Чьма иро һаԛас щурʹә ԝәлгәрʹандьнед Кʹьтеба Пироз һәнә? Тӧ чаԝа дьньһерʹи сәр ԝәлгәрʹандьнед ну? Әв бона тә даһа һеса йә фәʹм бьки, йан һе чәтьн дькә? Чахе тӧ пебьһʹәси кӧ кʹи әв щурʹе ну тʹәрщьмә кьрийә у чьма, тӧйе ԝана һе ԛимәт ки.

Ԝәрен әм пешийе пебьһʹәсьн, ԝәки Кʹьтеба Пирозә әʹсли кʹи ньвиси у чь чах?

Кʹьтеба Пироз ль сәр дӧ пʹара һатийә пʹарәвәкьрьне. Пʹара пешьнда 39 кʹьтеб һәнә кʹижанада «готьнед Хԝәде» нә (Рʹомайи 3:2). Хԝәде әʹламәти дәрбази мәрьвед амьн кьрьн, ԝәки әԝана нава зәманәки дьрежда әван кʹьтеба бьньвисьн. Әв зәман ԝәкә 1 100 сал бу, демәк жь сала 1513 Б.Д.М. һʹәта һьнә ԝәʹдә пәй сала 443 Б.Д. М. Һʹәчʹи зәʹф ԝана ль сәр зьмане Ибрани ньвисин, ләма жи әве пʹаре нав дькьн Ньвисаред Ибрани, йа кӧ ӧса жи әʹйан ә ча Пәймана Кәвьн.

Пʹара дӧдада 27 кʹьтеб ьн, у әв жи «хәбәра Хԝәде» йә (1 Тʹесалоники 2:13). Шагьртед Исайи амьн жь бина бәр Хԝәде әван кʹьтеба ньвисин нава ԝәʹдәки кьнда, демәк нава 60 салада, дәстпебуйи жь сала 41 Д.М. һʹәта сала 98 Д.М. Һʹәчʹи зәʹф әԝана ль сәр зьмане Йунани дьньвисин, ләма жи әве пʹаре нав дькьн Ньвисаред Йунани, йа кӧ ӧса жи әʹйан ә ча Пәймана Ну.

Әв 66 кʹьтеб тʹәвайи тʹоп кьри дьбьнә Кʹьтеба Пироз, кʹижанида кӧ һәйә әʹламәтийа Хԝәде бона инсанәте. Ле чьма щурʹә-щурʹә ԝәлгәрʹандьнед Кʹьтеба Пироз һатьбунә чекьрьне? Жере се мәʹнийед сәрәкә тенә дайине.

• Кӧ мәрьв бькарьбьн ль сәр зьмане хԝәйи дайике Кʹьтеба Пироз бьхуньн.

• Кӧ бәрнәдьн әԝан шашийа, йед кӧ бәргьра бәрʹдьдан, сәва әв ԝәлгәрʹандьн мина орижинале бә.

• Кӧ зьмане кәвьн, тʹәзә кьн.

Дина хԝә бьдьне, ԝәки чаԝа әв мәʹни гьредайи нә тʹәви дӧ ԝәлгәрʹандьнед кәвьн.

Ԝәкә 300 сал пешийа рʹожед Иса, зандаред Щьһуйа дәстпекьрьн Ньвисаред Ибрани ль сәр зьмане Йунани ԝәлгәрʹиньн. Әв ԝәлгәрʹандьн һатә әʹйанкьрьне, ча Септуагинта Ибрани. Гәло чьма әв һатә һазьркьрьне? Ԝан чаха, гәләк Щьһуйа ль сәр зьмане Йунани хәбәр дьдан, нә кӧ Ибрани. Ләма жи әв ԝәлгәрʹандьн бона ԝан аликʹари бу, кӧ хԝә незики «ньвисаред пироз» бьгьрьн (2 Тимотʹейо 3:15).

Септуагинта ӧса жи али милйона Нәщьһуйа кьр, йед кӧ ль сәр зьмане Йунани хәбәр дьдан, ԝәки әԝана пебьһʹәсьн Кʹьтеба Пироз чь дьбежә. Чь щурʹәйи? Зандаре Һоԝард дәрһәԛа Септуагинтайе ӧса дьбежә: «Ортʹа ԛьрʹна йәке, әв бу Кʹьтеба Пироз йа Дера Мәсиһити, мисйонеред кʹижани кӧ жь кʹьништәке һʹәта кʹьништа дьн дьчун, сәва ль сәр һʹиме ньвисаред пироз избат кьн ԝәки Иса ‹Мәсиһ ә›» (Кʹаред Шандийа 17:3, 4; 20:20). Әв, йәк жь ԝан мәʹнийа бу, кӧ чьма гәләк жь Щьһуйа зутьрәке «ӧнда кьрьн һʹәԝаса хԝә һьндава Септуагинтайе». Әв йәк кʹьфш кьр Фредерик Брус, зандаре Кʹьтеба Пироз.

Чахе шагьртед Иса Ньвисаред Пирозә Йунани йа Мәсиһити дьстандьн, әԝана әв кʹьтеб тʹәви Септуагинтайе тʹәвайи тʹоп кьрьн, йе кӧ ль сәр зьмане Ибрани һатьбу ԝәлгәрʹандьне, у паше әв бу Кʹьтеба Пирозә тʹәмамкьри, кʹижан кӧ иро щәм мә һәйә.

Ԝәкә 300 сал шунда, паши тʹәмамкьрьна Кʹьтеба Пироз, зандаре религийайе бь наве Йероним, нәшьр кьр ԝәлгәрʹандьна Кʹьтеба Пирозә Латини, йе кӧ ль ахьрийе һатә әʹйанкьрьне ча Вулгатайа Латини. Ԝәлгәрʹандьна Латини бь һьнә щурʹа ида һәбун, ле гәло чьма щурʹе тʹәзә лазьм бу? Чаԝа кӧ Әнсиклопедийа Һʹәмдьнйайейә Кʹьтеба Пирозә Стандартда һатьбу готьне, Йероним дьхԝәст рʹаст кә «фәʹмкьрьна нәрʹаст, шашийед әʹшкәрә у һьнә әʹламәтийед зедәкьри, йе кӧ һʹимли нибун».

Йероним гәләк жь ԝан шашийа рʹаст кьр. Ле ԝәʹдә шунда, һʹӧкӧмдаред дере, дәстпекьрьн тьштәки хьраб бькьн! Ԝана әʹлам кьр, кӧ тʹәне Вулгатайа Латини һәйә ԝәлгәрʹандьна Кʹьтеба Пирозә ԛәбулкьри, у әв йәк нава гәләк ԛьрʹнада бәрдәԝам дьбу! Дәԝса кӧ али мәрьвед бәләнгаз бькьн кӧ Кʹьтеба Пироз фәʹм бькьн, әв Вулгата ӧса һатьбу ньвисаре, кӧ нәдьһатә фәʹмкьрьне. Хенщи ԝе йәке, һʹәчʹи зәʹф жь мәрийа ида зьмане Латини жи ньзаньбун.

Пәй ԝәʹдәрʹа, мәрьв бәрдәԝам кьрьн ԝәлгәрʹандьнед Кʹьтеба Пирозә дьн дәрхьн, мәсәлә йе ӧса ча Пешитайа Сурайи, йе кӧ дькʹәвә ԛьрна пенща Д.М. Ле ԛьрʹна 14 һе тʹәмам нәбу, ча бь аликʹарийа гәләка, мәрьвед бәләнгаз жи һʹәчʹи зәʹф дькарьбун Ньвисаред Пироз бьхуньн.

Дь Инглистанеда ль хьлазийа ԛьрʹна 14, Щон Ԝиклиф дәстпекьр зьмане ӧндабуйи йане зьмане мьри пешда бинә. Демәк Кʹьтеба Пироз дәстпекьр ль сәр зьмане Инглизи дәркʹәвә, зьмане кӧ ль ԝе һәреме мәрьв дькарьбун фәʹм бькьн. Зутьрәке паши ԝе йәке, метода нәшьркьрьнейә Йоһане Гутенбәрг рʹе вәкьр, кӧ Кʹьтеба Пирозә зандара дәстпекьр бь щурʹед тʹәзә нәшьр бә у бәла бә. Әв Кʹьтеба Пироз ль сәр гәләк зьмана нәшьр дьбу нава тʹәмамийа Әԝрупайеда.

Чахе гәләк у гәләк ԝәлгәрʹандьнед Инглизи нәшьр дьбун, һьнә мәрьвед критик дәстпекьрьн шьке бькьнә дьле мәрьва, кӧ нәлазьм ә ль сәр һаԛас зьмана тʹәрщьмә бе кьрьне. Ԛьрʹна 18-да, кʹәшише Инглиз бь наве Щон Леԝис ньвиси: «Зьман кәвьн дьбә у чәтьн те фәʹмкьрьн, ләма лазьм ә, Ԝәлгәрʹандьнед кәвьн тʹәзәда бен ԝәлгәрʹандьне, ԝәки бь ԝи Зьмани бә кʹижан кӧ те хәбьтандьне, ԝәки ньсьла мә жи бькарьбә фәʹм бькә».

Иро хәбата зандаред Кʹьтеба Пироз һеса йә, чьмки фәʹмкьрьна ԝана ида даһа зәлал ә дәрһәԛа зьмане Кʹьтеба Пирозә кәвьн. Демәк щәм ԝана һәнә манускриптед Кʹьтеба Пирозә ԛимәт, йед кӧ ԝан пашԝәхтийа һатьнә дитьне. Әв йәк али ԝан дькә, кӧ текста орижиналейә Кʹьтеба Пироз рʹаст тедәрхьн.

Ләма жи ԝе гәләк баш бә, кӧ щәм мә жи һәбьн ԝәлгәрʹандьнед Кʹьтеба Пирозә тʹәзә. Һәмьки әм гәрәке фәсал бьн һьндава ԝанда. * Ле һәрге ԝәлгәрʹ әв шьхӧле хԝә жь бо һʹьзкьрьна хԝә һьндава Хԝәде дькьн у нета ԝан тʹәне әв ә, демәк шьхӧле ԝан дькарә кʹарәкә мәзьн мәрʹа бинә.