QULAANI is­suar­neqar­tut Biibilimin­ngaan­neersuun­ngil­lat. Is­suak­kat taak­ku ar­nanut tun­ngatil­lugu as­sigiin­ngisitsineq eq­qor­tutut isigineqalersin­niarlugu ukiuni hundredelin­ni ator­neqar­tarsimap­put. Al­laat ul­lumik­kut ingasaas­siniar­tar­tut ilaasa ar­nanik ajor­tumik pin­nit­tar­ner­tik eq­qor­tutut isigineqalersik­kumal­lugu al­lagatoq­qat up­perisamut tun­ngasut suli is­suaavigisar­paat ar­nal­lu inuiaat ajor­nar­torsiutaan­nut pisuunerar­tarlugit. Ar­nat angutinit nikas­sar­neqarlutil­lu ator­nerlun­neqar­nis­saat Guutip ilumut siuner­taraa? Biibilimi taman­na pil­lugu qanoq al­las­simasoqar­nersoq misis­soriar­tigu.

Arnat Guutimit perloqquneqarsimappat?

Naagga. ‘Pulateriaarsutoqaruna Diaavulumik Saatanimil­lu taaneqar­toq’ Guutimit ‘perloq­quneqar­toq’. (Saq­qum­mersitat 12:9; 1 Mosesi 3:14) Guutip Adami nuliaminut ‘naalagaasus­saaneraramiuk’ imaan­ngilaq angutit ar­nanik naqisiman­nin­nis­saat akuerigaa. (1 Mosesi 3:16) Inuit siul­liit ajor­tulior­nerata kingunipilui siulit­tuutigiin­nar­pai.

Taamaat­tumik ar­nat ajor­tumik pineqar­tar­nerat Guutip piumasaanik pis­suteqar­nani inuit ajor­tiliuneran­nik pis­suteqar­poq. Biibilimi ajoqersuutigineqan­ngilaq ar­nat ajor­ti Adamimit kingor­nus­sar­tik pil­lugu isumak­keerfigineqarumal­lutik angutinit naqisimaneqar­tariaqar­tut. — Romamiut 5:12.

▪ Guutip arnaq angummit nikanarnerusutut pinngortippaa?

Naagga. Mosesimik al­lak­kani siul­ler­ni 1:27-mi ima al­las­simavoq: “Guutip inuk pin­ngor­tip­paa im­minik as­silil­luni; Guuti as­silil­lugu pin­ngor­tip­paa. Pin­ngor­tip­pai tas­saatil­lugit angut ar­narlu.” Tas­sa angutit ar­nal­lu aal­laq­qaam­mul­li Guutip pis­susiinik ersersitsisin­naasutut pin­ngor­titaap­put. Adami Evalu misigis­sutsik­kut timik­kul­lu as­sigiin­ngik­kaluarlutik tamarmik as­sigiim­mik ilin­niar­tin­neqar­put Pin­ngor­titsisumul­lu at­taveqar­nermin­nut tun­ngatil­lugu as­sigiin­nik pisin­naatitaaf­feqarlutik. — 1 Mosesi 1:28-31.

Evap pin­ngor­tin­neqan­ngin­nerani Guuti ima nalunaar­poq: “[Adami] ikior­tis­sius­savara taas­sumun­nga tulluartumik.” (1 Mosesi 2:18) Oqaatsimi ‘tul­luar­toq’-mi ar­naq angum­mit nikanar­neror­palup­pa? Naagga. Oqaatsit hebræerisuut “taas­sumun­nga tul­luar­tumik” aam­ma ima nutser­neqarsin­naap­put: “taas­sumun­nga  naam­maataasumik” imaluun­niit “taas­sumun­nga naleq­qut­tumik”. Taman­na nakorsap pilat­taasar­tup nakorsal­lu ilisimajun­naarsitsisar­tup pilat­taanermin­ni suleqatigiin­neran­nut as­sersuun­neqarsin­naavoq. Taak­kua arlaat kisimiil­luni pilat­taasin­naava? Pilat­taasar­toq ilisimajun­naarsitsisar­tumit pingaaruteqar­nerua? Naamerluin­naq. Tamatumun­nga as­singusumik Guutip angut ar­narlu pin­ngor­tip­pai qanimut suleqatigiit­tus­satut, unam­mil­leqatigiit­tus­satuun­ngitsoq. — 1 Mosesi 2:24.

Sumit erserpa Guuti arnanik isumassuisuusoq?

Guutip angutit naam­mal­luin­nan­ngitsuul­lutil­lu ajor­tiliusut ar­nanik qanoq pin­nit­tar­nis­saat siumut ilisimareeramiuk oqalut­tuarisaanermi siusis­suk­kut paasititsivoq ar­nanik il­lersuiumaarluni. Atuak­kior­toq Laure Aynard atuak­kiamini La Bible au féminin (Biibili ar­nat isaan­nit) Mosesip inatsisai, 1500-k­kun­ni Kr.in.si. atulersin­neqar­tut, pil­lugit ima al­lap­poq: “Inatsisit tun­ngavigalugit angerutsimi ar­naq al­laatigineqaraangat, al­laatigineqar­nera tamatigungajak ar­namut il­lersuutaasar­poq.”

As­sersuutigalugu Mosesip inatsisaani peq­qus­sutigineqar­poq ataatamik anaanamil­lu ataq­qin­nin­nis­saq. (2 Mosesi 20:12; 21:15, 17) Aam­ma peq­qus­sutigineqar­poq naar­tusunik im­mik­kut in­nimigin­nit­tar­nis­saq. (2 Mosesi 21:22) Inatsisit Guutimeersut taak­ku inatsisinit al­laat ul­lumik­kut nunar­pas­suar­ni atuut­tunin­ngar­nit ar­nanut il­lersuutaanerungaar­put.

Inatsisit Jehovap Guutip Israelik­kun­nut tun­nius­sai inuiaqatigiit — angutitaasa ar­nar­taasalu — timik­kut, ileq­qus­satigut anersaak­kul­lu iluaqutigingaar­paat. Inuiaqatigiit taak­ku naalat­tuar­til­lutik ‘inuian­nit nunarsuarmiit­tunit tamanit pingaar­ner­paajup­put’. (5 Mosesi 28:1, 2) Mosesip inatsisai naaper­torlugit ar­naq qanoq inis­sisimaf­feqar­pa? Mak­ku eq­qarsaatigeriak­kit.

1. Kiffaanngissuseqarneq. Itsaq ar­nat inuiaqatigiin­ni al­lar­pas­suar­ni inuusut kif­faan­ngis­suseqarsiman­ngitsut, ar­nat Israelik­kuusut kif­faan­ngis­suseqangaatsiar­tarsimap­put. Uiusoq ilaqutariin­ni it­tuusar­poq, nuliaasorli ‘eq­qarsaatigil­luareerlugu narsaam­mik pis­sarsisin­naavoq viin­nequteqarfiliorlunilu’. Al­laat qis­sinermik ikaar­titerinermil­lu pigin­naasaqaruni as­sas­suk­kani nam­mineq niuer­niutigisarsin­naavai. (Us­satit 31:11, 16-19) Mosesip inatsisai  naaper­torlugit ar­nat nam­min­neq pisin­naatitaaf­filit­tut isigineqar­tar­put.

Itsaq Israelimi aam­ma ar­nat Guutimut nam­min­neq at­taveqarsin­naap­put. Biibilimi Han­nap nam­minermut tun­ngasut pil­lugit Guutimut qinunera neriorsuuteqar­neralu eq­qaaneqar­poq. (1 Samueli 1:11, 24-28) Ar­nap Shunemimiup pruf­fiiti Elisa sabbatik­kut siunersior­tar­paa. (2 Kun­ngit 4:22-25) Ar­nat, soorlu Debora Huldalu, Guutimit sin­niisigineqar­put. Soqutiginar­poq angutit nuimasut palasil­lu taak­kunan­nga siun­nersor­neqarumasar­nerat. — Eq­qar­tuus­sisut 4:4-8; 2 Kun­ngit 22:14-16, 20.

2. Ilinniartitaasinnaaneq. Ar­nat Israelik­kuusut Mosesip inatsisaanik maleruaasus­saatitaagamik Inatsisinik atuaasunik tusar­naariaq­quneqar­tar­put taamaalil­lutil­lu ilisimasaqar­neruler­nis­samut periarfis­sin­neqarlutik. (5 Mosesi 31:12; Nehemia 8:2, 8) Aam­ma peqatigiil­luni pal­lorfigin­nin­nermi kif­far­tuutigineqar­tar­tut ilaan­nik kif­far­tuuteqar­nis­samut ilin­niar­titaasin­naap­put. As­sersuutigalugu ar­nat ilaat qular­nan­ngitsumik tupermi naapeqatigiit­tarfim­mi ‘kif­far­tuuteqar­tarsimap­put’, al­lat erinarsoqatigiin­ni angutinik ar­nanil­lu erinarsor­tar­tulin­ni erinarsoqataasar­tut. — 2 Mosesi 38:8; 1 Nalunaarsuutit 25:5, 6.

Ar­nar­pas­suit ilisimasaqarluarlutil­lu pigin­naaneqaramik niuerluar­tarsimap­put. (Us­satit 31:24) Taamanik­kut kulturini al­lani nalingin­naavoq ataataasut kisimik er­nermin­nik ilin­niar­titsisar­nerat. Tamatuman­ngali al­laanerul­luin­nar­tumik Israelik­kun­ni anaanaasoq meeq­qaminik nukap­piaq­qanik ilin­niar­titseqataasus­saavoq taak­kua inersimasun­ngor­nis­saasa tungaanut. (Us­satit 31:1) Tas­sa itsaq Israelimi ar­nat ilisimaatsuun­ngil­luin­nar­put.

3. Ataqqisaaneq. Inatsisit Quliusut ilaat imaap­poq: “Ataatal­lu anaanal­lu ataq­qik­kit.” (2 Mosesi 20:12) Kun­ngi Salomo silatooq Us­satini ima al­lap­poq: “Er­nera, ataatavit oqaaq­qis­saarutai naalaar­tar­niak­kit anaanavil­lu ajoqersuus­sutai sumigin­nar­nagit.” — Us­satit 1:8.

Mosesip inatsisaani angutit ar­nal­lu ileq­qus­saan­nut tun­ngasut an­nikitsualuit ilan­ngul­lugit aalajangersar­neqarsimap­put, taak­kulu naaper­torlugit ar­nat ataq­qineqar­tus­saap­put. (3 Mosesi 18:6, 9; 5 Mosesi 22:25, 26) Uiul­luar­tup nuliami timik­kut pisin­naasaasa kil­leqar­nerat aaqar­tar­neralu eq­qumaf­figisar­paa. — 3 Mosesi 18:19.

4. Illersorneqarsinnaatitaaneq. Jehova nam­mineq oqaatsimini ‘iliarsun­nut ataataanerarlunilu uil­lar­ner­nut ser­nis­sor­taanerar­poq’. Tas­sa pisin­naatitaaf­fim­min­nik il­lersuisin­naasumik ataataqan­ngitsunik imaluun­niit ueqan­ngitsunik il­lersuisar­poq. (Tus­siaat 68:6; 5 Mosesi 10:17, 18) As­sersuutigalugu ilaan­ni pruf­fiitip uil­lar­nera  akiligas­sarsisitsisumit naaper­tuil­luan­ngitsumik pineqarmat Jehova tupin­nar­tulior­nik­kut akuliup­poq uil­lar­neq nikanarsar­neqarani inuuin­nar­nias­sam­mat. — 2 Kun­ngit 4:1-7.

Israelik­kut nunamut neriorsuutigisamut suli isin­ngitsut ilaqutariin­ni it­tuusoq Selofkadi er­neqar­nani toquvoq. Taamaat­tumik taas­suma paniisa tal­limat Mosesi qin­nuigaat nunami neriorsuutigisami arlaan­nik pis­sarsias­saqar­teq­qul­lutik. Jehovap ar­nat taak­kua naaper­tuil­luar­tumik pineqar­nis­saat Mosesimut qulak­keeq­quaa. Ima oqar­poq: “Ataataata qatan­ngutaanut angutinut naligitil­lugit nunaam­mik pigisas­saan­nik tunik­kit, ataatamil­lu kingor­nus­sarisimasaa taak­kua pigisarilerlis­suk.” Taamanimiil­li Israelik­kut ar­nar­taat ataatamin­nit kingor­nus­sarsisin­naaler­put kingor­nus­satil­lu meeq­qamin­nut kingor­nutitis­sin­naalerlugit. — 4 Mosesi 27:1-8.

Mosesip inatsisaasa atuun­nerata nalaani ar­nat ataq­qinar­tumik inis­sisimaf­feqar­put pisin­naatitaaf­fiilu ataq­qineqar­tarlutik. Taamaak­kaluar­torli 300-k­kun­niil­li Kr.in.si. juutius­suseq grækerit ar­nanik angutinin­ngar­nit nikanar­nerutitsisut kulturian­nit sun­ner­neqariar­tuaaler­poq. — Takuuk ungalusaq “Al­lagatoq­qani ar­nanut tun­ngatil­lugu as­sigiin­ngisitsineq”.

As­sersuutigalugu taal­lior­tup grækerip Hesiodip (700-k­kun­ni Kr.in.si. inuusup) ar­nat inuiaat tamarmik ajor­nar­torsiutaan­nut pisuutip­pai. Taas­suma taal­liamini Theogonien-imi eq­qaavaa “ar­nat kinguaariit aserorsaariumatuut angutit nunamiusut inooqatigigaat taak­ku perlus­sior­til­lugit”. Isuma taman­na 100-k­kut Kr.in.si. aal­lar­tilaar­neran­ni juutius­sutsimi nalingin­naaler­poq. Talmudimi, 100-k­kun­niil­li Kr.in.king. suliarineqalerlunilu ataatsimut katersor­neqar­talersumi, angutit ima mianersoq­quneqar­put: “Ar­nat oqaloqatigival­laar­taqinagit, taman­na naggataatigut kinguaas­siuutitigut inuunerlun­nin­nik kinguneqas­sam­mat.”

Ukiut hundredel­lit ingerlaneran­ni taamatut ar­nanik tatigin­nin­ngin­neq ar­nap in­nut­taaqatigiin­ni juutiusuni inis­sisimaf­fianut sun­niuteqangaarsimavoq. Jiisusip nalaanili ar­nat naalaf­filiaraangamik taamaal­laat ar­nanut silarliliamut iseq­qusaasar­put. Angutit taamaal­laat up­perisarsior­nik­kut ilin­niar­titaasar­put, synagoginilu ar­nat angutinit im­mik­koorlutik is­siasarsimagunar­put. Talmudimi rabbineri ima oqarsimasutut is­suar­neqar­poq: “Kialuun­niit panini Toramik [Inatsisinik] ilin­niar­tik­kuniuk kan­ngunar­tulior­nermik ilin­niar­tis­savaa.” Juutit up­perisarsior­nik­kut siut­tuisa Guutip ar­nanut isigin­nit­taasianik kuk­kusumik ajoqersuutigin­nin­nermik­kut anguter­pas­suit ar­nanik asis­suisiler­paat.

Jiisusip nunarsuarmiik­kal­larami maluginiar­paa ileq­qutoq­qanik aal­laavilin­nik pigiliutiin­nak­kanik taamatut isumaqar­toqalersimanera. (Mat­thæusi 15:6, 9; 26:7-11) Jiisusip ileq­qutoq­qat tamak­ku ar­nanik pin­neriaatsiminut tun­ngatil­lugu sun­ner­tis­sutigai? Taas­suma pis­susia isigin­nit­taasialu sumik ilin­niarfigisin­naavavut? Kristumius­suseq ilumoor­toq ar­nanik atugaris­saar­nerulersitsisimava? Al­laaserisami tul­liut­tumi apeq­qutit taak­ku akineqas­sap­put.