Yinki mutindu Bambangi ya Yehova ketadilaka mambu ya siansi?
Beto kezitisaka mambu ya siansi mpe beto kendiminaka mambu yina bantu ya siansi kebimisaka kana yakele na bidimbu yina kena kundimisa yau.
Diksionere mosi (Collins Cobuild Advanced Learner’s English Dictionary) metuba: “Siansi kele kulonguka bima yina kevuandaka na zulu to na ntoto mpe nzayilu yina beto kebakaka na nzila ya ndongokolo yango.” Atako Biblia kele ve mukanda ya siansi, yakekindisaka bantu balonguka bima yina kele na ntoto mpe babaka mambote na mambu ya siansi yina bantu yankaka mebimisa. Beto tadila ndambu ya bifuani:
Astronomi: “Beno nanguna meso na beno na zulu mpe beno mona. Nani semaka bima yayi nionso? Yakele Muntu yina kebimisaka makesa na yau na kulandaka ntalu na yau; yandi kebokidilaka yau nionso na nkumbu.”—Yisaya 40:26.
Bioloji: Salomo vuandaka ‘tubila bayinti, banda na sedre yina kele na Liban tii na yinti ya fioti ya izope yina kebimaka na kibaka. Yandi vuandaka tubila diaka bibulu, bandeke, bibulu yina kekokumukaka na ntoto, mpe bambizi ya maza.’—1 Bakonzi 4:33.
Minganga: “Bantu yina kele na nzutu ya mbote kevuandaka ve na nsatu ya munganga, kasi bantu yina nde kena kubela.”—Luka 5:31.
Meteo: ‘Nge mekotaka na bayinzo yina bakelundilaka neje, to nge memonaka ata bayinzo yina bakelundilaka mvula ya mabanga . . . ? Yinki kisika mupepe ya est kebulaka na ntoto?”—Yobo 38:22-24.
Mikanda na beto kemonisaka ti beto kevuandaka na luzitu na mambu ya siansi samu yaketubilaka mambu yina Nzambi mesalaka mpe mambu yina bantu ya siansi mesala. Bibuti yina kele Bambangi ya Yehova kekindisaka bana na bau batanga kalasi samu bavuanda na dikoki ya kubakusa mbote bima yina kele na yinza. Bambangi ya Yehova yankaka kesalaka kisalu ya mambu ya siansi, na kifauni kisalu ya bioshimi, ya matematiki, mpe ya fiziki.
Siansi kele na bandilu
Beto kendimaka ve ti siansi lenda pesa bamvutu na biuvu nionso yina bantu keyuvusaka. a Na kifuani, bantu ya jeoloji kesosaka kuzaba kana ntoto mesalamaka na yinki bima mpe mutindu nzutu ya muntu kesadilaka. Kasi samu na yinki ntoto mebongisamaka mpenza mbotembote samu dikoki ya kuzinga vuanda mpe samu na yinki bitini ya nzutu kesalaka na nguizani?
Beto kuizaka bakusa ti kaka Biblia nde mepesa bamvutu yina mebonga na biuvu yango. (Nzembo 139:13-16; Yisaya 45:18) Na yau, beto kendimaka ti samu muntu baka nzayilu ya mbote, yandi fueti longuka kaka mambu ya siansi ve, kasi diaka Biblia.
Na bantangu yankaka, yakemonanaka ti mambu ya siansi kevuandaka ve na nguizani na malongi ya Biblia. Kasi, mambu yango ya kukondua nguizani kebimaka mingimingi kana bantu bakusa mbote ve malongi ya Biblia. Na kifuani, Biblia kelongaka ve ntoto salamaka na bilumbu 6 ya bawola 24.—Ebandeli 1:1; 2:4.
Makanisi yankaka yina bantu mingi ketubaka ti yakele ya siansi, kevuandaka mpenza ve na bidimbu yina kendimisaka yau mpe bantu yankaka ya mayele ya siansi yina mezabana mingi kemangaka yau. Na kifuani, lokola bima yina kele na yinza kemonisaka ti muntu mosi ya mayele nde salaka yau, beto kendimaka makanisi ya bantu ya bioloji, ya bioshimi, mpe bantu yankaka ya mayele yina bakusaka ti luzingu salamaka ve na nzila ya evolision ya bansobolo mosi ya kintulumukina mpe kumesana na bisika.
a Erwin Schrödinger, muntu mosi ya fiziki na buala Autriche yina bakaka prix Nobel sonikaka ti siansi “kekokaka ve kupesa bamvutu na mambu nionso . . . yina ketungisaka mpenza bantima na beto, yina kele mpenza na mfunu samu na beto.” Mpe Albert Einstein tubaka: “Beto kuizaka bakusa na kiadi nionso ti mayele ya bantu kekoka ve kupesa basolision na mambu nionso yina ketungisaka luzingu na beto.”