SARA me bika kisalu, me tedimisa ntu mpi ke tala na zulu. Na nsi ya lutwadisu na yandi, bansadi kele na kiese mpi bo ke kudipesa na kisalu. Sara, nkento ya kikesa, ke sala mpi kisalu. Yindula mutindu yandi ke bweta maboko sambu na kulembika mpasi na yandi. Ziku yandi me katuka kutunga lele ya tenta na bo. Mvula ti ntangu bebisaka lele na yo yina bo salaka na mika ya nkombo, mpi yo yibusaka Sara nde bo me sala bamvula mingi na luzingu ya kutambula-tambula. Nkokila me bwa, mpi ntangu ke na kudinda. Sara monaka nzila yina Abrahami * kwendaka na suka, mpi ntangu yai yandi ke tala-tala na nzila yina. Ntangu yandi me mona bakala na yandi ke kwisa na ngumba mosi ya pene-pene, yandi me yantika kumweta.

Bamvula kumi lutaka banda ntangu yina Abrahami sabukaka Nzadi Efrate ti dibuta na yandi ya nene sambu na kukwenda na Kanana. Sara sadisaka bakala na yandi na kusala nzietelo ya nda na bwala yina bo zabaka ve, sambu Sara zabaka nde Abrahami ta lungisa mukumba ya mfunu na lukanu ya Yehowa ya kubuta mwana mpi kusala dikanda yina Nzambi ta sakumuna mingi. Kansi, nki mukumba Sara zolaka kulungisa? Yandi vandaka kaka mukobo, mpi yandi lungisaka bamvula 75. Ziku yandi kudiyulaka nde, ‘Inki mutindu lusilu ya Yehowa ta lungana kana mono muntu kele nkento ya Abrahami?’ Yo lenda yitukisa beto ve kana Sara vandaka kudiyangisa to nkutu kana yandi vandaka ntima zulu-zulu.

Bantangu ya nkaka beto lenda mpi kudiyula nki ntangu balusilu ya Nzambi ta lungana. Yo ke vandaka ve pete na kumonisa ntima-nda, mingi-mingi kana beto ke vingila kulungana ya kivuvu mosi ya beto ke zolaka mingi. Lukwikilu ya ngolo ya nkento yai ke longa beto nki?

Ntama mingi ve dibuta ya Abrahami katukaka na Ezipte. (Kuyantika 13:1-4) Bo vandaka kuzinga na bangumba yina vandaka na esti ya Betele, to Luzi, mutindu bantu ya Kanana vandaka kubinga yo. Na zulu ya ngumba yina, Sara lendaka kumona kitini ya nene ya Ntoto ya Lusilu. Mu mbandu, babwala ya bantu ya Kanana, mpi banzila yina vandaka kusadisa bantu na kusala nzietelo na bansi ya kele ntama. Kansi, ata na kisika yai ya kitoko, kima mosi ve lendaka kufwanana ti bima yina vandaka na bwala yina Sara butukaka. Sara yelaka na Ure, mbanza mosi ya Mezopotamia yina kele na kitamina ya bakilometre 1 900 ti Kanana. Na Ure, Sara yambulaka bampangi na yandi mingi, luzingu ya kitoko na mbanza yina vandaka ti bazandu mpi bisika ya kuteka, mpi nzo ya kitoko yina vandaka ti ludi mpi bibaka ya ngolo, ziku nkutu ti masa yina ke kulumuka! Kana beto ke yindula nde Sara vandaka kutala ti mawa na ndambu ya esti, ti nzala ya ngolo ya luzingu ya kitoko ya bwala na bo, yo ke tendula nde beto me zaba ve nkento yai ya ke waka Nzambi boma.

Wa mambu yina ntumwa Polo sonikaka na nsadisa ya mpeve santu bamvula kiteso ya 2 000 na nima. Ntangu yandi tubilaka lukwikilu ya Sara ti Abrahami, yandi tubaka nde: “Kana bo landaka kuyibuka kisika yina bo katukaka, bo zolaka kubaka dibaku ya kuvutuka.”  (Baebreo 11:8, 11, 15) Ata muntu mosi ve na kati na bo vandaka kudiyangisa sambu na luzingu yina bo vandaka ti yo ntete. Kana bo vandaka kuyindula mambu yina bo yambulaka, ziku bo zolaka kubaka lukanu ya kuvutuka na bwala na bo. Kana bo vutukaka na Ure, bo zolaka kuvidisa dibaku ya nene yina Yehowa pesaka bo. Diaka, bantu zolaka kuyibuka bo ve mpi bo zolaka ve kuvanda bambandu ya lukwikilu yina ke simba bantima ya bantu mingi.

Sara tulaka dikebi na mambu yina vandaka kuvingila bo, kansi ve na mambu yina bo yambulaka. Yo yina, yandi landaka kusadisa bakala na yandi ntangu yandi vandaka kusala banzietelo na insi yina; yandi sadisaka yandi na kukanga batenta, na kunata mameme, mpi na kutunga diaka batenta. Yandi kangaka ntima na bampasi mpi bansoba ya nene. Yehowa salaka diaka lusilu na Abrahami kansi tii ntangu yai yandi tubilaka ve Sara!—Kuyantika 13:14-17; 15:5-7.

Nsuka-nsuka, Sara bakaka lukanu ya kusonga Abrahami mambu yina vandaka na mabanza na yandi. Yindula mpasi yina yandi vandaka ti yo ntangu yandi tubaka nde: “Pardo! Yehowa me kanga mono nzila ya kubuta bana.” Na nima, yandi lombaka bakala na yandi na kubuta bana ti nsadi na yandi ya nkento, Agare. Keti nge lenda yindula mpasi yina Sara vandaka ti yo ntangu yandi lombaka bakala na yandi na kusala diambu yai? Mambu yai lenda monana mbi kibeni bubu yai, kansi na ntangu yina yo vandaka ka yo mbi ve sambu bakala mosi kuvanda ti bankento zole to kubaka makangu sambu na kubuta mwana yina ta baka bima na yandi. * keti Sara yindulaka nde lukanu ya Nzambi ya kubasisa dikanda na nzila ya bana ya Abrahami ta lungana kana bo sala mutindu yina? Yo vanda mpidina to ve, yandi ndimaka na kusala diambu yina ya mpasi. Inki Abrahami salaka? Biblia ke tuba nde yandi “waka mambu yina [Sara] tubaka.”—Kuyantika 16:1-3.

Keti disolo yai ke monisa nde Yehowa muntu pusaka Sara na kusala diambu yai? Ve. Kansi, diambu yina yandi salaka ke monisa kibeni bangindu ya bantu. Sara yindulaka nde Nzambi muntu zolaka nde yandi mona bampasi, mpi nde yandi vandaka diaka ve ti kima ya nkaka ya kusala. Bangindu ya Sara zolaka kunatila yandi bampasi mingi. Ata mpidina, bangindu na yandi monisaka nde yandi vandaka ve kusosa mambote na yandi mosi. Na nsi-ntoto yai ya bantu ke sosaka ntete mambote na bo mosi, keti mbandu ya mbote ya Sara ke yitukisa ve? Kana beto ke tula balukanu ya Nzambi na kisika ya ntete na kisika ya kusosa mambote na beto mosi, pana beto ke landa mbandu ya lukwikilu ya Sara.

Ntangu fioti na nima, Agare bakaka divumu ya Abrahami. Ziku yandi monaka nde divumu yina kumisaka yandi mfunu mingi kuluta Sara, yo yina yandi yantikaka kuvweza mfumu na yandi. Yo vandaka mpasi kibeni sambu na Sara yina vandaka mukobo! Ti nswa ya  Abrahami mpi ya Nzambi, Sara pesaka Agare ndola na mutindu mosi ya me zabana ve. Agare butaka mwana-bakala, Ismaele, mpi na nima bamvula lutaka. (Kuyantika 16:4-9, 16) Mbala ya nima yina Biblia tubilaka nsangu ya me katuka na Yehowa, Sara kumaka ti bamvula 89 mpi Abrahami bamvula 99. Yo vandaka nsangu ya kuyituka kibeni!

Yehowa silaka diaka nduku na yandi Abrahami nde yandi ta kumisa bana na yandi mingi. Nzambi sobaka mpi zina ya Abrahami. Tii ntangu yina, bo vandaka kubinga yandi Abrami. Kansi Yehowa pesaka yandi zina Abrahami, yina ke tendula “Tata ya Bantu Mingi.” Ntangu yai, sambu na mbala ya ntete, Yehowa monisaka mukumba ya Sara. Yandi sobaka zina Sarai, yina ke tendula mbala ya nkaka “Ke Swanisaka,” mpi pesaka yandi zina Sara, yina bantu mingi me zabaka. Zina Sara ke tendula inki? Yo ke tendula “Mwana-Nkento ya Ntotila.” Yehowa tendulaka sambu na nki yandi pesaka nkento yina zina yai: “Mono ta sakumuna yandi mpi ta pesa nge mwana ya bakala na nzila na yandi; mono ta sakumuna yandi mpi yandi ta kuma makanda; bantotila ya bantu ta basika na yandi.”—Kuyantika 17:5, 15, 16.

Kuwakana ya Yehowa ya kubasisa mwana yina ta sakumuna makanda yonso ta lungana na nzila ya mwana ya Sara! Zina yina Nzambi pesaka mwana yango, Izaki, ke ntendula “Kuseka.” Ntangu Abrahami zabaka na mbala ya ntete lukanu ya Yehowa ya kupesa Sara mwana, yandi “fukamaka luse na ntoto mpi yantikaka kuseka.” (Kuyantika 17:17) Yandi yitukaka mpi waka kiese mingi. (Baroma 4:19, 20) Inki Sara salaka?

Ntangu fioti na nima, babakala tatu ya banzenza kwisaka na tenta ya Abrahami. Ntangu vandaka ngolo, kansi minunu yai salaka yonso sambu na kuyamba banzenza yina. Abrahami songaka Sara nde: “Sala nswalu! Baka bitesilu tatu ya fufu ya kitoko, bula pate, mpi sala mampa.” Na ntangu yina, kuyamba banzenza vandaka kulomba bisalu mingi. Abrahami bikilaka ve nkento na yandi bisalu yonso; yandi kwendaka na nswalu yonso kufwa mwana-ngombe mpi yidikaka madia mpi bima ya kunwa. (Kuyantika 18:1-8) Banzenza yango vandaka bawanzio ya Yehowa! Ziku ntumwa Polo zabaka mambu yai ntangu yandi sonikaka nde: “Beno vila ve kikalulu ya kuyamba banzenza, sambu na nzila na yo bantu ya nkaka yambaka bawanzio kukonda kuzaba.” (Baebreo 13:2) Keti nge ta landa mbandu ya mbote ya Abrahami ti Sara na yina me tala kuyamba banzenza?

Ntangu wanzio mosi songaka diaka Abrahami lusilu ya Nzambi ya kupesa Sara mwana ya bakala, Sara vandaka kuwidikila na kati ya tenta. Ngindu ya kubuta mwana na mvula yina yandi kumaka ti yo yitukisaka yandi mingi yo yina yandi kukaka ve kukanga ntima; yandi sekaka yandi mosi nde: “Awa ya mono me nuna mpi mfumu na mono kele mununu, keti mono ta wa kibeni kiese yai?” Wanzio sungikaka Sara mpi yulaka yandi nde, “Keti kele ti diambu ya kuluta mpasi sambu na Yehowa?” Sara waka boma mpi buyaka; mpi kusala mutindu yina kele ka yo mbi ve sambu na bantu. Yandi tubaka nde: “Mono me seka ve!” Wanzio vutulaka nde: “Ee! Nge sekaka.”—Kuyantika 18:9-15.

Keti kuseka yina monisaka nde Sara kondaka lukwikilu? Ata fioti ve. Biblia ke tuba nde: “Sambu na lukwikilu mpi, Sara bakaka ngolo ya kubaka divumu sambu na kubuta mwana, ata yandi lutaka mvula ya kubuta, sambu Sara vandaka kumona muntu yina silaka nde yandi kele muntu ya kwikama.” (Baebreo 11:11) Sara zabaka Yehowa; yandi zabaka nde Nzambi lenda lungisa konso lusilu yina yandi ke sala. Nani na kati na beto ta zola ve kuvanda ti lukwikilu ya mutindu yai? Beto fwete zaba mbote Nzambi yina me pesaka beto Biblia. Kana beto sala mpidina, beto ta mona nde Sara vandaka ti bikuma ya mbote ya kumonisa lukwikilu ya mutindu yina. Yehowa kele kibeni ya kwikama mpi ke lungisaka konso lusilu na yandi; bantangu ya nkaka, yandi lenda sala yo nkutu na mutindu yina lenda yitukisa to kusekisa beto!

Nsuka-nsuka, ntangu Sara lungisaka bamvula 90, yandi waka kiese sambu na kima yina yandi vandaka kusosa luzingu na yandi ya mvimba. Yandi butilaka bakala na yandi, yina lungisaka bamvula 100, mwana ya bakala! Abrahami pesaka bebe yina zina Izaki, to “Kuseka,” mutindu Yehowa tubaka. Beto lenda mona Sara yina me lemba kansi yina kele na kiese ntangu yandi ke tuba nde: “Nzambi me pesa mono kikuma ya kuseka;  konso muntu yina ta wa yo ta seka ti mono.” (Kuyantika 21:6) Yo kele pwelele nde dikabu ya kuyituka yina Yehowa pesaka yandi, natilaka yandi kiese mingi tii na lufwa na yandi. Kansi, yo natilaka yandi mpi mikumba ya nene.

Ntangu Izaki lungisaka bamvula tanu, dibuta na bo salaka nkinsi ya kukatula yandi na mabele. Kansi mambu yonso ve vandaka kukwendila mbote. Biblia ke tuba nde Sara “vandaka kumona” diambu mosi ya mbi. Ismaele, mwana ya Agare yina vandaka ti bamvula 19, landaka kuseka Izaki. Kuseka yina vandaka ve nsaka ya mpamba. Na nsadisa ya mpeve santu, ntumwa Polo tubaka nde Ismaele vandaka kumonisa Izaki mpasi. Sara monaka yo kigonsa ya nene sambu na mwana na yandi. Sara zabaka mbote nde Izaki vandaka ve kaka mwana na yandi; yandi vandaka ti mukumba ya mfunu na lukanu ya Yehowa. Yo yina, ti kikesa yonso, yandi solulaka na masonga yonso ti Abrahami. Yandi lombaka Abrahami na kukula Agare ti Ismaele.—Kuyantika 21:8-10; Bagalatia 4:22, 23, 29.

Inki Abrahami salaka? Biblia ke tuba nde: “Mambu yina yandi tubaka sambu na mwana ya Abrahami pesaka Abrahami mpasi mingi.” Abrahami vandaka kuzola Ismaele, mpi sambu yandi vandaka tata yandi kukaka ve kukanga ntima na diambu yina. Kansi, Yehowa monaka diambu yina mbote-mbote, yo yina yandi sadisaka bo. Biblia ke tuba nde: “Ebuna Nzambi tubilaka Abrahami nde: ‘Kumona mpasi ve sambu na mambu yina Sara ke tubila nge sambu na mwana yina mpi sambu na mpika na nge ya nkento. Wila yandi, sambu yina bo ta binga mwana na nge ta vanda na nzila ya Izaki.’” Yehowa ndimisaka Abrahami nde yandi ta sadisa Agare ti mwana yina. Abrahami lemfukaka.—Kuyantika 21:11-14.

Sara vandaka nkento mpi nsadisi ya mbote sambu na Abrahami. Yandi vandaka kaka ve kusonga bakala na yandi mambu yina yandi vandaka kuzola kuwa. Ntangu yandi monaka diambu mosi yina vandaka kuyangisa dibuta na bo mpi luzingu na bo na bilumbu ke kwisa, yandi solulaka na masonga yonso ti bakala na yandi. Beto fwete tuba ve nde Sara kondaka luzitu sambu na kutuba na yandi ya masonga. Ya kieleka, ntumwa Piere, yina kwelaka, tubaka nde Sara kele mbandu ya mbote ya nkento yina vandaka kuzitisa mingi bakala na yandi. (1 Bakorinto 9:5; 1 Piere 3:5, 6) Na kutuba ya mbote, kana Sara tubaka ve ata kima sambu na diambu yina, yandi zolaka ve kuzitisa Abrahami, sambu yo zolaka kunatila Abrahami ti dibuta ya mvimba bampasi mingi. Na zola yonso, Sara tubaka mambu yina vandaka mfunu.

Bankento mingi ke sepelaka ti mbandu ya Sara. Mbandu na yandi ke longaka bo na kusolula na masonga mpi na luzitu yonso ti babakala na bo. Bankento mingi ke zolaka nde Yehowa kusadisa bo bantangu ya nkaka mutindu yandi sadisaka Sara. Ata mpidina, mbandu ya mbote ya Sara ke longa bo na kuvanda ti lukwikilu, zola, mpi ntima-nda.

Ata Yehowa pesaka nkento yai zina “Mwana-Nkento ya Ntotila,” Sara zolaka ve nde bo sadila yandi mambu bonso mfumu. Yo ke yitukisa beto ve na kumona nde ntangu yandi fwaka ti bamvula 127, Abrahami “yantikaka kuwa mawa sambu na Sara * mpi kudila yandi.” (Kuyantika 23:1, 2) Abrahami vidisaka nkento na yandi yina Nzambi pesaka zina ya “Mwana-Nkento ya Ntotila.” Ntembe kele ve nde Yehowa mpi vidisaka nkento yai ya kwikama mpi yandi ke vingila kilumbu yina yandi ta futumuna yandi na paladisu na ntoto. Luzingu ya mvula na mvula mpi ya kiese ke vingila Sara mpi bantu yonso yina ke landaka mbandu ya lukwikilu na yandi.—Yoane 5:28, 29.