụya, dudu ká iru nya [ikolobya, ịyẹẹnọ, anjwo ịyang, bala anjwo ichiche] kaa me irya, la ịwa ọ-dọmwụ jẹ́jẹ ka, nyori ụya ọhọhọ nya-à ka ri . . . ang ọlẹ kọ baba gụgụ wuu ẹẹ.”

Alọhị la abyị ịnyịnyị. Angị kpa ihi ju eji bala alọhị kaa kpa ang ịkụrụ-kụrụ nya anjwo ịlẹ kịị mẹ ịnyịrọ jẹ ra, ọọwa kaa mẹjẹ anjwo nyọka kụ irya nya ang ọkụrụ-kụrụ kpoye nya oyi. Ụpwụ ọlẹ ko ri, So Sexy So Soon yẹkẹẹ: “Alọhị jẹ́ nyori anjwo nyị kaa tịtọ kị ka pwoku aliko nyaa bala ịwa ọ-ka yaa myị, lẹ ị kaa kpa ijẹẹhị họ ang pwoku irya ọwẹ. Ang ọlẹ ká alọhị ịwẹ wẹẹ ku á ri ọ-ka du anjwo ka họ ụya ka, ma o ri ọ-ka kpaa ka ra ang ịkụrụ-kụrụ inyeewe ịnyị.”

Ang ọjẹ́jẹ kem á nwà ka. Jaabwọ ká ọngịnyị ọ-jẹ́ abwọlẹ ká imoto kaa bwu họ ụkụrwọ datị hi imoto ọpapa ayịdang, ịnyịnyị ọ-jẹ́ ang u-uhye nya ẹga nya awụlẹ ọkaka à datị hi ọ-ka kpa ẹla ọjẹ́jẹ ọọwa cheje ọnyịịla lẹ.

Ocheju: À baba lẹẹlẹẹ gụ olene nyọka mẹ ang jẹ anyị nyang kị ka kụ irya ju ẹla kpori-kpori chajị kị ka jẹ́-ẹ “juwa gu ang ọnyịịla bala ang ọtịpyọ ene hi awụlẹ datị myị́.”—Ala iHiburu 5:14.

A gba ịlọng hi ka. Jaabwọ myị́ abwọ kọ lang ilo ọ-ọnụ kaka ba, ẹla o-ya bala anyị nyang u-uhye nya ẹga nya awụlẹ ọkaka ri ụkụrwọ nyang ịnyị. À pwa ụkụrwọ ọwẹ ka.—Ụpwụ ịgọgọ: Etu 22:6.

Ya ẹla balaa pyịnyẹng-pyịnyẹng. Ọkọkọ nyọka ya ẹla gbururu ụka ookpokpo u-uhye nya ẹga nya awụlẹ ọkaka, à ka jẹ́-ẹ kpa ẹla ya jaa dụmwọ-dụmwọ ịnyịnyịịnyị ụka ká iwe nya ọọwa á wụrụ da myị́, lala ụka kanụ juwa ẹ-ẹpwụ nya ang ọrụnyẹ lawụlẹ lee o-juwa kpa ụkụrwọ họ. À ka jẹ́-ẹ tọ ọnyị nyang ịtọ ẹla ịlẹ kị ka gwoo gbịla nyọka ya irya nyamwụ. Jaabwọ wẹẹ, ọkọkọ nyọka tọọ wo nyori, “Ihi ọ-kpa ju eji ịlẹ ká arụrụ ịlịịwẹ ji kaa háng?” à ka jẹ́-ẹ yẹkẹẹ, “Ịyẹ a tị́ me irya kọ du ká alọhị kaa kpa ihi nyaa ju eji bwula arụrụ ịlịịwẹ?” Ụka kọ wẹng kpá, à ka jẹ́-ẹ tọọ wo myịmyị, “Ányị ọ tị́ lang ahụ?”—Ụpwụ ịgọgọ: Ehile Ọmada 6:6, 7.

Yoo pwoku ẹka nyamwụ. À ka jẹ́-ẹ mẹ ẹnyị ọlam nya ẹ̀ga nya ịnyịrọ jẹ anyị ịlẹ kị pwụ́ ẹka nya ube-ụpwụ ọkaka lẹka, bala abwọlẹ kị ka bwu chewu ke ịlaa hi angịlẹ kị kaa tịtọ nyọka bịrị anyị. Jaabwọ ká anjwo wẹẹ nwà, à ka jẹ́-ẹ mẹ ẹla jáa dụmwọ-dụmwọ u-uhye nya abwọlẹ kịị bwu ma ọnyị. Ụka kị wẹẹ ka jẹ taahị ju okolobya bala ọyẹẹnọ, ị chịla kị ka jẹ́ ang ọlẹ ká ẹga nya awụlẹ ọkaka ri bala abwọlẹ ká Ohe yọọ lẹ.

Mẹ ang ọlahịchịng jẹ. Mẹ ang jẹ ọnyị nyang bwu eji-eji u-uhye nya ẹlịlẹhị oyaya, ọ-dayị giri-giri ha ang ọnyịịla, bala ihi ojuju. Ọọwa lẹ, a jẹ́-ẹ yé ẹga godayị rịrị ya ẹla u-uhye nya ẹga nya awụlẹ ọkaka lẹlẹ. Họ kị jẹ́ ẹga ọlẹ ká godayị rịrị. Ọ-chụ pwokwita, kori ká ẹga nya awụlẹ ọkaka ene nya awụlẹ oyeye á háng ka, à ya kọ la gbagbịla. Myịmyị ya ang odudu kọ tịpyọ jaa. Ụpwụ ọlẹ ko ri, Beyond the Big Talk yẹkẹẹ: “Iru nya ikolobya bala ịyẹẹnọ ịlẹ kị jẹ́ nyori ụya ọhọhọ nyị́ há adaa bala ịnaa ka, á kaa họ ụya ka.”

Ya ọgụ-ẹpẹtẹ ọnyịịla deeji. Hịhị ba ẹla ọmẹjẹ nyang. Ọ-chụ pwokwita, à kaa hụlọ ẹhụ ụka kị chị ụmwara o-pwoku-ka? À kaa kụrụ ang ị-ya ịnyịrọ nyang dodehe? À kaa kpa ijẹẹhị taaha nya ọngọlẹ ká la irya nyọka ri igu bala ka? Kori ká họ ịnyị aalẹ, ẹla ọlẹ ká wẹẹ mẹjẹ anyị nyang á ka waa ọyị ẹ-ẹpwụ ọkịlẹtụ ka myị́.—Ụpwụ ịgọgọ: Ala iRom 2:21.

O ri āhị bwu ẹga nya Ohe ịnyị. Ẹga nya awụlẹ ọkaka ri āhị bwu ẹga nya Ohe, ọ tị ka jẹ́-ẹ ya ọkẹkẹnị ha ọngịnyị kori kọ họọ ẹ-ẹpwụ nya iwe-ahụrụ ọlẹ kọ pwoku, ko ri ẹpwụ nya awụlẹ oyeye. (Etu 5:18, 19) Họ ká ọnyị nyang a jẹ́ nyori ọ ja yé ịpyọ ọkpụkpụ nya āhị ọwẹ ụka ko ye ahụ lee ọ-rwọrụ, la ọwa ọ-ka la akama ọlẹ kọ kaa tụ́ ụya ọhọhọ da ka.—1 iTimoti 1:18, 19.