ТӦ дькари бьхуни Кʹьтеба Пироз ль сәр зьмане Ибранийа кәвьн? Һәмьки на. Дьԛәԝьмә тә ԛә нә жи әв дитийә. Ле һәрге тӧ пебьһʹәси дәрһәԛа Елйас Һутер, рʹәԝшәнбире ԛьрна 16 у дәрһәԛа дӧ нәшьред ԝийә Кʹьтеба Пирозә Ибранийа кәвьн, әв йәк ԝе али тә бькә Ньвисаред Пироз һе ԛимәт ки.

Елйас Һутер дь сала 1553-да дь бажарәки бьчʹукда Герлитседа һатә буйине, йе кӧ незики синоре Алманийайә модерн ә. Әв бәрбь синора Полонистане у Кʹомара Чехйе йә. Һутер зьманед рʹӧһьлата Навин дь заньнгәһа Лутеранида, ль шәһәре Йенеда һин дьбу. Чахе әԝ 24 сали бу, әԝ дь бажаре Лейптсингеда ча професоре зьмане Ибрани һатә кʹьфшкьрьне. Һьнә ԝәʹдә шунда әԝи дь Нурнбергеда мәкʹтәбәк дит, кʹидәре кӧ шагьрт дькарьбун нава чар салада зьмане Ибрани, Йәԝнани, Латини у Алмани һин бьн. Дь мәкʹтәбед у заньнгәһед дьнда тьштед ӧса тʹӧнә бун.

Дь сала 1587-да, Һутер дәрхьст нәшьра Ибрани чь кӧ әʹйан бу чаԝа Пәймана Кәвьн. Әва нәшьра һатә навкьрьне «Дерек һа-Кодеш», чь кӧ һатьбу һьлдане жь Ишайа 35:8, у те һʹәсабе «Рʹейа Пирозийе». Һʹәрфед бәдәԝ бь кʹижани кӧ әʹламәтийа зедә һатьбу ньвисандьне, әʹйан дькьр кӧ «һәр тьштед ве нәшьре бь рʹасти жи чьԛас хԝәшьк ьн». Әв Кʹьтеба Пироз бу кʹьтебәкә мӧһим у ԛимәт сәва шагьрта, чьмки әԝана ԝәк һащәтәкә керһати әв дьданә хәбате, бона һинбуна зьмане Ибрани.

Сәва кӧ фәʹм бькьн, чьма Кʹьтеба Пирозә Ибрани йа Һутер ӧса керһати бу, ԝәрен әм шеԝьр кьн дәрһәԛа дӧ чәтьнайа, рʹасти кʹижани кӧ шагьрт һатьн чахе дьхԝәстьн Кʹьтеба Пироз ль сәр зьмане Ибранийә кәвьн бьхуньн. Чәтьнайик әԝ ә, кӧ дь ве кʹьтебеда алифбәйа лап щӧдәкьри у нәнас һатьбу хәбьтандьне, чь кӧ жь алийе рʹасте сәр алийе чʹәʹпе дьхԝандьн. У йа дӧда әԝ ә кӧ, пешгьр у пашгьред хәбәра һатьбун хәбьтандьне, жь бо чь жи чәтьн бу хәбәра тедәрхьн. Мәсәлә, ԝәрен әм дина хԝә бьдьнә хәбәра Ибрани נפשׁ (те готьне нефеш), у те һʹәсабе «нәфс». Дь кʹьтеба Һәзәԛел 18:4-да, пешийа хәбәре те хәбьтандьне пешгьра ה (һа), чь кӧ ԝәк бәрнав ә пешийа хәбәре, бь кʹижани кӧ саз дьбә хәбәра הנפשׁ (һа нәфәш), йан «нәфс, щан». Һәрге ӧса бьньһерʹьн, хәбәра הנפשׁ (һан нәфәш) дькарә ӧса бе кʹьфше, кӧ тебежи әв хәбәрәкә лап дьн ә, нә мина хәбәра נפשׁ (нефеш).

Һутер, сәва кӧ али шагьртед хԝә бькә, да хәбате текʹника нәшьрейә баш. Демәк һʹәрфед ньвисаре йа бь зьмане Ибрани, әԝи бь дӧ щурʹа ньвиси бу. Кʹока һәр хәбәре, әԝи зәлал әʹйан кьр, ле пешгьр у пашгьр әԝи данә хәбате әʹламәтийа зедәда у ида бь һʹәрфед  щӧдәкьри ньвиси. Бь ве йәке шагьртарʹа һеса бу кʹока хәбәра Ибрани тедәрхьн, у әви зьмани жи рʹьнд һин бьн. Дь Кʹьтеба Пирозә «Nеԝ Ԝorld Translation of thе Holy Scripturеs—Ԝith Rеfеrеncеs», метода ӧса дь спартьнада те хәбьтандьне. * Кʹока хәбәре бь һʹәрфед рʹәш ньвисар ә, ле пашгьр у пешгьр бь ньвисара нормал ньвисар ә. Мәсәлед жоре готи, дьдьнә кʹьфше, ԝәки һʹәрфед ньвисаре чь кӧ дь Кʹьтеба Пирозә Һӧтерда дь Һәзәԛел 18:4-да те хәбьтандьне, у һʹәрфед ньвисаре кӧ «Кʹьтеба Пирозә Бь Әʹламәтийа Зедә» дь спартьнеда һәнә, мина һәв ьн.

Һутер ӧса жи дәрхьст нәшьр, чь кӧ әʹйан ә ԝәк «Пәймана Ну» бь әʹламәтийа зедә у ль сәр 12 зьмана. Әва нәшьра һатә нәшьркьрьне дь Нурнбәргда дь сала 1599-да, ләма жи ль сәр ве йәке гәләк щар дьбежьн Зьманзане Нурнбәрге. Һутер дьхԝәст кӧ Ньвисаред Пирозә Йунани жи ԝәлгәрʹинә ль сәр зьмане Ибрани. Әԝи гот кӧ һәрге һәла һе «лазьм бә пʹәред ԛальм жи бьдә», сәва кӧ ль сәр зьмане Ибрани ԝәлгәрʹинә у леколина ԝе йәке бькә, һежа йә кӧ бьдә. * Ләма жи әԝи сафи кьр Пәймана Ну жь зьмане Йунани ль сәр зьмане Ибрани хԝәха ԝәлгәрʹинә. Һутер һʹәму тьшт да алики, у нава саләкеда тʹәмамийа шьхӧле ԝәлгәрʹандьне тʹәмам кьр.

Гәло ԝәлгәрʹандьна Ибранийә Һутер йа Ньвисаред Ибранийа, чьԛаси баш бу? Незики сала 1875, рʹәԝшәнбире Ибрани бь наве Франс Делиш ньвиси: «Ԝәлгәрʹандьна Ибрани йа Һутер мәщал да Мәсиһийа, кӧ зьманед нәәʹйан фәʹм бькьн у һʹәта ньһа әв ԝәлгәрʹандьн һежа йә. Мәсәлә паши дәрхьстьна ԝе нәшьре, әв бу ԝәлгәрʹандьнәкә бәлабуйи, чь кӧ ӧса рʹастә-рʹаст гьли шьроԝәдькьрьн».

Жь бо ԝәлгәрʹандьна хԝә, һәмьки Һутер дәԝләмәнд нәбу, чьмки нәшьред ԝи рʹьнд нәдьһатьнә фьротане. Хенщи ԝе йәке, әв шьхӧле ԝи гәләк баш һʹӧкӧм дькьр ль сәр мәрийа. Мәсәлә, Пәймана Ну йа Ибрани йе кӧ әԝи дәрхьст, һатьбу тʹәзәкьрьне у дь сала 1661-да Ԝилиам Робертсон әв диса нәшьр кьр у дь сала 1798-да жи Ричард Кедик әв щара дӧда нәшьр кьр. Чахе Һӧтер жь зьмане орижиналейә Йунанийа ԝәлдьгәʹранд, әԝи дьда хәбате сәрнавед Kyʹri·os (Хӧдан) у Thе·osʹ (Хԝәде) дәԝса «Йаһоԝа» (יהוה, ЙҺВҺ), чахе ньвисандьн жь Ньвисаред Ибранийа һатьбу һьлдане йан жи чахе әԝи тʹьре кӧ ль вьр дәрһәԛа Йаһоԝа хәбәрдан дьчә. Әв йәк бь рʹасти жи гәләк әʹщебмайи йә, чьмки гәләк ԝәлгәрʹандьнед Пәймана Ну жи надьнә хәбате наве Хԝәдейи шәхси. Жь ԝәлгәрʹандьна Һутер диса щарәке һатә кʹьфше, кӧ наве Хԝәде дь Ньвисаред Йунанида гәрәке щийе хԝә бьгьрә.

Һәрге дь Ньвисаред Йунанида һуне наве Хԝәде Йаһоԝа бьвиньн, йан дина хԝә бьдьнә спартьне жь «Rеfеrеncе Biblе» («Кʹьтеба Пироз бь Әʹламәтийа Зедә»), бькьнә бира хԝә әмәке Елйас Һутер у Кʹьтеба Пироз йа Ԝийә Ибрани.