အလဲယၢးစ် ဟါထၢၤ ဒီးဧ့ၤဘြံၤလံာ်စီဆှံလၢ အထုးထီၣ်ဝဲတဖၣ်
မ့ၢ်နဖးဧ့ၤဘြံၤကျိာ်ဘၣ်ဧါ. ပှၤအါတက့ၢ်န့ၣ် ဖးဝဲတဘၣ်ဘၣ်. ဘၣ်သ့ၣ်သ့ၣ် နတထံၣ်ဘၣ်လံာ်စီဆှံလၢ ဧ့ၤဘြံၤအကျိာ်နီတဘျီဘၣ်. ဘၣ်ဆၣ် ဒ်သိးနကပာ်လုၢ်ပာ်ပှ့ၤ လံာ်စီဆှံအဂီၢ် ပကမၤလိအါထီၣ် အလဲယၢးစ် ဟါထၢၤအဂ့ၢ်ဒီး ဧ့ၤဘြံၤလံာ်စီဆှံခံဘ့ၣ်လၢ အဝဲထုးထီၣ်ဝဲန့ၣ်လီၤ.
အလဲယၢးစ် ဟါထၢၤ အိၣ်ဖျဲၣ်ထီၣ်ဝဲဖဲ ၁၅၅၃ နံၣ်လၢဝ့ၢ်ဖိ ကိရလဲၤစ်, လၢအအိၣ်ဝဲလၢ ကီၢ်ကၠၢမနံၣ်အပူၤလီၤ. ဟါထၢၤမၤလိ ပှၤမုၢ်ထီၣ်ဖိတဖၣ်အကျိာ်လၢ လူသရဲၤအဖၠၣ်စိမိၤလၢ ဝ့ၢ်ကၠဲနၤလီၤ. ဖဲအသးနံၣ်ပှဲၤထီၣ် ၂၄ နံၣ်အခါ ဟါထၢၤကဲထီၣ်ဝဲဖၠၣ်စိမိၤသရၣ်လၢ အသိၣ်လိဧ့ၤဘြံၤကျိာ် လၢဝ့ၢ်လဲးဖ်စံၤလီၤ. လၢခံန့ၣ် အဝဲဒုးအိၣ်ထီၣ်ကၠိတဖျၢၣ်လၢ ဝ့ၢ်နိရၢၤဘၢၤအပူၤလီၤ. ဖဲန့ၣ်န့ၣ် ပှၤကၠိဖိတဖၣ် မၤလိသ့အသးလၢ ဧ့ၤဘြံၤကျိာ်, ကြံးကျိာ်, လဲးတ့ၣ်ကျိာ် ဒီးကၠၢမနံၣ်ကျိာ်လၢ လွံၢ်နံၣ်အတီၢ်ပူၤသ့ဝဲလီၤ. ဖဲန့ၣ်အဆၢကတီၢ် မ့မ့ၢ်လၢကၠိဒီး ဖၠၣ်စိမိၤအဂၤတဖၣ်န့ၣ် ပှၤမၤဝဲဒ်န့ၣ်တသ့ဘၣ်.
“လံာ်စီဆှံတဘ့ၣ်အံၤဃံလၤဝဲဒိၣ်မး”
ဟါထၢၤအလံာ်စီဆှံလၢ ဧ့ၤဘြံၤကျိာ်လၢ ၁၅၈၇ နံၣ်
ဖဲ ၁၅၈၇ နံၣ်န့ၣ် ဟါထၢၤ ထုးထီၣ်ဝဲလံာ်စီဆှံ “တၢ်အၢၣ်လီၤအီလီၤအလီၢ်လံၤတကတြူၢ်” လၢဧ့ၤဘြံၤကျိာ်လီၤ. လံာ်တဘ့ၣ်အံၤ ပှၤကိးအီၤလၢ Derekh ha-Kodesh လီၤ. မံၤအံၤဘၣ်တၢ်ဟံးန့ၢ်အီၤလၢ ယၡါယၤ ၃၅:၈ ဒီးအခီပညီမ့ၢ်ဝဲ “ကျဲစီဆှံ” လီၤ. ခီဖျိလၢ လံာ်အံၤ အိၣ်ဒီးလံာ်မဲာ်ဖျၢၣ်တဖၣ်လၢအဃံလၤအဃိ ပှၤတဂၤတဲဝဲလၢ “ကယဲၢ်တၢ်လၢအဘၣ်ဃးဒီး လံာ်စီဆှံတဘ့ၣ်အံၤ ဃံလၤဝဲဒိၣ်မးလီၤ.” တကးဒံးဘၣ် ဒ်သိးပှၤကၠိဖိတဖၣ် မၤလိဧ့ၤဘြံၤကျိာ်ကသ့အဂီၢ် လံာ်စီဆှံတဘ့ၣ်အံၤ ကဲဘျုးဒိၣ်မးလီၤ.
ဘၣ်မနုၤအဃိ ဟါထၢၤအလံာ်စီဆှံတဘ့ၣ်အံၤ ကဲထီၣ်တၢ်မၤစၢၤလဲၣ်. အဒိ ပှၤလၢအဖးလံာ်စီဆှံလၢ ဧ့ၤဘြံၤအကျိာ်န့ၣ် တၢ်ကီတၢ်ခဲအိၣ်ဝဲခံမံၤလီၤ. တၢတမံၤန့ၣ် ဧ့ၤဘြံၤအလံာ်မဲာ်ဖျၢၣ်န့ၣ် လီၤဆီဒိၣ်မးလီၤ. ခံမံၤတမံၤန့ၣ် လၢဧ့ၤဘြံၤအကျိာ် ပှၤကွဲးအါထီၣ် တၢ်ကတိၤအဖျၢၣ်လၢ တၢ်ကတိၤအဂံၢ်ခိၣ်သ့ၣ်အမဲာ်ညါ မ့တမ့ၢ် အလီၢ်ခံအဃိ တၢ်ကတိၤအဂံၢ်ခိၣ်သ့ၣ် မ့ၢ်အအိၣ်ဒ်လဲၣ်ဒ်လဲၣ်န့ၣ် ပှၤတယာ်အီၤကီဝဲလီၤ. အဒိ ဧ့ၤဘြံၤအတၢ်ကတိၤလၢအမ့ၢ် נפשׁ (ဘၣ်တၢ်ဖးသီၣ်အီၤလၢ ne’phesh) န့ၣ်အခီပညီမ့ၢ်ဝဲ “သး” လီၤ. ဖဲ ယဃ့းစက့လး ၁၈:၄ န့ၣ် လၢတၢ်ကတိၤတဖျၢၣ်အံၤအမဲာ်ညါ အိၣ်ဝဲဒီး ה (ha) အဃိ ကဲထီၣ်က့ၤ הנפשׁ (han ne’phesh) လီၤ. ပှၤလၢအတသ့ ဧ့ၤဘြံၤအကျိာ်ဂ့ၤဂ့ၤန့ၣ် အဝဲသ့ၣ်ဆိကမိၣ်ဝဲလၢ တၢ်ကတိၤခံဖျၢၣ်အံၤ လီၤဆီလိာ်အသးဒိၣ်မးလီၤ. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ ဟါထၢၤအလံာ်စီဆှံအံၤ ကဲထီၣ်တၢ်မၤစၢၤလၢ အဝဲသ့ၣ်အဂီၢ်လီၤ.
ဒ်သိးဟါထၢၤကမၤစၢၤဝဲ အပှၤကၠိဖိတဖၣ်အဂီၢ် အဝဲကွဲးဝဲလံာ်မဲာ်ဖျၢၣ်တနီၤန့ၣ် အိၣ်ဒီးအလွဲၢ် ဒီးအဂၤတနီၤန့ၣ်အလွဲၢ်တအိၣ်ဘၣ်. တၢ်ကတိၤအဂံၢ်ခိၣ်သ့ၣ်န့ၣ် အိၣ်ဒိးအလွဲၢ် မ့မ့ၢ်လံာ်မဲာ်ဖျၢၣ်လၢ တၢ်ကတိၤအဂံၢ်ခိၣ်သ့ၣ်အမဲာ်ညါ မ့တမ့ၢ် လၢအလီၢ်ခံန့ၣ် အလွဲၢ်တအိၣ်ဘၣ်. ခီဖျိလၢ ဟါထၢၤမၤဝဲဒ်အံၤအဃိ ပှၤကၠိဖိသ့ၣ်တဖၣ် သ့ၣ်ညါဝဲတၢ်ကတိၤအဂံၢ်ခိၣ်သ့ၣ် ဒီးနၢ်ပၢၢ်အါထီၣ်ဝဲဧ့ၤဘြံၤအကျိာ်လီၤ. The New World Translation of the Holy Scriptures—With References န့ၣ် ကွဲးလီၤဝဲတၢ်ဂ့ၢ်အဘျဲၣ်တဖၣ် ဒ်အံၤစ့ၢ်ကီးလီၤ. * ဖဲန့ၣ်နကထံၣ်ဘၣ်လၢ တၢ်ကတိၤအဂံၢ်ခိၣ်သ့ၣ်န့ၣ် ပှၤမၤသူအီၤ မ့မ့ၢ်လံာ်မဲာ်ဖျၢၣ်လၢအမဲာ်ညါ ဒီးအလီၢ်ခံန့ၣ် တၢ်တမၤသူအီၤဘၣ်. တၢ်ဂီၤလၢထးအံၤ ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲ ယဃ့းစက့လး ၁၈:၄ လၢဟါထၢၤ ဧ့ၤဘြံၤအလံာ်စီဆှံပူၤဒီး တၢ်ဂ့ၢ်အဘျဲၣ်လၢ Reference Bible အပူၤစ့ၢ်ကီးလီၤ.
“တၢ်အၢၣ်လီၤအီလီၤ အသီတကတြူၢ်” လၢဧ့ၤဘြံၤအကျိာ်
ဟါထၢၤထုးထီၣ်ဝဲ တၢ်အၢၣ်လီၤအီလီၤအသီတကတြူၢ်လၢ အပာ်ဖျါထီၣ် လံာ်စီဆှံအဆၢလၢကျိာ် ၁၂ ကျိာ်လီၤ. လံာ်စီဆှံတဘ့ၣ်အံၤ ဘၣ်တၢ်စဲကျံးထုးထီၣ်အီၤလၢ နိရၢၤဘၢၤလၢ ၁၅၉၉ နံၣ်ဒီးညီနုၢ်ပှၤကိးအီၤလၢ နိရၢၤဘၢၤ ဖီလံၤကျိး (Nuremberg Polyglot) လီၤ. ဟါထၢၤအဲၣ်ဒိးဝဲလၢဧ့ၤဘြံၤအကျိာ် ကပၣ်ဃုာ်လၢ တၢ်အၢၣ်လီၤအီလီၤအသီတကတြူၢ်အံၤ အပူၤစ့ၢ်ကီးလီၤ. ဘၣ်ဆၣ် အဝဲတဲဝဲလၢ ဒ်သိးကမၤန့ၢ်တၢ်အၢၣ်လီၤအီလီၤ အသီတကတြူၢ်အံၤလၢ ဧ့ၤဘြံၤကျိာ်အဂီၢ် “ပှၤသးမ့ၢ်အိၣ်ဟ့ၣ်လီၤစ့အါအါ” သနာ်က့ ဃုဝဲတဘၣ်ဘၣ်. * လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ အဝဲဆၢတဲာ်လီၤအသးလၢ အကကွဲးကျိာ်ထံဝဲ တၢ်အၢၣ်လီၤအီလီၤအသီတကတြူၢ် လၢအနီၢ်ကစၢ်လီၤ. ဒ်သိးကမၤဒ်န့ၣ်အဂီၢ် အဝဲပာ်တ့ၢ်ကွံာ် အတၢ်မၤအဂၤခဲလၢာ် ဒီးကွဲးကျိာ်ထံဝဲလၢ တနံၣ်အတီၢ်ပူၤလီၤ.
ဟါထၢၤ ကွဲးကျိာ်ထံဝဲ တၢ်အၢၣ်လီၤအီလီၤ အသီတကတြူၢ်လၢ ဧ့ၤဘြံၤကျိာ်န့ၣ် အကံၢ်အစီဂ့ၤဝဲထဲလဲၣ်. ဖဲ ၁၈၉၁ နံၣ်န့ၣ် ဖြး ဒၢၤလ့ၣ်ခၠး လၢအမ့ၢ်ပှၤကွဲးလံာ်လၢ အဃုသ့ၣ်ညါဧ့ၤဘြံၤကျိာ်န့ၣ် တဲဝဲလၢ– ‘ဟါထၢၤအလံာ်စီဆှံန့ၣ် ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ အဝဲနၢ်ပၢၢ်ဧ့ၤဘြံၤကျိာ်ဂ့ၤဂ့ၤ . . . ဒီးတဘျီဝံၤတဘျီန့ၣ် အဝဲဃုထၢတၢ်ကတိၤလၢ အလီၤတံၢ်လီၤဆဲးန့ၣ်လီၤ.’
ကဲဘျုးတုၤလၢ မုၢ်မဆါတနံၤအံၤ
ဟါထၢၤအလံာ်စီဆှံန့ၣ် ပှၤတပှ့ၤဝဲအါအါဘၣ်အဃိ အဝဲတန့ၢ်ဘၣ်စ့အါအါဘၣ်. ဘၣ်ဆၣ် အတၢ်မၤန့ၣ် အရ့ဒိၣ်ဒီးကဲဘျုးဝဲတုၤလၢ မုၢ်မဆါတနံၤအံၤလီၤ. အဒိ အဝဲကွဲးကျိာ်ထံ တၢ်အၢၣ်လီၤအီလီၤအသီတကတြူၢ်လၢ ဧ့ၤဘြံၤအကျိာ်န့ၣ် ဝ့လံၤယၢၤ ရီဘၢၤစၢၤဆီတလဲက့ၤဝဲဒီး စဲကျံးထုးထီၣ်ဝဲလၢ ၁၆၆၁ နံၣ်န့ၣ်လီၤ. ဒီးရံခၠၢၣ် ခါဒ့ၤန့ၣ် မၤဂ့ၤထီၣ်က့ၤဝဲဒီး စဲကျံးထုးထီၣ်ဝဲဖဲ ၁၇၉၈ နံၣ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲဟါထၢၤ ကွဲးကျိာ်ထံတၢ်အဆၢကတီၢ် တဘျီတခီၣ်အဝဲမ့ၢ်ထံၣ်ဘၣ်ဝဲ မံၤလၤသၣ်ကပီၤလၢ Kyʹri·os (ကစၢ်) ဒီး The·osʹ (ယွၤ) လၢကြံးကျိာ်န့ၣ်အဝဲကွဲးကျိာ်ထံက့ၤဝဲလၢ “ယဟိဝၤ” (יהוה, JHVH) လီၤဆီဒၣ်တၢ် ဖဲပှၤယၢၤထီၣ်လံာ်စီဆှံအဆၢလၢ တၢ်အၢၣ်လီၤအီလီၤအလီၢ်လံၤတကတြူၢ် မ့တမ့ၢ် ဖဲအဝဲဆိကမိၣ်လၢလံာ်စီဆှံအဆၢန့ၣ် တဲဘၣ်ဃးဒီး ယဟိဝၤယွၤန့ၣ်လီၤ. ပှၤအါဂၤလၢအကွဲးကျိာ်ထံ တၢ်အၢၣ်လီၤအီလီၤအသီ တကတြူၢ်န့ၣ် အဝဲသ့ၣ်တသူ ကစၢ်ယွၤအမံၤဘၣ်. ဘၣ်ဆၣ် ဟါထၢၤအလံာ်စီဆှံန့ၣ် သူဝဲယွၤအမံၤအဃိ ကဲထီၣ်တၢ်အုၣ်အသးလၢ ကစၢ်ယွၤအမံၤကဘၣ်အိၣ်လၢ တၢ်အၢၣ်လီၤအီလီၤအသီ တကတြူၢ်အပူၤစ့ၢ်ကီးလီၤ.
လၢခံန့ၣ် ဖဲနထံၣ်ဘၣ်ကစၢ်ယွၤအမံၤ ယဟိဝၤလၢတၢ်အၢၣ်လီၤအီလီၤအသီ တကတြူၢ်အပူၤ မ့တမ့ၢ် ကွၢ်တၢ်ဂ့ၢ်အဘျဲၣ်လၢ Reference Bible အပူၤန့ၣ် နကသ့ၣ်နီၣ်ထီၣ်ဘၣ် အလဲယၢးစ် ဟါထၢၤ ဒီးအလံာ်စီဆှံ လၢအထုးထီၣ်ဝဲတဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
^ လံာ်အဆၢ. 7 ကွၢ်တၢ်ဂ့ၢ်အဘျဲၣ် ခံခါတခါလၢ ယဃ့းစက့လး ၁၈:၄ ဒီး Appendix 3B လၢ Reference Bible အပူၤတက့ၢ်.
^ လံာ်အဆၢ. 9 လၢအပူၤကွံာ်န့ၣ် ဖျါလၢပှၤတနီၤကွဲးကျိာ်ထံဝဲ တၢ်အၢၣ်လီၤအီလီၤ အသီတကတြူၢ် လၢဧ့ၤဘြံၤအကျိာ်န့ၣ်လီၤ. အဒိ စဲမၢၤ အဲခၠူးမါနၢၤ ကွဲးကျိာ်ထံဝဲလၢအနံၣ် ၁၃၆၀ ဃၣ်ဃၣ်န့ၣ်လီၤ. ဒီးအၤစ်ဝီ စရဲၤခဲဖြၢၤ လၢအမ့ၢ်ကၠၢမနံၣ် အပှၤကွဲးလံာ်တဂၤ ကွဲးကျိာ်ထံဝဲလၢ ၁၅၆၅ နံၣ်ဃၣ်ဃၣ်န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ် လံာ်စီဆှံတဖၣ်အံၤ ပှၤတစဲကျံးထုးထီၣ်ဝဲဒီး ခဲအံၤတအိၣ်လၢၤဘၣ်.
တၢ်ဂ့ၤအဂၤလၢ နကဘၣ်သး
လံာ်စီဆှံ အတၢ်သိၣ်လိလၢ အရ့ဒိၣ်တဖၣ်
ကစၢ်ယွၤန့ၣ် အမံၤအိၣ်ဧါ
ကစၢ်ယွၤအိၣ်ဒီး အမံၤလၤသၣ်ကပီၤဒီဒူၣ်ညါ. အဒိ သ့တၢ်လၢာ်ကစၢ်, တၢ်ဘၣ်တ့ကစၢ်, ဒီးကစၢ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ် ကစၢ်ယွၤအမံၤနီၢ်ကီၢ်န့ၣ် အိၣ်ဝဲလၢ လံာ်စီဆှံအပူၤ အဘျီ ၇,၀၀၀ ဃၣ်ဃၣ်န့ၣ်လီၤ.
