1. Nĩ kĩĩ kĩngĩtũma andũ amwe magĩrĩre kũheo gĩtĩo, na tũkwarĩrĩria maũndũ marĩkũ rĩu?

GŨTĨA mũndũ nĩ kũmuona na njĩra ya mwanya. Tũngĩĩrĩgĩrĩra atĩ mũndũ ũrĩa ũngĩonwo na njĩra ĩyo ya mwanya arĩ na wĩra wa mwanya kana nĩ ekĩte ũndũ wa kuonania atĩ nĩ agĩrĩire kũheo gĩtĩo ta kĩu. Kwoguo no twĩyũrie, Nĩ a twagĩrĩirũo gũtĩa, na nĩkĩ?

2, 3. (a) Jehova agĩrĩire kũheagwo gĩtĩo nĩkĩ? (Rora mbica kĩambĩrĩria-inĩ gĩa gĩcunjĩ gĩkĩ.) (b) Gatũrũme ũrĩa ũgwetetwo thĩinĩ wa Kũguũrĩrio 5:13 nũ, na agĩrĩire kũheagwo gĩtĩo nĩkĩ?

² Ta ũrĩa rĩandĩko rĩa Kũguũrĩrio 5:13 rĩonanĩtie, “Ũrĩa ũikarĩire gĩtĩ kĩa ũnene . . . na Gatũrũme,” nĩ magĩrĩire kũheagwo gĩtĩo. Mũrango wa kana wa ibuku rĩu rĩa Kũguũrĩrio nĩ wonanagia gĩtũmi kĩmwe gĩa kũheaga Jehova gĩtĩo. Ciũmbe cia kĩĩroho iria irĩ matu-inĩ, cianagĩrĩra na ikagooca Jehova, “o Ũcio ũtũũraga tene na tene.” Ciugaga ũũ: “Wee Jehova Ngai witũ, nĩ wagĩrĩire rũgooco na riri na gĩtĩo o na hinya, nĩ gũkorũo nĩwe wombire indo ciothe, na tondũ wa wendi waku ikĩgĩa kuo na ikĩũmbwo.”—Kũg. 4:9-11.

³ Gatũrũme nĩ Jesu Kristo; nĩwe “Gatũrũme ka Ngai karĩa keheragia mehia ma andũ.” (Joh. 1:29) Bibilia ĩtwĩraga atĩ  Jesu nĩ mũnene gũkĩra andũ othe arĩa marathamaka na arĩa manatuĩka athamaki. Ĩtaaragĩria ũũ: “Ũcio nĩwe Mũthamaki wa arĩa mathanaga marĩ athamaki na Mwathani wa arĩa mathanaga marĩ athani, ũrĩa wiki ũtangĩkua, o we ũtũũraga ũtheri-inĩ ũtangĩkinyĩrĩka, na gũtirĩ mũndũ ũrĩ wamuona kana ũngĩmuona.” (1 Tim. 6:14-16) Na nĩ ma tondũ gũtirĩ mũthamaki ũngĩ ũrĩ werutĩra gũkua arĩ igongona nĩ ũndũ wa mehia maitũ! Na githĩ o nawe to wende kũnyitanĩra na makiri ma ciũmbe cia kĩĩroho iria irĩ igũrũ harĩ kwanĩrĩra ũũ: “Gatũrũme o ũcio wathĩnjirũo nĩwe wagĩrĩire kwamũkĩra hinya na ũtonga na ũũgĩ na ũhoti na gĩtĩo na riri na kĩrathimo”?—Kũg. 5:12.

4. Nĩkĩ no mũhaka tũtĩe Jehova na Kristo?

⁴ Gũtĩa Jehova na Kristo ti ũndũ tũngĩtua kana nĩ tũkwenda kana tũtikwenda. Ũtũũro witũ wa tene na tene wĩhocetie harĩ ithuĩ kũmatĩa. Ciugo ici cia Jesu thĩinĩ wa Johana 5:22, 23 nĩ itũteithagia kuona ũndũ ũcio. Oigire atĩ “Ithe ndatuagĩra mũndũ o na ũmwe, no ũhoro wothe wa gũtuanĩra ehokeire Mũriũ, nĩguo andũ othe maheage Mũriũ gĩtĩo o ta ũrĩa maheaga Ithe gĩtĩo. Mũndũ o wothe ũtaheete Mũriũ gĩtĩo ndaheete Ithe ũrĩa wamũtũmire gĩtĩo.”—Thoma Thaburi 2:11, 12.

5. Andũ othe magĩrĩirũo kũheo gĩtĩo na gĩkĩro kĩna nĩkĩ?

⁵ Andũ mombirũo na “mũhianĩre o ta wa Ngai.” (Kĩam. 1:27) Kwoguo aingĩ ao nĩ monanagia ngumo ta cia Ngai, o na gũtuĩka mekaga ũguo na gĩkĩro gĩtiganĩte. Andũ nĩ marĩ ũhoti wa kuonania wendo, tha na ũcayanĩri. Tondũ andũ nĩ mombĩtwo marĩ na thamiri, nĩ mahotaga kũmenya wega kana ũũru, ũndũ wa wĩhokeku kana ũtarĩ wa wĩhokeku, na ũrĩa mwagĩrĩru kana ũtarĩ mwagĩrĩru, o na gũtuĩka rĩmwe muonere wao no ũkorũo na mahĩtia. (Rom. 2:14, 15) Andũ aingĩ nĩ magucagĩrĩrio nĩ indo theru na iria thaka. Nĩ mendete gũtũũrania na thayũ hamwe na arĩa angĩ. Makorũo nĩ moĩ kana matiũĩ, makoragwo makĩenenia riri wa Jehova na gĩkĩro kĩna, na nĩ ũndũ ũcio, nĩ magĩrĩirũo kũheo gĩtĩo.—Thab. 8:5.

6, 7. Aira a Jehova nĩ ngũrani atĩa na andũ arĩa angĩ harĩ kũhe andũ gĩtĩo?

⁶ Ũigananĩru nĩ ũbataranagia nĩguo tũmenye gĩtĩo kĩrĩa twagĩrĩirũo kuonia andũ angĩ na gĩkĩro kĩrĩa tũngĩka ũguo. Andũ aingĩ matarĩ akinyanĩru nĩ mathũkagio mũno nĩ roho wa thĩ ĩno ya Shaitani. Nĩkĩo andũ makumagia mũno arũme kana atumia amwe, makamatua ta arĩ Ngai handũ ha kũmonia tu gĩtĩo kĩrĩa kĩmagĩrĩire. Mambararagia atongoria a gĩũteti na a ndini, athaki, aini a nyĩmbo, kana andũ angĩ ta acio na makamona marĩ na ũhoti ũkĩrĩte wa ndũire. Na kwoguo andũ aingĩ, ethĩ na akũrũ monaga acio marĩ cionereria harĩ o, makegerekania na mĩtugo yao, mĩĩhumbĩre, na mĩkĩre yao ya maũndũ.

⁷ Akristiano a ma nĩ methemaga muonere ta ũcio mũhĩtanu wa gũtĩa andũ. Kristo nowe mũndũ wanatũũra gũkũ thĩ waigire kĩonereria gĩkinyanĩru gĩa kũrũmĩrĩrũo. (1 Pet. 2:21) Ngai ndakenaga tũngĩkorũo tũgĩtĩa andũ gũkĩra ũrĩa magĩrĩire gũtĩo. Tũtibatiĩ kũriganĩrũo nĩ ũndũ ũyũ wa mũthingi: “Andũ othe nĩ mehĩtie na makanyihĩrũo nĩ riri wa Ngai.” (Rom. 3:23) Ma nĩ atĩ gũtirĩ mũndũ o na ũmwe wagĩrĩire kũheo gĩtĩo kĩhaana ta gĩkuhanĩrĩirie na ũthathaiya.

8, 9. (a) Aira a Jehova monaga atĩa atongoria a thirikari? (b) Twagĩrĩirũo kũnyitanĩra na atongoria a thirikari na gĩkĩro kĩrĩkũ?

⁸ Thĩinĩ wa thĩ nĩ kũrĩ andũ makoragwo  na tũturwa twa ũtongoria. Atongoria a thirikari nĩ merĩgagĩrĩrũo matigĩrĩre atĩ watho nĩ ũrarũmĩrĩrũo bũrũri-inĩ, na marũmbũiye mabataro ma raiya ao. Ũndũ ũcio nĩ ũguni harĩ andũ othe. Nĩkĩo mũtũmwo Paulo aataarire Akristiano monage atongoria acio a thirikari marĩ ta “arĩa matuĩtwo athani” na mamenyihagĩrie. Aamataarire ũũ: “Rutagĩrai andũ othe kĩrĩa magĩrĩire kũrutĩrũo: ũrĩa wagĩrĩire kũrĩhwo igooti, mũrĩhei igooti; . . . ũrĩa ũbataraga kũheo gĩtĩo, mũmũheage gĩtĩo kĩu.”—Rom. 13:1, 7.

⁹ Aira a Jehova mekaga ũrĩa kwagĩrĩire, makahe atongoria acio gĩtĩo, kũringana na ũndũ ũrĩa mwĩtĩkĩrĩku bũrũri-inĩ wao. Nĩ tũnyitanagĩra na atongoria acio makĩruta wĩra wao. O na kũrĩ ũguo, nĩ twĩkĩraga gĩthimi ta ũrĩa Maandĩko monanĩtie tũkĩnyitanĩra nao na tũkĩmahe gĩtĩo. Tũtingĩaga gwathĩkĩra Ngai kana tũregerie mũrũgamo witũ wa kwaga kwĩingĩria maũndũ-inĩ ma gĩũteti nĩguo tũnyitanĩre nao.—Thoma 1 Petero 2:13-17.

10. Ndungata cia Jehova cia mahinda ma tene ciaigire kĩonereria atĩa harĩ kũhiũrania na thirikari na atongoria a thirikari?

¹⁰ Ndungata cia Jehova cia mahinda ma tene nĩ ciaigire kĩonereria harĩ kũhiũrania na thirikari na atongoria a thirikari. Hĩndĩ ĩrĩa thirikari ya Roma yarutire watho atĩ andũ mathiĩ makeyandĩkithie, Jusufu na Mariamu nĩ maathĩkire. Maathire Bethilehemu o na gũtuĩka Mariamu aarĩ hakuhĩ kũgĩa mwana wake wa mbere. (Luk. 2:1-5) Thutha-inĩ rĩrĩa mũtũmwo Paulo aigĩrĩirũo atĩ nĩ ehĩtie, eeteteire na gĩtĩo na akĩonania atĩ nĩ aatĩĩte Mũthamaki Herode Agiripa, na Fesito ũrĩa warĩ ngavana wa gĩcigo kĩa Judea kĩrĩa kĩarĩ rungu rwa Roma.—Atũm. 25:1-12; 26:1-3.

11, 12. (a) Twĩkĩraga ngũrani nĩkĩ gatagatĩ-inĩ ka anene a thirikari na atongoria a ndini? (b) Nĩ moimĩrĩro marĩkũ mega monekire hĩndĩ ĩrĩa Mũrũ wa Ithe Witũ kuuma Austria onirie mũteti ũmwe gĩtĩo?

¹¹ O na kũrĩ ũguo, Aira a Jehova nĩ methemaga kũhe atongoria a ndini gĩtĩo kĩa mwanya, o na gũtuĩka atongoria acio no merĩgĩrĩre gĩtĩo ta kĩu. Ndini cia maheeni ithũkagia ũrutani wa Kiugo kĩa Ngai na itirutanaga ma ĩrĩa ĩkoniĩ Ngai. Kwoguo, tũtĩaga atongoria a ndini marĩ andũ o ta ithuĩ, no tũtimaheaga gĩtĩo kĩa mwanya. Ririkana atĩ Jesu eetire andũ ta acio a hĩndĩ yake hinga na atongoria atumumu. (Mat. 23:23, 24) Ngũrani na ũguo, kũhe atongoria a thirikari gĩtĩo kĩrĩa kĩmagĩrĩire no gũkorũo na moimĩrĩro mega, o na mangĩ tũtangĩĩcirĩria.

¹² Mũrũ wa Ithe Witũ Leopold Engleitner kuuma Austria, ũrĩa warĩ na kĩyo mũno, nĩ aanyitirũo nĩ thigari cia Nazi na agĩikio mũgithi-inĩ agĩtwarũo kambĩ-inĩ ya kũherithĩrio ya Buchenwald. Mũndũ ũngĩ wetagwo Dr. Heinrich Gleissner aarĩ mũgithi-inĩ ũcio o nake anyitĩtwo. Aarĩ mũteti kũu Austria, no nĩ aahĩtanĩtie na thigari cia Nazi. Rĩrĩa maathiaga kambĩ-inĩ, Mũrũ wa Ithe Witũ Engleitner nĩ aataarĩirie Gleissner wĩtĩkio wake arĩ na gĩtĩo, na agĩthikĩrĩria wega. Thutha wa mbaara ya kerĩ ya thĩ, Gleissner nĩ aahũthĩrire ũhoti wake maita maingĩ gũteithia Aira a Jehova bũrũri-inĩ wa Austria. Kwahoteka no ũririkane cionereria ingĩ iria ironania moimĩrĩro mega marĩa mangĩoneka rĩrĩa Aira a Jehova mahe anene a thirikari gĩtĩo kĩrĩa kĩmagĩrĩire, ta ũrĩa Bibilia yugaga Akristiano magĩrĩire gwĩka.

13. Nĩ a makĩria magĩrĩire kũheo gĩtĩo, na nĩkĩ?

¹³ Aarĩ na ariũ a Ithe witũ nĩ magĩrĩire kũheo gĩtĩo. O na makĩria athuri a kĩũngano  arĩa matongoragia. (Thoma 1 Timotheo 5:17.) Tũtĩaga ariũ a Ithe witũ acio gũtekũmakania ũhoti wao wa kĩĩmbeca, ũrĩa andũ arĩa angĩ mamonaga, bũrũri ũrĩa moimĩte, kana gĩthomo kĩrĩa marĩ nakĩo. Bibilia yugaga atĩ arũme acio nĩ “iheo” na makoragwo na itemi inene harĩ mũbango wa Ngai wa kũrũmbũiya mabataro ma andũ ake. (Ef. 4:8) Wĩcirie ũhoro wa arĩa makoragwo Kamĩtĩ-inĩ ya Wabici ya Rũhonge, arĩa marĩ thĩinĩ wa Kĩama Kĩrĩa Gĩtongoragia, athuri a kĩũngano, na arori a mũthiũrũrũko. Aarĩ na ariũ a Ithe witũ a karine ya mbere nĩ maatĩaga mũno arĩa maatongoragia na o na ithuĩ noguo twĩkaga. Tũtithathayagia andũ arĩa marũgamĩrĩire kĩũngano gĩa Gĩkristiano na moĩkaine mũno kana tũgeka maũndũ ta arĩ araika marĩ mbere itũ. O na kũrĩ ũguo, nĩ tũtĩaga ariũ a Ithe witũ acio nĩ ũndũ wa wĩnyihia wao na kĩyo kĩao.—Thoma 2 Akorintho 1:24; Kũguũrĩrio 19:10.

14, 15. Onania ngũrani ya arĩithi a ma a Gĩkristiano, na arĩa metuaga ta arĩithi.

¹⁴ Athuri ta acio moĩkaine marĩ arĩithi enyihia a maũndũ ma kĩĩroho. Nĩ ũndũ wa wĩnyihia wao, matiĩtĩkagĩra gũtũũgĩrio ta andũ arĩa marĩ igweta. Na njĩra ĩyo magakorũo marĩ ngũrani na atongoria a ndini a matukũ maya na a karine ya mbere, arĩa Jesu oigire atĩ “mendaga gũikara harĩa haigĩirũo ageni a gĩtĩo maruga-inĩ na gũikarĩra itĩ cia mbere thunagogi-inĩ na kũgeithio nĩ andũ thoko-inĩ.”—Mat. 23:6, 7.

¹⁵ Arĩithi a ma a kĩũngano gĩa Gĩkristiano mathĩkagĩra ciugo ici cia Jesu marĩ na wĩnyihia: “No inyuĩ, mũtigetagwo Rabii, tondũ Mũrutani wanyu nĩ ũmwe, na inyuothe mũrĩ a Ithe ũmwe. Ningĩ, mũtikanete mũndũ o na ũmwe ithe wanyu gũkũ thĩ, nĩ gũkorũo Ithe wanyu nĩ ũmwe, Ũrĩa ũrĩ igũrũ. O na mũtikanetwo atongoria, nĩ gũkorũo Mũtongoria wanyu nĩ ũmwe, nĩwe Kristo. No ũrĩa mũnene gatagatĩ-inĩ kanyu no mũhaka atuĩke ndungata yanyu. Mũndũ ũrĩa wothe wĩtũũgagĩria nĩ akaanyihio, na ũrĩa wothe wĩnyihagia nĩ agaatũũgĩrio.” (Mat. 23:8-12) Nĩ ũndũ ũcio, no ũtaũkĩrũo nĩ kĩrĩa gĩtũmaga athuri a ciũngano thĩinĩ wa thĩ yothe makorũo mendetwo na makaheo gĩtĩo nĩ aarĩ na ariũ a Ithe witũ.

16. Wagĩrĩirũo kwĩrutanĩria nĩkĩ nĩguo ũtaũkĩrũo nĩ ũrĩa Bibilia yugĩte wĩgiĩ kũheana gĩtĩo na ũrũmĩrĩre ũrĩa yugĩte?

¹⁶ Nĩ ma, no tũbatare ihinda nĩguo tũhote kũgĩa na ũigananĩru harĩ kũmenya arĩa twagĩrĩire kũhe gĩtĩo na ũrĩa twagĩrĩirũo kũmonia gĩtĩo. Noguo kwarĩ nginya harĩ  Akristiano a tene. (Atũm. 10:22-26; 3 Joh. 9, 10) No nĩ wega twĩrutanĩrie kũrũmĩrĩra maũndũ marĩa Bibilia yugĩte megiĩ kũheana gĩtĩo. Gũkorũo na ũigananĩru nĩ kũrehaga ũguni mũnene.

17. Nĩ ũguni ũrĩkũ umanaga na gũtĩa anene?

¹⁷ Tũngĩonania gĩtĩo harĩ anene a gũkũ thĩ no matetere kĩhooto gitũ gĩa kũhunjia tũtekũgirĩrĩrio. Maita maingĩ gĩtĩo kĩu nĩ gĩtũmaga wĩra witũ woneke ũrĩ mwega. Mĩaka ĩigana ũna mĩhĩtũku, painia ũmwe wĩtagwo Birgit kuuma bũrũri-inĩ wa Njĩrĩmani nĩ aathire cukuru ĩrĩa kairĩtu gake gaathomagĩra, mũthenya ũrĩa karĩkagia. Arutani a kairĩtu kau meerire Birgit atĩ nĩ maakenagĩra mũno gũkorũo na ciana cia Aira a Jehova mĩaka ĩyo yothe. Moigire atĩ nĩ mangĩaiguire ũũru mũno mangĩagire gũkorũo na ciana cia Aira a Jehova thĩinĩ wa cukuru yao. Birgit aamũtaarĩirie ũũ: “Ciana citũ irutĩtwo kũrũmĩrĩra ithimi cia Ngai cia mĩtugo, iria ihutĩtie nginya gũtĩa arutani.” Mwarimũ ũmwe oigire ũũ: “Korũo ciana ciothe ihaana ciana cianyu, wĩra wa ũrutani ũngĩrĩ ũndũ wa gũkenerũo mũno.” Ciumia cigana ũna thutha ũcio, mwarimũ ũmwe nĩ aathire kĩgomano kĩrĩa gĩekĩirũo taũni-inĩ ya Leipzig.

18, 19. Twagĩrĩirũo gwĩciria ũhoro wa kũhe athuri a kĩũngano gĩtĩo kĩrĩa kĩmagĩrĩire nĩkĩ?

¹⁸ Kũhe athuri a kĩũngano gĩtĩo kĩrĩa kĩagĩrĩire kũbatiĩ gũtongorio nĩ ũtaaro mũkinyanĩru na wa ũũgĩ ũrĩa ũkoragwo thĩinĩ wa Kiugo kĩa Ngai. (Thoma Ahibirania 13:7, 17.) No tũhote na nĩ twagĩrĩirũo kũmacokagĩria ngatho nĩ ũndũ wa wĩra mũritũ ũrĩa marutaga na twĩrutanĩrie mũno kũnyitanĩra nao rĩrĩa matũhee ũtongoria. Gwĩka ũguo no kũmateithie mathiĩ na mbere kũruta wĩra wao marĩ na gĩkeno. No ũguo ti kuuga atĩ twagĩrĩirũo kwĩgerekania biũ na mwĩhumbĩre, mwarĩrie, na njĩra ya kũruta mĩario ya mũthuri wa kĩũngano ũrĩa wonekaga ta oĩkaine mũno. Tũngĩka ũguo tũtingĩkorũo tũkĩonania mbica njega. Twagĩrĩirũo kũririkanaga atĩ o nake ti mũkinyanĩru. Kristo nĩwe kĩonereria kĩrĩa twagĩrĩirũo kũrũmĩrĩra na kwĩgerekania nakĩo.

¹⁹ No tũteithie athuri a kĩũngano tũngĩmonia gĩtĩo kĩrĩa kĩmagĩrĩire na twage kũmatũũgĩria ta ũrĩa andũ arĩa marĩ igweta matũũgagĩrio. Ũndũ ũcio nĩ ũkũmateithia matigakũrie mwĩtĩo, kana meyone marĩ anene gũkĩra arĩa angĩ kana marĩ athingu mũno.

20. Kũhe andũ angĩ gĩtĩo gũtũteithagia atĩa?

²⁰ Rĩrĩa tuonia gĩtĩo arĩa magĩrĩire kuonio gĩtĩo, o na ithuĩ nĩ tũgunĩkaga tondũ nĩ twĩthemaga gwĩciria o ũhoro witũ tu. Ũndũ ũcio nĩ ũtũteithagia gwĩthema kwĩyona tũrĩ a bata mũno rĩrĩa tuonio gĩtĩo. Ningĩ ũndũ ũcio nĩ ũtũhotithagia gũtwarana na ithondeka rĩa Jehova rĩrĩa rĩtatũũgagĩria mũndũ o na ũrĩkũ, akorũo arĩ mwĩtĩkia kana atarĩ mwĩtĩkia. Ningĩ nĩ ũndũ wa ũũgĩ tondũ nĩ ũtũteithagia tũtikahĩngĩke rĩrĩa mũndũ tũheete gĩtĩo eka ũndũ wa gũtũũraga ngoro.

21. Ũguni ũrĩa mũnene biũ umanaga na kũhe gĩtĩo arĩa magĩrĩire nĩ ũrĩkũ?

²¹ Ũguni ũrĩa mũnene biũ umanaga na kũhe gĩtĩo arĩa magĩrĩire kũheo gĩtĩo nĩ atĩ, tweka ũguo nĩ tũkenagia Ngai. Twĩkaga ũrĩa endaga twĩke na kwoguo tũgatũũria wĩkindĩru witũ harĩ we. Gwĩka ũguo nĩ gũteithagia Jehova ahote gũcokeria mũndũ o wothe ũngĩmũnyũrũria. (Thim. 27:11) Thĩ ĩiyũrĩte andũ marĩ na muonere mũhĩtanu wĩgiĩ kuonania gĩtĩo. No ithuĩ tũkoragwo na ngatho mũno nĩ ũndũ wa kũmenya kũheana gĩtĩo na njĩra ĩrĩa Jehova endaga.