Ania ti Torah?

I-PLAY

Ania ti Torah?

Sungbat ti Biblia

Ti Ingles a sao a “Torah” ket naggapu iti Hebreo a sao a toh·rahʹ, a mabalin a maipatarus a “linteg,” instruksion, wenno pannursuro. a (Proverbio 1:8; 3:1; 28:4) Ipakita dagiti sumaruno a pagarigan no kasano a nausar daytoy a Hebreo a sao iti Biblia.

Ti Toh·rahʹ ket masansan a tumukoy iti umuna a lima a libro ti Biblia—Genesis, Exodo, Levitico, Numeros, ken Deuteronomio. Maawagan met dagitoy a Pentateuch, manipud iti Griego a sao a kaipapananna, “nagkalima a tomo,” wenno volume. Ni Moises ti nangisurat iti Torah, isu a naawagan dayta iti “libro ti linteg ni Moises.” (Josue 8:31; Nehemias 8:1) Nalawag nga idi damo, naisurat daytoy kas maysa a libro. Ngem idi agangay, nabingay iti lima tapno nalaklaka a maiggaman.
Nausar met ti Toh·rahʹ kadagiti linteg a naited iti Israel para iti espesipiko a banag, kas iti “linteg [toh·rahʹ] ti daton gapu iti basol,” “linteg maipapan ti kukutel,” ken “linteg maipapan ti Nazareo.”—Levitico 6:25; 14:57; Numeros 6:13.
No dadduma, tumukoy ti Toh·rahʹ iti instruksion ken pannursuro, aggapu man dayta kadagiti nagannak, masirib a tattao, wenno iti Dios a mismo.—Proverbio 1:8; 3:1; 13:14; Isaias 2:3.

Ania ti linaon ti Torah, wenno Pentateuch?

Dagiti salaysay no kasano a nakilangen ti Dios kadagiti tattao manipud panamarsua agingga iti ipapatay ni Moises.—Genesis 1:27, 28; Deuteronomio 34:5.
Dagiti instruksion iti Linteg a naited ken Moises. (Exodo 24:3) Naglaon dayta a Linteg iti nasurok nga 600 a linteg. Ti Shema, wenno ti panangipakaammo dagiti Judio iti pammatida, ti kalatakan kadagita. Kuna ti maysa a paset ti Shema: “Masapul nga ayatem ni Jehova a Diosmo buyogen ti isuamin a pusom ken isuamin a kararuam ken isuamin a bikasmo [wenno, pigsam].” (Deuteronomio 6:4-9) Imbaga ni Jesus a daytoy “ti kadakkelan ken umuna a bilin.”—Mateo 22:36-38.
Agarup 1,800 a panagparang ti nagan ti Dios a ni Jehova. Saan nga iparit ti Torah ti panangusar iti nagan ti Dios. Imbes ketdi, naglaon dayta kadagiti bilin a masapul nga usaren dagiti agdaydayaw iti Dios ti naganna.—Numeros 6:22-27; Deuteronomio 6:13; 10:8; 21:5.

Di umiso a kapanunotan maipapan iti Torah

Di umiso: Dagiti linteg ti Torah ket saan nga agpatingga ken kanayon a masurot.

Umiso: Adda dagiti linteg a naggapu iti Torah a tinukoy ti dadduma a bersion ti Biblia kas “agnanayon” wenno “awan patinggana.” Karaman kadagita ti maipapan iti Sabbath, kinapadi, ken Aldaw ti Panangabbong. (Exodo 31:16; 40:15; Levitico 16:33, 34, King James Version) Ngem ti Hebreo a sao a nausar kadagitoy a bersikulo ket mabalin met a kaipapananna ti tiempo a di masigurado ti panagpatinggana, saan ket a tiempo nga awan patinggana. b Kalpasan ti agarup 900 a tawen a nasurot ti Linteg a naited ken Moises, impakpakauna ti Dios a sukatanna dayta iti “baro a tulag.” (Jeremias 31:31-33) “Iti panangisaona iti ‘baro a tulag’ pinagpaso [ti Dios] daydi immuna [a tulag].” (Hebreo 8:7-13) Nasuktan dayta agarup 2,000 a tawenen ti napalabas maibasar iti ipapatay ni Jesu-Kristo.—Efeso 2:15.

Di umiso: Dagiti berbal, wenno saan a naisurat, a tradision dagiti Judio ken ti Talmud ket kapada ti naisurat a Torah.

Umiso: Awan ti masarakan iti Biblia a pammaneknek nga inikkan ti Dios ni Moises iti berbal a linteg a kadua ti naisurat a Torah. Imbes ketdi, kuna ti Biblia: “Intultuloy ni Jehova a kunaen ken Moises: ‘Isuratmo . . . dagitoy a sasao.’” (Exodo 34:27) Ti berbal a linteg, a naisurat met laeng idi agangay ken naawagan iti Mishnah sa nagbalin a paset ti Talmud, ket naglaon kadagiti tradision dagiti Judio a nangrugi kadagiti Fariseo. Masansan a maikontra dagitoy a tradision iti Torah. Gapu iti daytoy, kinuna ni Jesus kadagiti Fariseo: “Pinagbalinyo nga awan kapapay-an ti sao ti Dios gapu iti tradisionyo.”—Mateo 15:1-9.

Di umiso: Saan a rumbeng a maisuro ti Torah kadagiti babbai.

Umiso: Adda bilin iti Linteg a naited ken Moises a masapul a maibasa ti intero a Linteg iti amin nga Israelita, pakairamanan dagiti babbai ken ubbing. Apay? “Tapno makapagimdengda ken tapno makasursuroda, yantangay masapul nga agbutengda ken Jehova a Diosyo ken annadanda nga itungpal ti amin a sasao [ti] linteg.”—Deuteronomio 31:10-12. c

Di umiso: Naglaon ti Torah kadagiti nailimed ken narigat a maawatan a mensahe.

Umiso: Kuna ni Moises, a nangisurat iti Torah, a nalawag dagiti mensahe dayta ken mabalin a maammuan ti amin, saan ket a nailimed. (Deuteronomio 30:11-14) Ti kapanunotan a naglaon ti Torah kadagiti nailimed a mensahe ket naggapu iti Kabbalah, wenno nagkauna a tradision dagiti Judio a mangus-usar kadagiti tiritir a pamay-an a panangipaawat iti Kasuratan. d—2 Pedro 1:16.

a Kitaem ti Revised Edition ti The Strongest Strong’s Exhaustive Concordance of the Bible, maika-8451 a sao iti seksion a “Hebrew-Aramaic Dictionary-Index to the Old Testament.”

b Kitaem ti Theological Wordbook of the Old Testament, Volume 2, panid 672-673.

c Masansan nga iparit ti tradision dagiti Judio nga adalen dagiti babbai ti Torah, ngem saan a kasta ti ibagbaga ti Torah. Kas pagarigan, dinakamat ti Mishnah ti imbaga ni Rabbi Eliezer ben Hyrcanus: “Asinoman a mangisuro iti balasangna iti Torah, kasla isursurona kenkuana ti nakababain a bambanag.” (Sotah 3:4) Naisurat pay iti Talmud ti Jerusalem ti imbagana: “Nasaysayaat pay a mapuoran dagiti sasao ti Torah imbes a maisuro dagita kadagiti babbai.”—Sotah 3:19a.

d Kas pagarigan, kuna ti Encyclopaedia Judaica maipapan iti kapanunotan a Kabbalah mainaig iti Torah: “Awan ti espesipiko a kaipapanan ti Torah, no di ket agsasabali ti kaipapananna iti agduduma a situasion.”—Second edition, Volume 11, panid 659.