Wantu ayingi beyindulanga vo awana batanga sikola zandá ye bena ye mavua mayingi zingu kiambote bena kiau. Bekwikilanga vo otanga sikola zandá dilenda sadisa o muntu mu kala nsadi ambote, muntu ambote muna kanda ye muna mbanza kezingilanga. Beyindulanga mpe vo sikola zazi zisadisanga o muntu mu baka e salu kiambote ye avo nzimbu zayingi kena zau, zingu kiakiese kekala kiau.

Tala dina Zhang Chen ozingilanga kuna China, kavova: “Edi yakwikilanga vo otanga sikola zandá dikunkatula muna usukami yo kunsadisa mu baka e salu kifutanga nzimbu zayingi yo kala ye kiese ye zingu kiambote.”

Muna kala ye zingu kiambote, wantu ayingi bekwendanga muna nsi zankaka yo tangila muna sikola zandá zitomene zayakana. Ediadi diatoma vangamanga yavana kiayantika e vuku kia COVID-19, kadi owau se diampasi mu kwenda mu nsi zankaka. Muna mvu wa 2012, Organização para Cooperação e Desenvolvimento Econômico yavova vo: “Vana vena wan’a sikola 10 ana betangilanga mu nsi zankaka, 6 muna yau, esi Ásia.”

Nkumbu miayingi mase besalanga kwayingi kimana o wan’au benda tangila sikola zandá muna nsi zankaka. Qixiang ozingilanga kuna Taiwan, wavova vo: “Mase meto ke bakala ye nzimbu zayingi ko, kansi bafila yeto aya twenda tangila e sikola kuna Estados Unidos.” Nze una bevanganga mase mankaka, mase mandi bakota e mfuka muna futila e sikola za wan’au.

Dialudi vo otanga sikola zandá dilenda vanga diambu muna zingu kia muntu. Kansi, ayingi muna awana batanga sikola zazi, babakula vo e zingu kiau ke kiatoma ko nze una bavingilanga. Kasikil’owu, ekolo mase yo wana befuntukanga mu mvu miayingi mu vua e nzimbu muna futila e sikola yo kota nkutu e mfuka, kansi, kuna mfoko o wan’au ke besololanga ko e salu kina bavingilanga. Tala dina Rachel Mui kasoneka muna zulunalu mosi (Business Times) kuna Cingapura: “Ulolo ye ulolo wa wantu batanga sikola zandá, kansi ke besololanga salu ko.” Jianjie, ona ozingilanga kuna Taiwan, watanga sikola zayingi zandá, wavova vo: “Ayingi ke besololanga salu ko mun’owu wa sikola zandá batanga, kansi betambulwilanga konso salu.”

Awana besololanga e salu mun’owu wa sikola batanga bemonanga vo e zingu kiau ke kina betela ko ye kina bavingilanga. Vava Niran wa mwisi Tailândia kafokola tanga sikola zandá kuna Mputu yo vutuka kuna nsi andi, wasolola e salu mun’owu wa sikola katanga. Wavova vo: “Edi yavingilanga vo otanga sikola zandá dikunsadisa mu solola e salu kifutanga nzimbu zayingi. Kansi, muna tambula e nzimbu zazi, diavavanga vo yasalanga kwayingi ye mu ola zina vo ke za salu ko. Kuna kwalanda, e salu kuna kompani kiakuluka kikilu, wantu ayingi bakatulwa mu salu kumosi yo mono. Yabakula vo e salu kiambote ke nsabi ko muna kala ye zingu kiambote.”

Kana nkutu awana bena vo amvuama yovo awana bena ye zingu kibadikilwanga vo zingu kiambote, bazala ye mambu mampasi muna nzo zau, ke bena ye vimpi wambote ko ye betoma tokananga mu kuma kia nzimbu. Katsutoshi wa mwisi Japão, wavova vo: “Mavua mayingi yakala mau, kansi kiakala ye kiese ko kadi akaka bambwenanga kimpala ye ke bakadilanga yame mu mpila yambote ko.” Nkento mosi una ye nkumbu Lam ozingilanga kuna Vietnã, wavova vo: “Imonanga wantu ayingi ana bevavanga e salu kifutanga nzimbu zayingi kadi beyindulanga vo zikubasadisa muna kala ye zingu kiambote. Kansi vava besololanga kio, betokananga kwayingi, bebakamanga nkutu kimbevo kia lukendalalu lwasaka ye kia ntu.”

Nze Franklin, ndonga babakula vo vena ye diambu disundidi o mfunu ke mu tanga kaka sikola zandá ko yovo kala ye mavua. Vana fulu kia kuyivana emvimba muna vava mavua, akaka beyindulanga vo muna kala ye zingu kiambote bafwete kala wantu ambote yo vanga mambu mambote muna wete dia akaka. Nga ovanga mambu mama, i diau ditwasanga e zingu kiambote? E longi dilende divana e mvutu za kuivu kiaki.