AISILAELI monaa mbathi syĩ sya vata mũno. Mbivilia yĩ na mbathi sinĩtwe na ingĩ ikũnĩtwe na mĩio ya mbathi. Eka ũu, kĩlungu kĩnene kya Maandĩko nĩ mbathi. Kwa ngelekanyʼo, mbathi imwe nĩ Savuli, Wathi wa Solomoni, na Iĩo. Ĩvuku yĩtawa Music in Biblical Life yaĩtye kana Mbivilia “nĩyonanĩtye nesa kana andũ nĩmatũmĩaa mbathi maũndũnĩ maingĩ ma kĩla mũthenya.”

Maũndũnĩ ma kĩla mũthenya. Aisilaeli nĩmakũnaa mĩio ya wathi na makaina nĩ kana monanyʼe ũndũ mekwĩwʼa. (Isa. 30:29) Aka nĩmakũnaa ndambulĩnĩ, makaina me atanu, na makasũnga yĩla mũndũ ũkwĩkĩwa ngovia ya ũsumbĩ, yĩla me mbokanĩ sya ũthaithi, na yĩla asikalĩ masinda kaũ. (Asi. 11:34; 1 Sam. 18:​6, 7; 1 Asu. 1:​39, 40) Eka ũu, Aisilaeli nĩmainaa mbathi sya kũmeta yĩla mũndũ wakwʼa. (2 Mav. 35:25) Kwa wʼo, tũi na nzika na ndeto ii syĩ ĩvukunĩ yĩtawa McClintock and Strong’s Cyclopedia, “Aisilaeli nĩmendete mbathi mũno.”

Asumbĩ ma Isilaeli nĩmatanĩaa mbathi mũno. Kwa ngelekanyʼo, Mũsumbĩ Saulo eetie Ndaviti oke kwĩkalaa nyũmbanĩ ya mũsumbĩ nĩ kana amũingĩae mbeve. (1 Sam. 16:​18, 23) Ĩtina, yĩla Ndaviti watwʼĩkie mũsumbĩ, nĩwaseũvisye mĩio ya wathi, atila mbathi syĩ mũyo, na avangĩthya andũ ma kwina na kũkũna mĩio ya mbathi ĩkalũnĩ ya Yeova. (2 Mav. 7:6; Amo. 6:5) Nake Mũsumbĩ Solomoni aĩ na aini aũme na aka nyũmbanĩ yake ya ũsumbĩ.—Mũta. 2:8.

Ũthaithinĩ. Ũndũ ũla wa vata vyũ nĩ kana Aisilaeli nĩmatũmĩaa mbathi kũmũthaitha Yeova. Eka ũu, kwaĩ na aũme 4,000 ala matũmĩaa mĩio ya wathi ĩkalũnĩ yĩla yaĩ Yelusaleme. (1 Mav. 23:5) Nĩmaingaa syĩndũ ta tũmasaya, inanda, mbeve, na masoo. (2 Mav. 5:12) Ĩndĩ aũme asu maĩ na ũtũĩka ti mo me oka mamũthaithaa Yeova na mbathi. Vai nzika kana Aisilaeli aingĩ nĩmainaa me kyalonĩ maendete kũtanĩa mboka ila syeethĩawa Yelusaleme. Mbathi isu mainaa syeetawa Mbathi sya Kwambata Yelusaleme. (Sav. 120–134) Na kwosana na maandĩko ma Kĩyuti, Aisilaeli nĩmainaa Savuli sya Aleli a maiya lĩu wa Vasaka.

O na ũmũnthĩ, andũ ma Ngai monaa mbathi syĩ sya vata mũno. (Yak. 5:13) Nĩtwinaa nĩ kana tũmũkumye Yeova. (Aev. 5:19) O na ĩngĩ, mbathi nitumaa twĩthĩwa na ngwatanĩo na Aklĩsto ala angĩ. (Ako. 3:16) Na nitwĩkĩaa vinya yĩla twakwatwa nĩ mathĩna. (Meko 16:25) Kwa wʼo, mbathi nĩ nzĩa nzeo ya kwonanyʼa kana nĩtũmũĩkĩĩe Yeova na nĩtũmwendete.