1, 2. (a) Suleimani aatongoririo nĩ roho kwandĩkĩra andũ ethĩ ũtaaro ũrĩkũ? (b) Nĩkĩ ũtaaro ũcio nĩ wa bata nginya harĩ Akristiano arĩa marĩ mĩaka-inĩ ya 50 na arĩa akũrakũrũ?

MŨTHAMAKI SULEIMANI atongoretio nĩ roho eerire andũ ethĩ ũũ: “Ririkanaga ũrĩa Mũkũũmbi matukũ maku ma ũnyinyi, mũira wa matukũ ma ũũru moke.” Hihi “matukũ ma ũũru” nĩ marĩkũ? Suleimani aahũthĩrire ciugo cia kũgucĩrĩria agĩtaarĩria matukũ ma ũũru ma ũkũrũ-inĩ. Aaririe ũhoro wa moko kũinaina, magũrũ kwaga hinya, magego gũthira, kwaga kuona wega, kũũra matũ, kũgĩa mbuĩ na kũinamĩrĩra. Nĩkĩo Suleimani aatwĩrire tũririkanage Mũũmbi witũ rĩrĩa mũndũ arĩ mwĩthĩ.—Thoma Kohelethu 12:1-5.

² Akristiano aingĩ arĩa marĩ mĩaka-inĩ ya 50 na arĩa akũrakũrũ marĩ o na hinya mũingĩ. No makorũo na mbuĩ, ĩndĩ makorũo matorĩtwo nĩ hinya wa mwĩrĩ ta ũrĩa Suleimani aatarĩirie. Hihi Akristiano acio no magunĩke nĩ ũtaaro ũyũ waheirũo andũ ethĩ: “Ririkanaga ũrĩa Mũkũũmbi”? Kũririkana ũrĩa Mũkũũmbi nĩ kuuga atĩa?

3. Kũririkana Mũũmbi witũ kũhutĩtie maũndũ marĩkũ?

³ O na gũtuĩka no tũkorũo tũtungatĩire Jehova mĩaka mĩingĩ, nĩ  wega rĩmwe na rĩmwe gwĩcũrania maũndũ marĩa Mũũmbi witũ atwĩkĩire. Kwa ngerekano, muoyo nĩ kĩheo kĩa goro mũno. Ũũmbi wake nĩ wa magegania mũno ũndũ tũtahotaga gũtaũkĩrũo nĩguo biũ. Jehova nĩ atũheete indo nyingĩ ngũrani ũndũ tũhotaga gũkenera ũtũũro na njĩra nyingĩ. Rĩrĩa twecũrania ũhoro wa ũũmbi wake, ngatho citũ nĩ ũndũ wa wendo, ũũgĩ na hinya wake nĩ ciongererekaga. (Thab. 143:5) Ningĩ kũririkana Mũũmbi witũ nĩ kũhutĩtie gwĩcũranagia ũhoro wa maũndũ marĩa erĩgagĩrĩra twĩke. Rĩrĩa tũrecũrania maũndũ ta macio, hatarĩ nganja nĩ tũiguaga tũkĩenda kũmũcokeria ngatho na njĩra ya kũmũtungatĩra o ũrĩa wothe tũngĩhota rĩrĩa tũrĩ muoyo.—Koh. 12:13.

4. Nĩ kĩũria kĩrĩkũ Akristiano arĩa marĩ na ũmenyeru wa mĩaka mĩingĩ mangĩĩyũria, na nĩkĩ?

⁴ Angĩkorũo ũrĩ na ũmenyeru wa mĩaka mĩingĩ, nĩ wega kwĩyũria ũũ: ‘Hihi ingĩhũthĩra ũtũũro wakwa atĩa mahinda-inĩ maya, itarĩ ndĩrathirũo nĩ hinya?’ Tondũ ũrĩ Mũkristiano ũrĩ na ũmenyeru-rĩ, ũrĩ na mĩeke ĩtarĩ na andũ arĩa angĩ. No ũteithie andũ arĩa ethĩ na maũndũ marĩa ũrutĩtwo nĩ Jehova. No wĩkĩre arĩa angĩ hinya na njĩra ya kũmataarĩria maũndũ mega marĩa wĩyoneire ũgĩtungatĩra Jehova. Mũthamaki Daudi nĩ aahoire agĩe na mĩeke ya gwĩka ũguo. Aandĩkire ũũ: “Ngai, nĩwe ũtũire ũndutaga kuuma ndĩ o mũnyinyi, . . . O na ndakũra, nduĩke ndĩ na mbuĩ, Ngai, menya gũkĩndiganĩria, o nginya ngakorũo ndĩkĩtie kuumĩrĩria andũ a rũciaro rũrũ ũhoro wa hinya waku, maũndũ ma ũhoti waku ngakĩonia mũndũ o wothe ũrĩa ũgũũka thutha.”—Thab. 71:17, 18.

5. Akristiano arĩa akũrũ mangĩteithia arĩa angĩ atĩa na maũndũ marĩa merutĩte?

⁵ Ũngĩteithia arĩa angĩ atĩa na ũũgĩ ũrĩa ũgĩte naguo mĩaka mĩingĩ? Na githĩ to ũnyitage Akristiano ethĩ ũgeni gwaku mũgekĩrana ngoro! Ningĩ no ũmoorie mũkahunjie nao nĩguo meyonere ũrĩa ũkoragwo na gĩkeno ũgĩtungatĩra Jehova. Elihu oigire ũũ: “Matukũ nĩmo mangĩaria, na ũingĩ wa mĩaka nĩguo ũngĩrutana ũũgĩ.” (Ayub. 32:7) Mũtũmwo Paulo aatarire aarĩ a Ithe witũ arĩa marĩ na ũmenyeru mekĩrage arĩa angĩ ngoro kũgerera ciugo na ciĩko ciao. Aandĩkire ũũ: ‘Atumia arĩa akũrũ nĩ matuĩke arutani a maũndũ marĩa magĩrĩire.’—Tit. 2:3.

6. Nĩkĩ Akristiano arĩa marĩ na ũmenyeru wa mĩaka mĩingĩ matiagĩrĩirũo nĩ kũhũthia ũhoti wao?

⁶ Angĩkorũo ũrĩ Mũkristiano ũrĩ na ũmenyeru nĩ kũrĩ maũndũ maingĩ ũngĩka nĩguo ũteithie arĩa angĩ. Ta wĩcirie maũndũ marĩa ũtaũkĩirũo nĩmo rĩu no ndwamamenyete mĩaka 30 kana 40 mĩthiru. No ũhote kũhũthĩra motaaro ma Bibilia ũtũũro-inĩ waku. Hatarĩ nganja ũrĩ na ũhoti wa gũkinyĩra ngoro cia andũ ũkĩhũthĩra ma cia Bibilia. Angĩkorũo ũrĩ mũthuri wa kĩũngano, nĩ ũĩ ũrĩa ũngĩteithia Mũkristiano woete ikinya rĩtagĩrĩire. (Gal. 6:1) No kũhoteke nĩ ũgĩte na ũmenyeru wa gũtabania maũndũ ma kĩũngano, ma igomano, kana megiĩ gwaka Nyũmba cia Ũthamaki. No kũhoteke nĩ ũĩ kwaria na mandagĩtarĩ magetĩkĩra kũrigita arũaru matekũhũthĩra thakame. O na angĩkorũo ũrerutire ũhoro wa ma ica ikuhĩ, ũrĩ na ũmenyeru wa bata ũtũũro-inĩ. Kwa ngerekano, angĩkorũo nĩ ũrerete ciana, no mũhaka akorũo ũrĩ na ũmenyeru mũingĩ wĩgiĩ ũreri. Akristiano arĩa akũrũ, nĩ mekĩraga aarĩ na ariũ a Ithe witũ ngoro mũno na njĩra ya kũmaruta, kũmatongoria, na kũmekĩra hinya.—Thoma Ayubu 12:12.

7. Akristiano arĩa akũrũ mangĩmenyeria arĩa ethĩ atĩa?

⁷ Nĩ na njĩra irĩkũ ingĩ ũngĩhũthĩra ũmenyeru waku? No wonie andũ arĩa anyinyi ũrĩa mangĩhota kwambĩrĩria na kũruta andũ Bibilia. Angĩkorũo ũrĩ mwarĩ wa Ithe witũ, na githĩ to ũteithie aarĩ a Ithe witũ arĩa marĩ na twana tũnini ũrĩa mangĩgĩa na ũigananĩru harĩ kũrera twana twao na harĩ maũndũ ma kĩĩroho? Angĩkorũo ũrĩ mũrũ wa Ithe witũ-rĩ, hihi no  ũteithagie ariũ a Ithe witũ ethĩ kũruta mĩario marĩ na ũcanjamũku na gũtuĩka arutani ega a ũhoro ũrĩa mwega? Na githĩ to ũmonie ũrĩa ũceragĩra aarĩ na ariũ a Ithe witũ arĩa akũrũ ũkamekĩra hinya kĩĩroho? O na angĩkorũo ndũrĩ na hinya wa kĩĩmwĩrĩ ta ũrĩa warĩ naguo tene, ũrĩ na mĩeke mĩega mũno ya kũmenyeria andũ arĩa ethĩ. Kiugo kĩa Ngai kiugaga ũũ: “Hinya wa aanake nĩguo ũgemu wao, nao athuri, ũthaka wao nĩ mũtwe ũrĩ mbuĩ.”—Thim. 20:29.

8. Nĩ maũndũ marĩkũ mũtũmwo Paulo eekire mĩaka-inĩ yake ya thutha-inĩ?

⁸ Mũtũmwo Paulo nĩ aahũthĩrire ũmenyeru wake gũtungatĩra Ngai o na mĩaka yake ya thutha-inĩ. Kĩndũ mwaka wa 61 rĩrĩa Paulo aarekirio kuuma njera thĩinĩ wa Roma, nĩ aakoretwo akirĩrĩirie mĩaka mĩingĩ ũtungata-inĩ mũritũ wa ũmishonarĩ, na nĩ ũndũ ũcio nĩ angĩathurire gũikara ũtũũro ũtarĩ na maũndũ maingĩ akĩhunjagia kũu Roma. (2 Kor. 11:23-27) Hatarĩ nganja, aarĩ na ariũ a Ithe witũ thĩinĩ wa taũni ĩyo nene nĩ mangĩakeneire kũrutithania wĩra nake. O na kũrĩ ũguo, Paulo nĩ onire kwarĩ na bata mũnene wa gũthiĩ kũhunjia mabũrũri-inĩ mangĩ. Marĩ na Timotheo na Tito, nĩ aacokereire ũtungata wake wa ũmishonarĩ, magĩthiĩ Efeso, Kirete na hihi nginya Makedonia. (1 Tim. 1:3; Tit. 1:5) O na gũtuĩka nĩ aatanyĩte gũthiĩ Sipania-rĩ, tũtiũĩ kana nĩ aathire.—Rom. 15:24, 28.

9. Hihi mũtũmwo Petero aathamĩire kũndũ kwarĩ na bata mũnene wa ahunjia rĩ? (Rora mbica kĩambĩrĩria-inĩ gĩa gĩcunjĩ gĩkĩ.)

⁹ Mũtũmwo Petero no kũhoteke aarĩ na makĩria ma mĩaka 50 rĩrĩa aathire gũtungatĩra kũndũ kwarĩ na bata mũnene wa ahunjia. Nĩ kĩĩ kĩratũma tuuge ũguo? Angĩkorũo aarĩ wa riika na Jesu kana hihi akũrakũre, nĩ kuga aarĩ na kĩndũ mĩaka 50 rĩrĩa aacemanirie na atũmwo acio angĩ Jerusalemu mwaka wa 49. (Atũm. 15:7) Thutha ũcio, nĩ aathire gũtũũra Babuloni, nĩguo akahunjĩrie Ayahudi aingĩ arĩa maatũraga kuo. (Gal. 2:9) Akĩandĩka marũa make ma mbere kĩndũ mwaka wa 62 aatũũraga o kũu Babuloni. (1 Pet. 5:13) Gũthamĩra bũrũri mũgeni ti ũndũ mũhũthũ, ĩndĩ o na gũtuĩka Petero nĩ aaikangĩtie matukũ, ndaarekire ũndũ ũcio ũtũme age gũkenera ũtungata biũ.

10, 11. Taarĩria ũndũ wonetwo wĩgiĩ mũhunjia wahũthĩrire ũtũũro wake wa thutha-inĩ gũthamĩra kũndũ kwarĩ na bata mũnene wa ahunjia nĩguo agatungate.

¹⁰ Mahinda-inĩ maya, Akristiano aingĩ arĩa marĩ mĩaka-inĩ ya 50 na arĩa akũrakũrũ nĩ monete atĩ maũndũ mao nĩ macenjetie na nĩ ũndũ ũcio no mahote gũtungatĩra Jehova na njĩra ingĩ. Amwe nĩ mathamĩire kũrĩa kũrĩ na bata mũnene wa ahunjia. Kwa ngerekano, mũrũ wa Ithe witũ Robert aandĩkire ũũ: “Twarĩ na kĩndũ mĩaka 55, rĩrĩa tũrĩ na mũtumia wakwa tuonire atĩ twarĩ na mĩeke mĩega mbere itũ. Mũriũ witũ aakoretwo atuĩka mũndũ mũgima na akoima mũciĩ nao aciari aitũ makoretwo makua. Aciari aitũ nĩ maatũtigĩire tũbeca tũnini. Ndeka mathabu nĩ ndonire atĩ twendia nyũmba itũ, nĩ tũkũhota kũrĩha rũũni rũrĩa twoete tũkĩmĩgũra na mbeca icio ingĩ twĩrũgamĩrĩre nacio nginya rĩrĩa ingĩaheirũo mbeca ciakwa cia ritaya. Nĩ twaiguĩte atĩ bũrũri-inĩ wa Bolivia andũ aingĩ mũno nĩ meetĩkagĩra kwĩruta Bibilia na mũtũũrĩre kũu warĩ mũhũthũ. Kwoguo tũgĩthaamĩra kuo. Ndwarĩ ũndũ mũhũthũ kũmenyera gũikara bũrũri ũngĩ. Maũndũ mothe maarĩ ngũrani biũ na marĩa twamenyerete Amerika ya Rũgongo. O na kũrĩ ũguo kĩyo giitũ nĩ kĩarathimirũo.”

¹¹ Robert aathire na mbere kuga ũũ: “Rĩu ũtũũro witũ wothe ũkoragwo ũiyũrĩtwo nĩ maũndũ ma kĩĩroho. Andũ amwe arĩa twerutire Bibilia nao nĩ maabatithirio. Nĩ kũrĩ famĩlĩ ĩmwe twerutire Bibilia nao, na maikaraga itũũra-inĩ rĩmwe rĩrĩ kũraihu. Ĩndĩ o kiumia, nĩ mathiaga rũgendo rũu rũraihu magĩũka taũni nĩ ũndũ wa mĩcemanio ya Gĩkristiano.  Nĩ twakenire mũno nĩ kuona famĩlĩ ĩyo ĩgĩthiĩ na mbere kĩĩroho na mũriũ wao ũrĩa mũkũrũ agĩtuĩka painia.”

12, 13. Taarĩria ũndũ wonetwo wĩgiĩ Mũkristiano waambĩrĩirie gũtungatĩra Jehova na njĩra ingĩ thutha wa kũritaya.

¹² Ciũngano na ikundi iria ihũthagĩra thiomi cia mabũrũri mangĩ no igunĩke mũno nĩ kĩonereria kĩa aarĩ na ariũ a Ithe witũ arĩa akũrũ. Ningĩ gũtungatĩra icigo-inĩ ta icio no kũrehe gĩkeno kĩnene. Kwa ngerekano mũrũ wa Ithe witũ Brian aandĩkire ũũ: “Rĩrĩa ndaaritaire ndĩ na mĩaka 65 kũringana na watho wa Ngeretha, tũrĩ na mũtumia wakwa nĩ twagĩire na ihooru. Ciana citũ nĩ ciakoretwo cioima mũciĩ, na ti maita maingĩ tuonaga andũ a kwĩruta Bibilia nao. Thutha ũcio nĩ ndacemanirie na mwanake ũmwe Mũchaina ũrĩa wekaga ũthuthuria thĩinĩ wa yunivasĩtĩ ĩmwe ya gwitũ. Ndamũnyita ũgeni mĩcemanio-inĩ itũ, nĩ ookire na tũkĩambĩrĩria kwĩruta Bibilia nake. Thutha wa ciumia cigana ũna akĩambĩrĩria gũka mĩcemanio na Mũchaina ũngĩ maarutaga wĩra nake. Ningĩ thutha wa ciumia igĩrĩ, akĩrehe mũndũ ũngĩ wa gatatũ, na agĩcoka akĩrehe wa kana.

¹³ “Rĩrĩa Mũchaina wa gatano ũrĩa o nake warĩ mũthuthuria eetĩkĩrire kwĩruta Bibilia, ũndũ ũcio watũmire ndĩĩre ũũ: ‘O na gũtuĩka ndĩ na mĩaka 65, ti kuga atĩ rĩu njagĩrĩirũo nĩ kũritaya kuuma ũtungata-inĩ wa Jehova.’ Nĩ ũndũ ũcio, ngĩũria mũtumia wakwa ũrĩa ndĩ mũkũrũ kũmũkĩra na mĩaka ĩĩrĩ kana no ende kwĩruta rũthiomi rwa Gĩĩchaina. Twerutire rũthiomi rũu na njĩra ya gũthikĩrĩria kaseti. Hĩndĩ ĩyo kwarĩ mĩaka ikũmi mĩhĩtũku. Kũhunjia gĩcigo kĩa rũthiomi rwa bũrũri ũngĩ gwatũmire twĩigue ta twacokererũo nĩ wĩthĩ. Gũkinyĩria rĩu, twĩrutĩte Bibilia na andũ 112 a kuuma Chaina! Aingĩ ao maanoka mĩcemanio. Ũmwe wao rĩu atungataga arĩ painia.”

14. Nĩ ũndũ ũrĩkũ Akristiano arĩa akũrũ magĩrĩirũo nĩ kũririkana, na kĩonereria kĩa Paulo kĩngĩmekĩra ngoro atĩa?

¹⁴ O na gũtuĩka Akristiano aingĩ arĩa marĩ mĩaka-inĩ ya 50 marĩ na mĩeke mĩega ya gwĩka maũndũ maingĩ ũtungata-inĩ wa Jehova-rĩ,  ti othe mangĩhota. Amwe ao matirĩ na ũgima mwega wa mwĩrĩ, nao angĩ nĩ maratungata aciari ao akũrũ kana ciana. Ĩndĩ ririkana atĩ Jehova nĩ akenagio nĩ maũndũ marĩa ũhotaga gwĩka ũtungata-inĩ wake. Nĩ ũndũ ũcio, handũ ha gũkua ngoro nĩ ũndũ wa maũndũ marĩa ũtangĩhota gwĩka, kenera ũndũ ũrĩa ũrahota kũhingia. Ta wĩcirie kĩonereria kĩa mũtũmwo Paulo. Kwa ihinda rĩa mĩaka ĩigana ũna aarĩ muohe, nĩ ũndũ ũcio ndangĩathire na mbere na ng’endo ciake cia ũmishonarĩ. O na kũrĩ ũguo, rĩrĩa andũ mamũceerera nĩ aaragia nao ũhoro wa Maandĩko na agekĩra wĩtĩkio wao hinya.—Atũm. 28:16, 30, 31.

15. Nĩkĩ Akristiano arĩa makũrĩte nĩ a bata mũno?

¹⁵ Ningĩ Jehova nĩ akenagio nĩ maũndũ marĩa o na andũ arĩa makũrĩte mũno mahotaga kũhingia ũtungata-inĩ wake. O na gũtuĩka Suleimani oigire atĩ matukũ-inĩ macio ma ũkũrũ ti mo ihinda rĩrĩa rĩega ũtũũro-inĩ, Jehova nĩ akenagio nĩ maũndũ marĩa Akristiano arĩa makũrĩte mũno mahingagia ũthathaiya-inĩ wake. (Luk. 21:2-4) Aarĩ na ariũ a Ithe witũ nĩ makenaga nĩ ũndũ wa gũkorũo na andũ ta acio matungatĩire Jehova ihinda iraya marĩ ehokeku thĩinĩ wa ciũngano.

16. No kũhoteke Anna ndaagĩire na mĩeke ĩrĩkũ, ĩndĩ aatungatagĩra Ngai atĩa?

¹⁶ Bibilia yonanagia atĩ Anna, mũtumia warĩ mũkũrũ aathire na mbere gũtungatĩra Jehova nginya arĩ mũkũrũ mũno. Jesu agĩciarũo, mũtumia ũcio aaikarĩte arĩ wa ndigwa mĩaka 84. No kũhoteke, ndaatũũrire mĩaka mĩingĩ ũndũ angĩatuĩkire mũrũmĩrĩri wa Jesu, kana atuĩke Mũkristiano mũitĩrĩrie maguta, o na kana ahunjie ũhoro mwega wa Ũthamaki. O na kũrĩ ũguo, Anna nĩ akenagĩra gwĩka maũndũ marĩa aahotaga kũhingia. “Mũtumia ũcio-rĩ, ndoimaga hekarũ, no aatũire aturagĩria Ngai ndu akamũhoyaga ũtukũ na mũthenya.” (Luk. 2:36, 37) Kwa ngerekano, o rũcinĩ na hwaĩ-inĩ nĩ aathiaga hau nja ya hekarũ hĩndĩ ĩrĩa mũthĩnjĩri Ngai aracina ũbumba hekarũ-inĩ, akahoya Ngai na ngoro kĩndũ ta nuthu ithaa. Rĩrĩa onire Jesu arĩ kaana, akĩambĩrĩria ‘kũheana ũhoro wa kaana kau kũrĩ arĩa othe maatũire matanyaga hĩndĩ ĩrĩa Jerusalemu gũgaakũũrũo.’—Luk. 2:38.

17. Tũngĩteithia Akristiano arĩa akũrũ na arĩa marĩ na mathĩna ma mwĩrĩ atĩa kũgĩa na itemi ũthathaiya-inĩ wa ma?

¹⁷ Mahinda-inĩ maya, nĩ twagĩrĩirũo gũcaria njĩra cia gũteithia Akristiano arĩa akũrũ kana arĩa marĩ na mathĩna ma mwĩrĩ. Amwe no mende mũno gũkorũo mĩcemanio-inĩ ya kĩũngano na igomano-inĩ ĩndĩ no maremwo. Kũndũ kũmwe, ciũngano nĩ ibangaga Akristiano ta acio akũrũ mathikĩrĩrie mĩcemanio kũgerera thimũ. Ũndũ ũcio no wage kũhoteka kũndũ kũngĩ. O na kũrĩ ũguo, o na Akristiano arĩa matangĩhota gũthiĩ mĩcemanio no makorũo na itemi ũthathaiya-inĩ wa ma. Kwa ngerekano, mahoya mao nĩ mateithagia kĩũngano gĩa Gĩkristiano kũgaacĩra.—Thoma Thaburi 92:13, 14.

18, 19. (a) Nĩkĩ Akristiano arĩa akũrũ no mage kũmenya ũrĩa mekagĩra andũ arĩa angĩ ngoro? (b) Nũ ũngĩhũthĩra ũtaaro ũyũ: “Ririkanaga ũrĩa Mũkũũmbi”?

¹⁸ Akristiano arĩa akũrũ no mage kũmenya atĩ nĩ mekagĩra andũ arĩa angĩ ngoro mũno. Kwa ngerekano, o na gũtuĩka Anna aatũũraga athiaga hekarũ-inĩ mĩaka mĩingĩ, no kũhoteke ndaamenyaga atĩ kĩonereria gĩake kĩega no kĩngĩgaakorũo gĩgĩkĩra andũ ngoro mĩaka mĩingĩ thutha ũcio. Ũhoro wa wendo wa Anna kwerekera Jehova nĩ waandĩkirũo Bibilia-inĩ. O ũndũ ũmwe na ũguo-rĩ, wendo waku harĩ Ngai nĩ ũhutagia mũno ngoro cia Akristiano arĩa angĩ. Nĩkĩo Kiugo kĩa Ngai kiugaga ũũ: “Kĩongo kĩrĩ mbuĩ nĩ thũmbĩ ĩrĩ ũgemu; kuoneka kĩonekaga na njĩra ya ũthingu.”—Thim. 16:31.

¹⁹ Ma nĩ atĩ ithuothe nĩ kũrĩ maũndũ tũtangĩhota kũhingia ũtungata-inĩ wa Jehova. Ĩndĩ, rĩrĩa rĩothe ũrĩ na hinya ndũkanariganĩrũo nĩ ciugo ici itongoretio nĩ roho: “Ririkanaga ũrĩa Mũkũũmbi . . . mũira wa matukũ ma ũũru moke.”—Koh. 12:1.