Ũmae wakwa wa tene mũno weetawa Thomas¹ a Williams asyaĩwe Horncastle, England, Matukũ 20, Mwei wa 1, 1815. Inyia wake akwie ĩtina wa myaka ĩlĩ, na kwoou we vamwe na syana ingĩ itatũ masyaanĩwʼe maeiwe nĩ ĩthe woo, John Williams. John nĩwamanyĩisye Thomas wĩa wa mbwaũ, ĩndĩ Thomas endeeawʼa nĩ wĩa ũngĩ wĩ kĩvathũkanyʼo.

Ĩvindanĩ yĩu maũndũ ma ndĩni maendeee kũnyaĩĩka na mĩtũkĩ nthĩ ya England. Mũtavanyʼa weetawa John Wesley nĩwatiie kanisa weetawa Church of England nĩ kana ambĩĩsye kĩkundi kĩngĩ kya ũthaithi kyeetawa Society of Methodists, kĩla kyeekĩaa andũ vinya memanyĩsye Mbivilia na mayĩthĩwa me atavanyʼa. Momanyĩsyo ala Wesley wamanyĩasya manyaĩĩkie na mĩtũkĩ mũno, na mũsyĩ wa Williams nĩweetĩkĩlile na walũmya momanyĩsyo asu vyũ. Thomas nĩwatwʼĩkie mũtavanyʼa wa ĩkanisa ya Wesley, na eeyumya atwʼĩke misonalĩ ngalĩ ya South Pacific. Mwei wa 7, 1840, Thomas na kĩveti kyake Mary,² nĩmaendie kĩthamanĩ kya Lakeba, b kĩla kĩ Fiji, kĩla ĩvindanĩ yĩu kyatwĩe andũ ala maĩsaa nyama sya andũ kana malyandũ.

Thomas na Mary nĩmoomĩĩisye maũndũ maito myakanĩ yoo ya mbee me Fiji. Mathũkũmaa masaa maingĩ mũno mavĩte nĩ syũa kũndũ kũte maendeeo. O na nĩmakomanaa na maũndũ ma kũtelemya ta kaũ, andũ kwita na kũaa iveti ila ikwʼĩĩwe nĩ aũme, kũaa tũũkenge, na malyandũ. Ũndũ ũngĩ nĩ kana andũ ma kũu nĩmaleaa ũvoo ũla mamatavasya. Mary na mwana wake ũla mũkũũ, John, nĩmawaie mũno weethĩa me vakuvĩ kũkwʼa. Mwakanĩ wa 1843, Thomas aandĩkie atĩĩ: “Natũlĩkĩte ngoo mũno. . . . Neewʼaa nĩvikie mũthya wa maũndũ.” Ĩndĩ o na ũu wĩ o vo, Thomas na Mary nĩmeeyũmĩĩisye mũno na makwata vinya nũndũ wa kũmũĩkĩĩa Yeova Ngai.

Ĩvindanĩ o yĩu, Thomas, nĩwaakie nyũmba Fiji atũmĩĩte ũmanyi ũla waĩ nawʼo wa ũvundi. Nyũmba ĩsu nĩyo yaĩ ya mbee vyũ kwakwa na mwakĩle wa Europe. Nyũmba ĩsu yaakĩtwe yĩmbũkĩlye ũkethĩa yĩ na kũndũ kwa kũvĩtĩlya nzeve, na syĩndũ ingĩ syamyanakavĩtye na syendeeasya ekali ma Fiji mũno. Nyũmba ĩsu ĩtanamba kwakwa ĩkathela, Mary nĩwasyaie mwana wake wa kelĩ weetawa, Thomas Whitton³ Williams, ũla nĩ ũngĩ wa aaũmae makwa ma tene.

Mwakanĩ wa 1843, ũmae wakwa wa tene Thomas, nĩwatetheeisye kũalyũla Ũvoo Mũseo wa Yoana kwa kĩthyomo kya Fiji, o na kau wĩa ũsu ũyaĩ laisi. c Ĩndĩ aĩ na kĩnengo kya kũmanya mwĩkalĩle na syĩthĩo sya andũ (anthropologist) na aĩ na ũtonyi mũnene wa kũmanya andũ nesa kwa o kũmasisya. Nĩwaandĩkie nesa  maũndũ ala wamanyĩte ĩũlũ wa andũ ma Fiji ĩvukunĩ yake, Fiji and the Fijians (1858), yĩla yĩeleetye nesa ũndũ andũ ma kũu mekalaa myakanĩ ya 1800 na kĩndũ.

Nũndũ wa kũtethya wĩa mũito kwa myaka 13 nthĩ ya Fiji, Thomas nĩwawaie mũno na kwoou we na mũsyĩ wake mathamĩĩa Australia. Ĩtina wa kũtethya wĩa mũseo, e mũtongoi wa ndĩni, Thomas akwʼĩĩie Ballarat, Victoria, mwaka wa 1891.

Mwaka wa 1883, Thomas Whitton Williams na kĩveti kyake Phoebe,⁴ nĩmathamĩĩie Perth, Western Australia. Ĩvindanĩ yĩu mwana woo wa kelĩ Arthur Bakewell ⁵ Williams, aĩ na myaka kenda na nĩwe ũngĩ katĩ wa aaũmae makwa ma tene.

Ĩla Arthur wavikisye myaka 22, nĩwamanthie wĩa Kalgoorlie, taoni yenzawa thaavu ĩla yaĩ maili 370 (kĩlomita 600) ngalĩko ya wumĩlonĩ wa syũa ya Perth. E kũu nĩwasomie mavuku maandĩkĩtwe nĩ International Bible Students. Ĩvindanĩ yĩu Ngũsĩ sya Yeova syeetawa ũu. O na ĩngĩ, nĩwakũlilye atwaĩawe ĩkaseti ya Zion’s Watch Tower. Nũndũ Arthur nĩwendeeiwʼe nĩ maũndũ ala wasomaa, nĩwambĩĩie kũtavya andũ ala angĩ maũndũ meũ ala weemanyĩĩtye, na nĩwatongoeasya maũmbano ma kwĩmanyĩsya Mbivilia. Ũu nĩwʼo wĩa mũnene wa Ngũsĩ sya Yeova ũla ũendeee nthĩ ya Western Australia wambĩĩie.

O na ĩngĩ, Arthur nĩwatavisye mũsyĩ wake ĩũlũ wa maũndũ ala weemanyĩasya. Ĩthe wake, Thomas Whitton, nĩweetĩkĩlanile na ũtwi wa Arthur wa kũthaitha vamwe na Amanyĩwʼa ma Mbivilia (Bible Students) ĩndĩ, Thomas nĩwakwie ĩtina wa ĩvinda ĩkuvĩ. O na inyia wake Phoebe, na eĩtu-a-inyia make Violet na Mary nĩmatwʼĩkie Amanyĩwʼa ma Mbivilia. Violet nĩwatwʼĩkie mũtavanyʼa wa ĩvinda yonthe, kana vainia. Arthur aisye kana Violet nĩwe “vainia ũla waĩ mũseo vyũ na waĩ kĩthito Western Australia.” Nĩvatonyeka ũkethĩa Arthur aĩ na kyende aiweta ndeto isu ĩndĩ, ũwʼo nĩ kana ngelekanyʼo nzeo ya kĩthito kya Violet nĩyaetie mosyao maseo kwa nzyawa ĩla yaatĩĩe ya Williams.

Ĩtina wa ĩvinda Arthur nĩwatwaanie na athamĩĩa Donnybrook, taoni ĩvandawa matunda yĩ ngalĩko ya ĩtheo ya Western Australia. E kũu atwʼĩĩiwe ĩsyĩtwa, “Mũtumĩa Waũũkiwʼe Nĩ 1914!” nũndũ wa kĩthito kyake kya kũtavanyʼa ĩũlũ wa mawatho ma Mbivilia ala mawetete ĩũlũ wa mwaka ũsu. d Andũ maekie kũmũvũĩa ngũĩ ĩla Kaũ wa Mbee wa Nthĩ Yonthe wambĩĩie. Mavinda maingĩ Arthur nĩwatavasya makasitoma ũvoo mooka ndukanĩ kwake. Eethĩawa aiĩte mavuku maeleetye Mbivilia ndĩlĩsyanĩ ya nduka yake vala andũ maĩ matonya kũmona. O na ĩngĩ, ndĩlĩsyanĩ ĩsu vaĩ kĩvwaũ kyaĩtye kana akanenga mũndũ ũla waĩ atonya kũĩkĩĩthya ũmanyĩsyo wa Ũtatũ atũmĩĩte Mbivilia vaondi 100, (100 pounds). Ũmanyĩsyo ũsu ndumĩte Mbivilianĩ na Arthur nĩwaleanaa nawʼo vyũ. Vai mũndũ waaĩsa kwosa mbesa isu.

Nyũmba ya Williams ĩla yaĩ Donnybrook, nĩvo andũ meemanyĩĩasya Mbivilia na makekĩa maũmbano ma kĩkundi. Ĩtina Arthur nĩwaakie Nyũmba ya Ũsumbĩ kana vandũ va kũmbanĩaa taoninĩ ĩsu. Ĩsu yaĩ ĩmwe katĩ wa Nyũmba sya Ũsumbĩ sya mbee ila  syaakiwe Western Australia. O na Arthur e na myaka 70 na kĩndũ, eekĩaa suti na tai, na aithi na mbalasi ngũũ yeetawa Doll kũtavanyʼa kũndũ kũasa mũno kĩsionĩ kya Donnybrook.

Syana sya Arthur nĩsyaatĩĩie ngelekanyʼo ya ĩthe, ũla waĩ mũndũ wakilĩtye, wanengetwe ndaĩa, ĩndĩ waĩ kĩthito. Mwĩĩtu wake Florence⁶ aĩ mũmisonalĩ nthĩ ya India. Imwana syake, Arthur Lindsay⁷ na Thomas, syaĩ atumĩa ma kĩkundi kwa myaka mingĩ o ta ĩthe woo.

Ũmae wakwa wa tene Arthur Lindsay Williams, nĩweesĩkĩe mũno, na andũ nĩmamwendete nũndũ aĩ tei. Nĩwanengete andũ ndaĩa, na nĩwamethukĩĩasya ĩla mekwenda kũneena nake. O na nĩwathaũkaa mathaũ ma kũtila na kwatũa mĩtĩ, na nĩwasindie mavinda 18 masindano ma kũtila mĩtĩ ala meekawa kĩsionĩ kyoo kwa ĩvinda ya myaka 12.

Ĩndĩ Arthur ndaaĩwʼa mũyo ĩla kamwana kake ka myaka ĩlĩ keetawa Ronald⁸ (ũmae wakwa) katemie o vanini na ĩthoka mũtĩ wa mũevo ũla waĩ vakuvĩ na mũsyĩ. Inyia wa Ronald nĩwoovie nesa mũtĩ ũsu vala watemetwe, na ĩtina wesa kũsyaa maevo (apples) maĩ mũyo mwingĩ mũno. Maevo asu mambĩĩie kwĩtwa Lady Williams, na nĩvo maevo angĩ mesĩkĩe mũno metawa Cripps Pink maumie.

Ĩtina Ronald, kana Gramp, kwosana na ũndũ nĩmwĩtaa, nĩwambĩĩie kwĩka maũndũ angĩ ma vata. Kwa ĩvinda ya myaka mingĩ ũmae wakwa na sũsũ nĩmatetheeisye kwaka nyũmba ikonetye maũndũ ma Ũsumbĩ sya Ngũsĩ sya Yeova nthĩ ya Australia na Ithama sya Solomon. Yu ũmae wakwa Gramp e na myaka vakuvĩ 80, na no mũtumĩa wa kĩkundi, na nũtetheeasya wĩa wa kwaka na kũtũngĩĩa Nyũmba sya Ũsumbĩ Western Australia.

Asyai maitũ Geoffrey ⁹ na Janice¹⁰ Williams, nĩmoonanisye kana nĩmendeeawʼa nĩ ũtiĩwa ũla mũsyĩ witũ waĩ nawʼo kwa kwĩkĩa kĩthito mũno matũee nesa nĩ na mwĩĩtu-a-inyia wakwa Katharine nĩ kana twendeewʼe nĩ kũatĩĩa mĩao ya Kĩklĩsto. Nĩ na myaka 13, nĩnatwie kũatĩĩa maũndũ ala namanyĩĩtwʼe. Nĩ ũmbanonĩ mũnene nĩneewie John E. Barr, wa Nzama Ĩla Ĩtongoesye ya Ngũsĩ sya Yeova ayĩa andũ ma mũika atĩĩ: “Mũikatate kũtũmĩa naĩ mwanya mũseo vyũ ũla mwĩ nawʼo wa kũmũmanya na kũmwenda Yeova.” Wĩoo ũsu nĩneeyumisye kũmũthũkũma Yeova, na ĩtina wa myaka ĩlĩ nambĩĩa ũvainia.

Ũmũnthĩ nĩnĩtanĩaa¹² mũno kũtavanyʼa ĩvinda yonthe nĩ na kĩveti kyakwa Chloe,¹¹ taoninĩ yĩnzawa mavia ma vata yĩtawa Tom Price, yĩ ngalĩ ya ũthũĩlonĩ wa syũa ya Western Australia. Nĩtũtethasya wĩa mĩthenya ĩmwe nĩ kana twĩanĩsye mavata maitũ. Asyai makwa vamwe na mwĩĩtu-a-inyia wakwa Katharine na mũũme Andrew, methĩawa me mavainia Port Hedland, maili ta 260 (kĩlomita 420) ngalĩko ya ĩũlũ ya vala nĩkalaa. Nĩ na ĩthe wakwa twĩ atumĩa ma kĩkundi.

Nzyawa mũonza mbĩtu, ũmae wakwa wa tene mũno Thomas Williams nĩweeyumisye kũmũthũkũma Yeova Ngai. Ũtiĩwa ũsu wa mũĩkĩĩo na kũmũthũkũma Yeova nũvĩtĩle nzyawanĩ mbingĩ nginya wesa kũmbikĩa. Nĩwʼaa nĩ mũathime mũno nũndũ wa kwĩthĩwa na ũtiĩwa ũsu mũseo vyũ wa kĩ-veva.