Bibilia nĩ Kĩĩ?

THAAKA

Bibilia nĩ Kĩĩ?

Macokio ma Bibilia

Bibilia ĩkoragwo na mabuku 66 matheru. Yaandĩkirũo kwa ihinda rĩa kĩndũ mĩaka 1,600. Bibilia ĩkoragwo na ũhoro wa Ngai, na nĩguo “kiugo kĩa Ngai.”—1 Athesalonike 2:13.

Maũndũ marĩa marĩ gĩcunjĩ-inĩ gĩkĩ

Maũndũ ma ma megiĩ Bibilia

Nũũ waandĩkire Bibilia? Ngai nĩwe waandĩkithirie Bibilia, no aahũthĩrire arũme ta 40 kũmĩandĩka. Amwe ao nĩ Musa, Mũthamaki Daudi, Mathayo, Mariko, Luka, na Johana. a Ngai eekĩrire meciria make thĩinĩ wa meciria ma andĩki acio nĩgetha maandĩke ndũmĩrĩri yake.—2 Timotheo 3:16.

Wĩcirie ngerekano ĩno: Mũhũũri biacara no ere karani wake andĩke ndũmĩrĩri ithenya rĩake, hihi o na akamwĩra ũhoro ũrĩa angĩenda andĩke. O na gũtuĩka karani nĩwe ũkwandĩka, mũhũũri biacara nĩwe mwene ndũmĩrĩri ĩyo. Ũndũ ũmwe na ũcio, o na gũtuĩka Ngai aahũthĩrire andũ kwandĩka Bibilia, nĩwe mwene ndũmĩrĩri ĩrĩa ĩrĩ thĩinĩ wayo.
Kiugo “Bibilia” kiugĩte atĩa? Kiugo “Bibilia” kiumĩte harĩ kiugo gĩa Kĩngiriki biblia, kĩrĩa kiugĩte “tũbuku tũnini.” Thutha wa ihinda kiugo biblia kĩahũthĩkaga gũtaarĩria tũbuku tuothe tũnini tũrĩa tũthondekete Bibilia.
Bibilia yaandĩkirũo rĩ? Bibilia yaambĩrĩirie kwandĩkwo mwaka wa 1513 M.M.M. na yarĩkire makĩria ma mĩaka 1,600 thutha ũcio, kĩndũ mwaka wa 98 M.M.
Bibilia ya mbere kwandĩkwo no ĩtũire? Gũtirĩ maandĩko ma Bibilia marĩa maandĩkirũo kĩambĩrĩria-inĩ marĩ kuo ũmũthĩ. Gĩtũmi nĩ tondũ andĩki a Bibilia maahũthĩrire indo itangĩaikarire ihinda iraihu iria ciarĩ kuo mahinda macio, ta marura na njũa. O na kũrĩ ũguo, andĩki matiganĩte maarĩ na ũmenyeru nĩ maakobirie Bibilia na kinyi kwa ihinda rĩa mĩaka mĩingĩ, nĩguo arĩa mangĩkamĩthoma thutha-inĩ magunĩke.
“Kĩrĩkanĩro Kĩrĩa Gĩkũrũ” na “Kĩrĩkanĩro Kĩrĩa Kĩerũ” nĩ kĩĩ? Gĩcunjĩ kĩa Bibilia kĩrĩa andũ aingĩ metaga Kĩrĩkanĩro Kĩrĩa Gĩkũrũ nĩ kĩrĩa kĩaandĩkirũo kũndũ kũingĩ na rũthiomi rwa Kĩhibirania, b na nokĩo gĩtagwo Maandĩko ma Kĩhibirania. Gĩcunjĩ kĩrĩa andũ aingĩ metaga Kĩrĩkanĩro Kĩrĩa Kĩerũ nĩ kĩrĩa kĩaandĩkirũo na rũthiomi rwa Kĩngiriki, na nĩkĩo gĩtagwo Maandĩko ma Gĩkristiano ma Kĩngiriki. Icunjĩ icio cierĩ ithondekete ibuku rĩmwe rĩrĩa rĩtagwo Maandĩko Matheru. c
Nĩ maũndũ marĩkũ marĩ thĩinĩ wa Bibilia? Bibilia ĩkoragwo na maũndũ ma historĩ, mawatho, ũrathi, marebeta, thimo, nyĩmbo, na marũa.—Ningĩ rora “ Mabuku ma Bibilia.”

Nĩ maũndũ marĩkũ Bibilia yaragĩrĩria?

Bibilia yambagĩrĩria na gũtaarĩria na njĩra nguhĩ ũrĩa Ngai Mwene-Hinya-Wothe oombire igũrũ na thĩ. Kũgerera Bibilia, nĩ amenyithanagia rĩĩtwa rĩake, Jehova, na akera andũ merutanĩrie kũmũmenya.—Thaburi 83:18.

Bibilia nĩ ĩtaaragĩria ũrĩa Ngai acambithĩtio, na ĩkonania ũrĩa agaatheria rĩĩtwa rĩake.

Bibilia nĩ ĩguũragia muoroto wa Ngai harĩ andũ na thĩ. Ningĩ nĩ yonanagia ũrĩa ihinda rĩũkĩte akaaniina maũndũ marĩa marehagĩra andũ mĩtangĩko.

Bibilia nĩ ĩheanaga ũtaaro ũngĩhũthĩrũo ũtũũro-inĩ wa o mũthenya. Kwa ngerekano:

Ũrĩa tũngĩikarania wega na andũ arĩa angĩ. “Nĩ ũndũ ũcio, maũndũ mothe marĩa mũngĩenda andũ arĩa angĩ mamwĩkage, no mũhaka o na inyuĩ mũmekage o tamo.”—Mathayo 7:12.

Ũrutani: Twagĩrĩirũo gwĩkagĩra andũ arĩa angĩ o ta ũrĩa ithuĩ tũngĩenda gwĩkagĩrũo.
Kũhiũrania na mĩtangĩko. “Mũtikanatangĩke nĩ ũndũ wa rũciũ, tondũ rũciũ nĩ rũgaakorũo na mĩtangĩko yaruo rwene.”—Mathayo 6:34.

Ũrutani: Handũ ha gũtangĩka nĩ ũndũ wa ihinda rĩũkĩte, twagĩrĩirũo kũrũmbũiya maũndũ marĩa twĩ namo rĩu.
Gũkorũo na kĩhiko kĩ na gĩkeno. “O ũmwe wanyu no mũhaka endage mũtumia wake o ta ũrĩa eyendete we mwene; nake mũtumia agĩrĩirũo kũheaga mũthuri wake gĩtĩo kĩnene.”—Aefeso 5:33.

Ũrutani: Wendo na gĩtĩo nĩ cia bata nĩguo kĩhiko kĩgaacĩre.

Hihi Bibilia nĩ ĩcenjetio?

Aca. Athomi nĩ maringithanĩtie ikũnjo cia tene na Bibilia ĩrĩa tũrĩ nayo rĩu na makona atĩ ũhoro ũrĩa ũrĩ Bibilia-inĩ ndũcenjetie. Na ũguo nĩguo tũngĩĩrĩgĩrĩra tondũ angĩkorũo Ngai nĩ endaga andũ mathome na mataũkĩrũo nĩ Bibilia, no mũhaka angĩatigĩrĩire atĩ ndũmĩrĩri ĩrĩa ĩrĩ Bibilia-inĩ ndĩngĩacenjirie. d—Isaia 40:8.

Nĩ kĩĩ gĩtũmĩte Bibilia ĩtaũrũo na thiomi nyingĩ ũguo?

Andũ aingĩ arĩa mathomaga Bibilia mahinda maya matingĩtaũkĩrũo nĩ thiomi cia tene iria ciahũthĩrirũo kwandĩka Bibilia. Ĩndĩ Bibilia ĩkoragwo na “ũhoro mwega” kũrĩ “ndũrĩrĩ ciothe na mĩhĩrĩga na thiomi.” (Kũguũrĩrio 14:6) Nĩ ũndũ ũcio andũ nĩ marabatara Bibilia ĩtaũrĩtwo na rũthiomi mekũhota gũthoma na gũtaũkĩrũo nĩ ndũmĩrĩri ĩrĩa ĩrĩ kiugo-inĩ kĩa Ngai.

Bibilia ĩtaũrĩtwo na njĩra ithatũ ngũrani:

Ũtaũri wa kiugo gwa kiugo nĩ ũtaũri wa ĩmwe kwa ĩmwe.
Ũtaũri wa rĩciria ũhũthagĩra ciugo irataarĩria wega ndũmĩrĩri ĩrĩa yarĩ rũthiomi-inĩ rũrĩa rwahũthĩrirũo kwandĩka Bibilia.
Ũtaũri ũrataarĩria ndũmĩrĩri na njĩra ĩngĩ ngũrani nĩgetha mũthomi akenere gũthoma. No tondũ ũtaũri ũyũ nĩ ũcenjagia mũno ciugo iria ihũthĩrĩtwo, rĩmwe no ũcenjie ndũmĩrĩri yage gũtaũkĩka wega.

Ũtaũri mwega wa Bibilia nĩ ũrĩa ũkoragwo na ũigananĩru harĩ gũtaũra ciugo ĩmwe kwa ĩmwe, na kũhũthĩra rũthiomi rũrĩa rũrahũthĩka mahinda-inĩ maya, nĩguo ndũmĩrĩri ya Ngai ĩkinyĩre andũ na njĩra ĩtarĩ na mahĩtia. e

Nũũ watuire kĩrĩa gĩkwandĩkwo Bibilia-inĩ?

Tondũ Ngai nĩwe waandĩkithirie Bibilia, nĩwe watuire kĩrĩa gĩkwandĩkwo thĩinĩ wayo. Aambire gũthuura rũrĩrĩ rwa Isiraeli makorũo “nĩo meehokeirũo ndũmĩrĩri theru cia Ngai,” na maarĩ mamenyerere Maandĩko ma Kĩhibirania.—Aroma 3:2.

Hihi nĩ kũrĩ mabuku ma Bibilia moorire?

Aca. Bibilia ĩkoragwo na mabuku mothe; hatirĩ mabuku morĩte. Andũ amwe maugaga atĩ mabuku mamwe ma tene marĩa maahithirũo mahinda ma tene magĩrĩire gũkorũo Bibilia-inĩ. f No Bibilia nĩ ĩrĩ gĩthimi kĩayo gĩa kuonania atĩ ĩrĩ na kĩrĩa gĩothe kĩagĩrĩire gũkorũo thĩinĩ wayo. (2 Timotheo 1:13) Kũringana na gĩthimi kĩu, mabuku ma Bibilia marĩa matongoretio nĩ roho wa Ngai nĩ maiguithanagia biũ. No ũguo tiguo kũrĩ harĩ mabuku marĩa andũ amwe maugaga atĩ magĩrĩire gũkorũo Bibilia-inĩ. g

Ũrĩa ũngĩona mĩhari ya Bibilia

Mabuku ma Bibilia

a Nĩguo wone mabuku mothe ma Bibilia, arĩa maamandĩkire, na rĩrĩa maandĩkirũo, rora “Mũtaratara wa Mabuku ma Bibilia.”

b Icunjĩ nini cia Bibilia ciaandĩkirũo na Kĩaramu, rũthiomi rũkuhĩrĩirie Kĩhibirania.

c Andũ aingĩ arĩa mathomaga Bibilia mendete kũhũthĩra ciugo “Maandĩko ma Kĩhibirania” na “Maandĩko ma Gĩkristiano ma Kĩngiriki.” Ciugo icio nĩ itũmaga gũtikoneke ta “Kĩrĩkanĩro Kĩrĩa Gĩkũrũ” kĩrĩ kĩhĩtũke nĩ mahinda na atĩ “Kĩrĩkanĩro Kĩrĩa Kĩerũ” nĩkĩo gĩokire ithenya rĩakĩo.

d Rora ũhoro ũrĩ na kĩongo, “Hihi Bibilia nĩ Ĩcenjetio?”

e Andũ aingĩ mendete gũthoma Bibilia ya New World Translation nĩ ũndũ wa ũrĩa ĩkoragwo ĩtaũrĩtwo wega na ĩgathomeka wega. Rora ũhoro ũrĩ na kĩongo, “Hihi Bibilia ya New World Translation nĩ ya Kwĩhokeka?”

f Mabuku maya marĩ hamwe metagwo Apocrypha. Ibuku rĩtagwo Encyclopædia Britannica riugaga atĩ “ũhoro-inĩ wĩgiĩ Bibilia, [kiugo kĩu] kĩhũthagĩrũo kwaria ũhoro wa mabuku marĩa matetĩkĩrĩkĩte gũkorũo thĩinĩ wa Bibilia.”

g Nĩguo wĩrute makĩria, rora ũhoro ũrĩ na kĩongo, “Injili za Apokrifa—Je, Zina Ukweli Uliofichwa Kumhusu Yesu?”