1, 2. (a) Inki diambu ya mpasi Yonasi kudinatilaka mpi natilaka bantu ya maswa? (b) Inki mutindu disolo ya Yonasi lenda sadisa beto?

YONASI vandaka na mpusa ya kumanisa makelele yina ya ngolo. Yo vandaka ve kaka mupepe ya ngolo yina vandaka kubula na nsinga yina bo ke kangaka na maswa kana yo me telama, to makelele ya bitembo yina vandaka kubula na balweka ya maswa, mpi kusala nde mabaya yonso kutula makelele. Makelele yina vandaka kuyangisa Yonasi mingi vandaka makelele yina bantu ya maswa, kapitene, mpi bansadi na yandi vandaka kusala ntangu bo vandaka kunwana sambu nde maswa kudinda ve. Yonasi zabaka nde, kubika fioti bantu yina zolaka kufwa mpi yonso yina sambu na foti na yandi!

² Sambu na nki Yonasi kutanaka ti diambu yina ya mpasi? Yandi salaka kifu mosi ya nene na Yehowa, Nzambi na yandi. Yandi salaka nki? Keti bangwisana na yandi ti Yehowa bebaka ngolo kibeni? Beto lenda longuka mambu mingi na bamvutu ya bangiufula yina. Mu mbandu, disolo ya Yonasi ke sadisa beto na kumona mutindu ata bantu yina kele ti lukwikilu ya kieleka lenda vila nzila mpi mutindu bo lenda sungika bifu na bo.

3-5. (a) Mbala mingi bantu ke tulaka dikebi na nki ntangu bo ke tangaka zina ya Yonasi? (b) Inki mambu beto me zaba na yina me tala kisina ya Yonasi? (Tala mpi noti na nsi ya lutiti.) (c) Sambu na nki kisalu ya Yonasi ya kiprofete vandaka ve ya pete to ya kiese?

³ Ntangu bantu ke tangaka zina ya Yonasi, mbala mingi bo ke tulaka dikebi na bifu na yandi, mu mbandu kukonda bulemfu to ntu-ngolo. Kansi kele ti mambu mingi yina beto lenda longuka na yina me tala yandi. Beto vila ve nde, Yehowa Nzambi solaka Yonasi sambu na kuvanda profete na yandi. Yehowa lendaka ve kusola yandi sambu na mukumba yina ya nene, kana yandi vandaka ve muntu ya kwikama to ya lunungu.

⁴ Biblia ke tuba ve mambu mingi na yina me tala kisina ya Yonasi. (Tanga 2 Bantotila 14:25.) Yandi vandaka muntu ya Gati-Efere,  bwala yina vandaka na kitamina ya bakilometre kiteso ya iya ti Nazareti, mbanza yina Yezu Kristu zolaka kuyela kiteso ya bamvu-nkama nana na nima. * Yonasi salaka bonso profete na nsungi ya luyalu ya Ntotila Yeroboami II, mfumu ya makanda kumi ya Izraele. Nsungi ya Elia lutaka dezia mpi Elisa yina yingaka Elia, fwaka na nsungi ya luyalu ya tata ya Yeroboami. Ata Yehowa sadilaka bantu yina sambu na kukatula lusambu ya Baale, bantu ya Izraele yambulaka nzila ya kieleka na luzolo yonso. Ntangu yai, ntoto na bo vandaka na nsi ya luyalu ya ntotila mosi yina landaka kusala ‘mambu ya mbi na meso ya Yehowa Nzambi.’ (2 Bant. 14:24) Yo yina, kisalu ya Yonasi vandaka ve ya pete to ya kiese. Ata mpidina, yandi lungisaka yo na kwikama yonso.

⁵ Kansi, kilumbu mosi luzingu ya Yonasi sobaka kibeni! Yehowa pesaka yandi kisalu mosi yina yandi monaka nde, yo vandaka mpasi mingi. Yehowa lombaka yandi na kusala nki?

6. Inki kisalu Yehowa pesaka Yonasi, mpi sambu na nki yo lendaka kupesa boma?

⁶ Yehowa zabisaka yandi nde: ‘Nge Yonasi, telama mpi kwenda na Ninive, bwala yina ya nene-nene. Songa bantu ya bwala yina nde mbi na bo me kuma tii na meso na mono.’ (Yon. 1:2) Yo kele ve mpasi na kumona kikuma yina kisalu yai pesaka Yonasi boma. Ninive vandaka na kiteso ya bakilometre 800 na esti, mpi yo lenda baka kiteso ya ngonda ya mvimba na makulu sambu na kukuma kuna. Kansi, kele ti diambu ya nkaka yina ziku yangisaka Yonasi katula nda ya nzietelo mpi bampasi na yo. Na Ninive, Yonasi vandaka ti mukumba ya kuzabisa nsangu ya ndola ya Yehowa na bantu ya Asiria, yina vandaka bantu ya mubulu mpi ya nku. Sambu Yonasi monaka mutindu bantu mingi ya Nzambi ndimaka ve nsangu na yandi, inki yandi lendaka kuvingila na mimpani yina? Inki mutindu nsadi mosi kaka ya Yehowa lendaka kusamuna na Ninive bwala yina ya nene, yina nsuka-nsuka bo kumaka kubinga ‘mbanza yina me fuluka ti menga ya bantu’?—Nah. 3:1, 7.

7, 8. (a) Inki lukanu Yonasi bakaka sambu na kutina kisalu yina Yehowa pesaka yandi? (b) Sambu na nki beto fwete tuba ve nde yandi vandaka muntu ya boma-boma?

⁷ Keti bangindu yina vandaka na ntu ya Yonasi? Beto me zaba ve. Beto me zaba kaka nde yandi tinaka. Yehowa pesaka yandi ntuma ya kukwenda na ndambu ya esti kansi Yonasi kwendaka ntama kibeni na westi. Yandi kwendaka na dibungu ya mbanza ya Yope, kisika yandi monaka maswa yina vandaka kukwenda na Tarsisi. Bantu ya nkaka ya mayele ke tubaka nde Tarsisi vandaka na Espania. Kana yo kele  mpidina, Yonasi vandaka kukwenda na kisika yina kele na kitamina ya bakilometre 3 500 katuka na Ninive. Na ntangu yina, kusala nzietelo ya mutindu yina tii na Nzadi-Mungwa ya Nene lendaka kubaka mvula mosi. Yonasi bakaka mpenza lukanu ya kutina kisalu yina Yehowa pesaka yandi!—Tanga Yonasi 1:3.

⁸ Keti yo ke tendula nde, Yonasi vandaka muntu ya boma-boma? Beto fwete nwanina ve na kutuba mutindu yina. Mutindu beto ta mona yo, yandi vandaka muntu ya kikesa mpenza. Kansi bonso beto yonso, Yonasi vandaka muntu ya kukonda kukuka mpi vandaka kusala bifu mingi. (Nk. 51:7) Nani na kati na beto me waka ntete ve boma?

9. Inki mutindu beto lenda kudiwa bantangu ya nkaka sambu na kisalu mosi ya Yehowa me pesa beto, mpi nki kieleka beto fwete yibuka na bantangu yina?

⁹ Bantangu ya nkaka yo lenda monana nde Nzambi ke lomba beto na kusala mambu ya mpasi, yina lenda monana bonso nde yo lenda salama ve. Nkutu, beto lenda wa boma na kusamuna nsangu ya mbote ya Kimfumu ya Nzambi, yina kele kisalu yina Bakristu fwete sala. (Mat. 24:14) Beto ke vilaka nswalu kieleka yai ya mudindu ya Yezu tubaka: “Nzambi lenda sala mambu yonso.” (Marko 10:27) Kana bantangu ya nkaka beto ke vilaka kieleka yai, ziku beto lenda bakisa mpasi yina Yonasi kutanaka ti yo. Kansi, kutina na yandi basisaka inki malanda?

10, 11. (a) Ziku nki kivuvu Yonasi vandaka na yo ntangu maswa yambulaka dibungu? (b) Inki kigonsa kuminaka maswa mpi bantu na yo?

¹⁰ Beto lenda meka kumona na mabanza mutindu Yonasi ke kudibongisa sambu na kusala nzietelo ya nda na maswa, ntembe kele ve nde maswa ya mumbongo ya bantu ya Fenisia. Yandi ke tala mutindu kapitene mpi bantu na yandi ke sala yonso sambu na kukatula maswa na dibungu. Ntangu yandi monaka nde maswa me katuka na dibungu, ziku Yonasi vandaka ti kivuvu nde yandi lenda tina kigonsa yina yandi vandaka kuwila boma mingi. Kansi na mbala mosi, mambu sobaka.

¹¹ Mipepe ya ngolo yantikaka kubula ngolo na nzadi-mungwa mpi yo basisaka bitembo ya ngolo kibeni. Sambu bitembo yina vandaka ngolo kibeni, yo zolaka kubaka ntangu mingi ve sambu maswa yina ya mabaya kukutana ti kigonsa ya nene na ntangu yo vandaka kutombuka mpi kukulumuka na kati ya bitembo yina ya ngolo. Keti na ntangu yina Yonasi zabaka mambu yina yandi sonikaka na nima nde ‘Yehowa Nzambi tindaka mupepe ya ngolo na nzadi-mungwa? Beto me zaba ve. Kansi, yandi monaka nde bantu ya maswa yantikaka kusambila banzambi na bo, mpi yandi zabaka nde lusadisu zolaka kukatuka ve na banzambi yina. (Levi 19:4) Yonasi sonikaka nde: “Maswa zolaka kupasuka mpenza.” (Yon. 1:4) Mpi nki mutindu Yonasi lendaka kusamba Nzambi yina yandi vandaka kutina?

12. (a) Sambu na nki beto fwete nwanina ve na kusambisa Yonasi mutindu yandi lalaka ntangu mupepe vandaka kubula ngolo? (Tala mpi noti na nsi ya lutiti.) (b) Inki mutindu Yehowa monisaka kisina ya mpasi yina?

¹² Sambu yandi monaka nde yandi lenda sadisa ve bantu yina, Yonasi  kwendaka kulala na nkobe ya maswa. Kuna, yandi lalaka ngolo. * Kapitene monaka Yonasi, tedimisaka yandi mpi lombaka yandi na kusamba nzambi na yandi mutindu bantu yonso vandaka kusala. Sambu bo vandaka kundima nde mupepe yina katukaka na kisina mosi ya kuyituka, bantu ya maswa bulaka zeke sambu na kuzaba nani na kati na bo lendaka kuvanda na kisina ya mpasi yina. Ntembe kele ve nde Yonasi kumaka na boma ntangu zeke vandaka kukatula muntu mosi-mosi. Ntama mingi ve kieleka zabanaka. Mutindu zeke monisaka yo, Yehowa tindaka mupepe yina sambu na Yonasi.—Tanga Yonasi 1:5-7.

13. (a) Inki mambu Yonasi fungunaka na bantu ya maswa? (b) Yonasi songaka bantu ya maswa na kusala inki, mpi sambu na nki?

¹³ Yonasi zabisaka bantu ya maswa mambu yonso. Yandi vandaka nsadi ya Yehowa, Nzambi nkwa-ngolo yonso. Yehowa vandaka Nzambi yina yandi vandaka kutina mpi yandi sadilaka yandi diambu ya mbi, yo yina yandi tulaka luzingu na bo yonso na kigonsa ya nene. Bo waka boma mingi mpi Yonasi lendaka kumona boma yina na meso na bo. Bo yulaka yandi nki bo fwete sala yandi sambu na kugulusa maswa mpi luzingu na bo. Inki yandi tubaka? Ziku Yonasi vandaka kuwa boma na kudinda na masa yina ya madidi mpi ya mbi. Kansi nki mutindu yandi lendaka kundima nde bantu yina yonso kufwa na mutindu yina ntangu yandi zabaka nde yandi lendaka kugulusa bo? Yo yina, yandi songaka bo nde: ‘Beno baka mono, beno losa mono na nzadi-mungwa. Mpidina nzadi-mungwa ta vanda pima. Mono me zaba mbote nde mupepe yai ya ngolo me kwisila beno sambu na mbi yina mono salaka.’—Yon. 1:12.

14, 15. (a) Inki mutindu beto lenda landa mbandu ya lukwikilu ya Yonasi? (b) Bantu ya maswa salaka nki na nima ya kuwa mambu yina Yonasi songaka bo?

¹⁴ Keti bangogo yina ke monisa nde Yonasi vandaka muntu ya boma-boma? Ntembe kele ve nde, Yehowa sepelaka na kumona kikesa mpi mpeve ya kuditambika yina Yonasi monisaka na ntangu yina ya mpasi. Na dibaku yina, beto ke mona lukwikilu ya ngolo ya Yonasi. Bubu yai mpi, beto lenda landa mbandu na yandi kana beto ke tula mambote ya bankaka na ntwala ya mambote na beto. (Yoa. 13:34, 35) Kana beto me mona muntu mosi kele na mfunu ya lusadisu ya kinsuni, ya mawi, to ya kimpeve, keti beto ke kudipesaka sambu na kusadisa yandi? Kana beto sala mpidina, beto ta sepedisa Yehowa mingi!

¹⁵ Ziku bantu ya maswa waka mawa, sambu bo buyaka ntete na kulosa yandi na masa. Bo salaka yonso yina bo lendaka sambu maswa kuluta na kati ya mupepe yina, kansi bo nungaka ve. Mupepe vandaka kukuma kaka ngolo. Nsuka-nsuka, bo monaka nde bo vandaka ve ti kima ya nkaka ya kusala. Bo sambaka Yehowa, Nzambi ya Yonasi na kuwila bo mawa, bo nangulaka Yonasi mpi losaka yandi na nzadi-mungwa.—Yon. 1:13-15.

16, 17. Tendula mambu yina kuminaka Yonasi ntangu bo losaka yandi na maswa. (Tala mpi bifwanisu.)

¹⁶ Yonasi bwaka na kati ya bitembo ya ngolo. Ziku yandi nwanaka na kukasaka na masa sambu yandi dinda ve, mpi yandi vandaka kumona mutindu maswa vandaka kukwenda ntinu sambu na bitembo yina. Kansi, bitembo ya ngolo sukaka na kudindisa yandi. Yandi dindaka ngolo mpi monaka nde kivuvu vandaka diaka ve.

¹⁷ Yonasi tendulaka na nima mutindu yandi kudiwaka na ntangu yina. Yandi yindulaka mambu mingi kibeni. Yandi yindulaka na mawa yonso nde, yandi lendaka diaka ve kumona tempelo ya kitoko ya Yehowa yina vandaka na Yeruzalemi. Yandi vandaka kuwa bonso nde yandi ke kulumuka na nsi kibeni ya nzadi-mungwa, tii pene-pene ya kisika bangumba me yantikaka, kisika matiti ya mbi ya nzadi-mungwa lendaka kukanga yandi. Yo monanaka bonso nde kisika yina vandaka maziamu na yandi.—Tanga Yonasi 2:3-7.

18, 19. Inki kuminaka Yonasi na nsi ya nzadi-mungwa, mpi kigangwa ya nki mutindu basikilaka yandi, mpi nani vandaka na kisina ya mambu yina? (Tala mpi noti na nsi ya lutiti.)

¹⁸ Kansi tala! Kima mosi vandaka kutambula pene-pene—kigangwa  mosi ya moyo mpi ya nene ti ya ndombe. Yo pusanaka pene-pene na yandi mpi mbala mosi kwisaka na ntwala na yandi. Munoko mosi ya nene kangukaka mpi minaka yandi!

¹⁹ Yo fwete vanda nde, yo vandaka nsuka na yandi! Kansi, Yonasi monaka diambu mosi ya kuyituka. Yandi vandaka kaka na luzingu! Mbisi yina tafunaka yandi ve, diaka yandi ve, mpi mpema manaka yandi ve. Yandi vandaka kaka kupema, ata yandi vandaka na kati ya kima yina zolaka kukuma maziamu na yandi. Malembe-malembe boma simbaka Yonasi. Ntembe kele ve nde, yo vandaka Yehowa, Nzambi na yandi, muntu ‘tindaka mbisi ya nene ya masa, sambu na kumina Yonasi.’ *—Yon. 2:1.

20. Inki beto lenda longuka na yina me tala Yonasi na kisambu yina yandi salaka na divumu ya mbisi ya nene?

²⁰ Ntangu vandaka kuluta malembe-malembe. Na kati ya divumu ya mbisi yina mpi na mudidi ya kuluta ngolo yina yandi me monaka ntete ve, Yonasi yindulaka mpi sambaka Yehowa Nzambi. Kisambu na yandi, yina kele na kapu ya zole ya mukanda ya Yonasi, ke monisa mambu mingi. Yo ke monisa nde yandi vandaka ti nzayilu ya mingi ya Masonuku, sambu yo ke vutukila mingi mukanda ya Bankunga. Yo ke monisa mpi kikalulu mosi ya ke simba ntima: ntonda. Yonasi sukisaka kisambu na yandi na bangogo yai: ‘Kansi mono, mono ta zitisa nge na bankunga, mono ta pesa nge makabu ya mbisi mpi mono ta sala mambu yonso ya mono tubaka. Yehowa nge muntu ke gulusaka bantu.’—Yon. 2:10.

21. Inki Yonasi longukaka na yina me tala luguluku, mpi inki malongi ya mfunu beto lenda yibuka?

²¹ Kuna, na kisika yina ya kuluta mbi—“na kati ya divumu ya mbisi”—Yonasi longukaka nde Yehowa lenda gulusa muntu yonso, na kisika yonso mpi na konso ntangu. Ata kuna, Yehowa monaka nsadi na yandi yina vandaka kuniokwama mpi gulusaka yandi. (Yon. 2:1) Yehowa mpamba lenda tanina muntu na luzingu bilumbu tatu mpi bampimpa tatu na kati ya divumu ya mbisi ya nene. Yo kele mbote sambu na beto na kuyibuka nde Yehowa kele “Nzambi yina mpema na nge kele na diboko na yandi.” (Dan. 5:23, NW) Yandi muntu me simbaka  mpema mpi luzingu na beto yonso. Keti beto ke tondaka yandi? Yo yina, keti beto fwete lemfukila yandi ve?

22, 23. (a) Inki mutindu ntama mingi ve, ntonda ya Yonasi mekamaka? (b) Inki beto lenda longuka na Yonasi sambu na bifu na beto?

²² Inki beto lenda tuba sambu na Yonasi? Keti yandi longukaka na kumonisa ntonda na Yehowa na kulemfukilaka yandi? Ee. Na nima ya bilumbu tatu mpi bampimpa tatu, mbisi yina nataka Yonasi na dibungu mpi ‘lukaka yandi na ntoto ya kuyuma.’ (Yon. 2:11) Yindula fioti—Yonasi kasaka ve ata fioti sambu na kukuma na dibungu! Ntembe kele ve nde ntangu yandi kumaka na dibungu yina, yo lombaka nde yandi sosa nzila to kisika yandi fwete kwenda. Kansi, ntonda na yandi mekamaka. Yonasi 3:1, 2, ke tuba nde: ‘Yehowa Nzambi tubaka na Yonasi mbala ya zole nde: “Nge Yonasi, telama mpi kwenda na Ninive, bwala yina ya nene-nene. Zabisa bo mambu yai ya mono me songa nge.”’ Yonasi salaka inki?

²³ Yonasi vandaka ve na keti-keti. Beto ke tanga nde: ‘Yonasi ndimaka mpi yandi kwendaka na Ninive mutindu Yehowa tubilaka yandi.’ Ee, yandi lemfukaka. Yo kele pwelele nde yandi bakaka dilongi na bifu na yandi. Na diambu yai mpi, beto fwete landa mbandu ya lukwikilu ya Yonasi. Beto yonso kele bantu ya masumu mpi beto yonso ke salaka bifu. (Bar. 3:23) Kansi, keti beto ke yambulaka bifu na beto to ke bakaka dilongi na bifu yango mpi ke balulaka ntima sambu na kusadila Nzambi na bulemfu yonso?

24, 25. (a) Nsuka-nsuka nki lusakumunu Yonasi bakaka ntangu yandi vandaka na luzingu? (b) Inki balusakumunu Yonasi ta baka na bilumbu ke kwisa?

²⁴ Keti Yehowa sakumunaka Yonasi sambu na bulemfu na yandi? Ee. Na ndambu mosi, yo ke monana nde Yonasi zabaka nde nsuka-nsuka bantu ya maswa yina gulukaka. Mupepe manaka mbala mosi ntangu Yonasi kuditambikaka sambu na mambote na bo, mpi bantu ya maswa yina ‘yantikaka kuwa Yehowa boma mingi’ mpi bo pesaka yandi bimenga na kisika ya kupesa yo na ba nzambi na bo ya luvunu.—Yon. 1:15, 16.

²⁵ Lusakumunu mosi ya nene kwisaka na nima. Yezu sadilaka ntangu yina Yonasi lutisaka na divumu ya mbisi ya nene sambu na kumonisa nde, yo vandaka mbikudulu ya ke monisa ntangu yina yandi zolaka kulutisa na maziamu, to Sheole. (Tanga Matayo 12:38-40.) Yonasi ta vanda na kiese kibeni sambu na lusakumunu yina ntangu yandi ta futumuka sambu na kuzinga awa na ntoto! (Yoa. 5:28, 29) Yehowa ke zola kusakumuna nge mpi. Bonso Yonasi, keti nge ta baka dilongi na bifu na nge mpi ta monisa mpeve ya bulemfu ti ya kuditambika?