KWA myaka mingĩ, andũ ala maumanasya Mbivilia maasya kana Mũsumbĩ Mbelisasa, ũla ũwetetwe ĩvukunĩ ya Ndanieli, ndaĩ kw’o. (Nda. 5:1) Maĩ na woni ũsu nĩkwĩthĩwa andũ ala mavukũaa syĩndũ sya tene mayaĩ na ũkũsĩ o na ũmwe wonanĩtye kana aĩ thayũ. Ĩndĩ woni ũsu nĩwavĩndũkie mwaka wa 1854. Nĩkĩ?

Mwakanĩ ũsu, mũnene ũmwe wa Britain weetawa J. G. Taylor nĩwaendie myakonĩ ĩmwe mbombokangu taoninĩ ya tene ya Ulu, ĩla yu nĩyo ngalĩko ya ĩtheo ya Iraq. Vau vaĩ mwako mũtũlu vala weethĩie mbisũ kauta. Kĩla mbisũ yĩ ũasa wa vakuvĩ inzi inya (sendimita 10), na ĩandĩkĩtwe na mũandĩkĩle mũna wĩtawa cuneiform. Ndeto imwe syĩ mbisũnĩ ĩmwe nĩ mboya ĩvoyeetwe mũsumbĩ wa Mbaviloni weetawa Nabonidus na mwana wake ũla mũkũũ weetawa Mbelisasa, mekale mũno. Kwoou, andũ ala maumanasya Mbivilia meethĩie kana vate nzika, Mbelisasa aĩ kw’o.

Ĩndĩ, Mbivilia nĩsyokete ĩkaweta kana Mbelisasa aĩ mũsumbĩ. O na vailye ũu, andũ ala maumanasya Mbivilia maĩ na nzika na ũndũ ũsu o naw’o. Kwa ngelekany’o, ta mwakanĩ wa 1875, mũndũ ũmwe wa saenzi kuma England weetawa William Talbot aandĩkie kana andũ amwe maasya “[Mbelisasa] nĩwasumbĩkie ĩvinda yĩla ĩthe, Nabonidus, wasumbĩkĩte. Ĩndĩ vaiĩ ũndũ o na ũmwe ũĩkĩĩthĩtye kĩu.”

Ĩndĩ ĩteta yĩu nĩyathelile yĩla maandĩko moonekie mbisũnĩ ingĩ mekwonany’a kana ve ĩvinda Mũsumbĩ Nabonidus, ũla waĩ ĩthe wa Mbelisasa, ũtaĩ Mbaviloni vandũ va myaka mingĩ. Nũũ wasumbĩkie ĩvindanĩ yĩu ũtaĩ kw’o? Ĩvuku Encyclopaedia Britannica yĩwetete ũũ: “Yĩla Nabonidus waendie nthĩ ĩngĩ, atiĩe Mbelisasa ũsumbĩ na amũtiĩa asikalĩ ala aingĩ ma ita.” Kwoou no twasye kana ĩvinda yĩu Mbelisasa asumbĩkie Mbaviloni ĩvinda yĩmwe na ĩthe. Nũndũ wa ũu, Alan Millard, ũla nĩ ũmwe wa ala menzaa syĩndũ sya tene na ũsomeete ithyomo, awetie kana waĩ ũndũ waĩle “Ĩvuku ya Ndanieli kwĩta Mbelisasa ‘mũsumbĩ.’”

O na vethĩwe vailye ata, athũkũmi ma Ngai mayĩthĩawa na nzika kana ĩvuku ya Ndanieli yĩneenaa w’o na nĩyaveveeiwe nĩ Ngai, nũndũ yo Mbivilia mwene nĩyĩĩkĩĩthĩtye ũu.—2 Tim. 3:16.