Baibili ha i to ti pa zhuba Jesu la a ka zwagwa nalo kakale ha i to ti layila kuti ti thame nzano we mazwagwa awe. Se kwa McClintock and Strong’s Cyclopedia i leba: “Ndzimu a zoti laulila kuti ti thame nzano we Christmas kakale a kuna chino legwa ne kwayo mu Hwalo dze Bukirisiti dze Chigiriki [New Testament].”

 Mu bumo gwa ichechi ku lingisisa histori ye Christmas ko senula kuti ya ka teiwa mu zwilenje zwe buheitani. Baibili i no lakidza kuti to be ti thumula Ndzimu ha ti lika ku nnamata ne zila ya a singa amuchile.—Ekezodo 32:5-7.

1.   Ku kitika mazwagwa a Jesu: “Bakirisiti be kutanga ba ka be ba singa zane kene kitika mazwagwa a Jesu ne kuti ba ka be tola ku zana mazwagwa e nthu ili chilenje che buheitani.”—The World Book Encyclopedia.

2.   December 25: A kuna busupi gwe kuti Jesu wa ka zwagwa ne zhuba ileli. Batungamili be kereke ba nga dwa ba ka shalula zhuba (date) kuti li lingisane ne mizano ye buheitani ino bakhwa mu zhuba kene ne chibaka che winter solstice.

3.   Ku pana zwipo, ku ja ne ngwa kwaka pindilila, ku zana kwaka pindilila: The Encyclopedia Americana ikati: “Saturnalia, nzano we Roma u no bakhwa pakati kwe ngwedzi we December, ndiwo chilakidzo che zwilenje zwe ku ngwa ne ja kwaka pindilila kwe Christmas. Ku dwa mu nzano iwoyo, ha ti lakidzila kwaka togwa zila ye ku ngwa ne ja, ku pana zwipo ne laitiwa dzikerese-makhandlela. The Encyclopædia Britannica ikati “mishingo ne dzibizinisi dza ka be dzi misiwa” ne chibaka che nzano Saturnalia.

4.   Mavone e Christmas: Ku yenda ne The Encyclopedia of Religion, Bayuropa ba ka be be khabisa mizi yabo ne “mavone ne nge miti mitala ya ka siyasiyana” ku kitika winter solstice ne ku gwisana ne meya dza ka bipa.

5.   Nti we Mistletoe ne we holly: “Ba-Druid ba ka be ti mistletoe i na masimba e masalamusi kwazo kwazo. Evergreen holly i tala ya ka be i namatiwa se chithembiso che ku buya kwe zhuba.”—The Encyclopedia Americana.

6.   Nti we Christmas: “Ku namata kwe nti mu Bayuropa be baheitani kwaka dwilila ku li yapo shule kwe ku shanduligwa kwabo mu Bukirisiti.” Ingwe zila ye ku namatiwa kwaka dwilila ku liyapo i chilenje che biga nti we Yule pa nkoba kene mu ngumba mu chibaka che dziholideyi dze mbaba.”​—Encyclopædia