Muna mvu wa 59 wa tandu kieto, abakami ayingi bakota muna mbanza Roma kuna mwelo a Porta Capena yo yingilwa kwa masoladi batovoka mu kuma kia nkangalu. Kuna Mongo a Palatino i kwakala o lumbu lwa Ntinu Nero, lwayingilwanga kwa makesa bakala ye nsosolo kuna nsi a mvwatu miau. * O Yulio wa mfumu a makesa wafila abakami andi baviokela vana Foro Romano yakuna Mongo a Viminal. Bavioka e fulu kiakala yo ulolo wa maziku ma nzambi za esi Roma yo kwenda kuna yanzala kina makesa balongokelanga o nwana vita.

Paulu wakala vana kati kw’abakami awaya. Vitila ngonde zayingi, vava kakala muna nzaza yawandwanga kwa tembwa, o mbasi a Nzambi wavovesa Paulu vo: “Otelam’aka vana ndose a Kaisa.” (Mav. 27:24) Nga Paulu kalenda wo vanga? Vava katala e mbanz’a kimfumu kia Roma, ka lukatikisu ko vo wasungamena e mvovo mina Mfumu Yesu kamvovesa kuna Torre de Antônia kuna Yerusaleme. Yesu wavova vo: “Yangalala kadi e nsila unsididi umbangi omu Yerusaleme, i’fwete sila mpe muna Roma.”—Mav. 23:10, 11.

Paulu nanga waningama mu tala Lumbu lwa Ntinu (Castra Pretoriano), i sia vo, lumbu lwampwena lwazungwa kwa yaka yangolo yatungilwa mu bilikisi zayokwa yo ulolo wa mayingidilu. E buka kia makesa ana bakalanga muna lumbu lwalu yau bayingilanga ntinu kumosi ye mbanza. Wau vo vakala ye mvengo yovo buka 12 * ya Ayingidi kumosi ye buka yakaka ya makesa, nanga mazunda ye mazunda ma makesa ye akwa mvalu bakalanga kuna lumbu lwalu. O lumbu lwalu lusungamesanga e wisa kiayingi kakala kiau o ntinu. Wau vo Ayingidi a lumbu lwa ntinu yau bakala ye mbebe ya yingila abakami batukanga muna mvivu miawonso, Yulio waviokesela e buka kia makesa mandi vana mwelo mosi muna mielo yá mianene. Una kavanga nkangalu wa vonza kikilu mu ngonde zayingi, walwakisa abakami andi kuna fulu kabanata. —Mav. 27:1-3, 43, 44.

Vava kakala muna nkangalu, Paulu wasongwa mona-meso yo zayiswa vo wantu awonso bakala muna nzaza yadimukanga vuluka bevuluka. Vava katatikwa kwa nioka kamona diambu ko. Wawuka mbevo kuna sanga kia Melita, kuna o wantu bayantika kunyikila vo nzambi. E nsangu za mambu mama nanga zalwaka kw’ayingidi a Lumbu lwa Ntinu ana bakwikilanga muna mpandu.

Paulu wamona ampangi ana batuka kuna Roma ‘bayiza kunkika kun’Ezandu dia Apiu ye Langu-tatu.’ (Mav. 28:15) Wau vo mbakami kakala, aweyi kadi lungisila etima diandi dia samun’e nsangu zambote kuna Roma? (Roma 1:14, 15) Akaka bayindulanga vo abakami bevevolwa kwa mfumu ayingidi. Avo i wau, Paulu nanga wanatwa kwa Afrânio Burro ona walandilanga ntinu. * Diakala dialudi yovo ve, owau Paulu kalangidilwanga diaka kwa mvengo a makesa ko, kansi kw’ekesa dimosi kaka. Paulu wavewa o nswa wa kala muna nzo ya yandi mosi ya mfutila yo tambula e nzenza yo kubalonga “yandi kasimwa.”—Mav. 28:16, 30, 31.

Ekolo kasalanga salu kiandi kia fundisa, Burro nanga wafundisa Paulu wa ntumwa kuna lumbu lwa Ntinu yovo kuna mbongi ayingidi, vitila kamfila kwa Nero. Paulu kavidisa elau diadi ko dia ‘sila umbangi kwa mbuta y’aleke.’ (Mav. 26:19-23) Kiakala nkia nzengo kabaka o Burro, Paulu kasiwa mu pelezo yakala kuna mbongi ayingidi ko. *

E nzo kafutilanga Paulu yanene yakala, kadi watambulanga “ntu mia Ayuda” yo kubasila umbangi kumosi ye ‘ndonga ya wantu bayizanga kwa yandi muna lombo.’ Ayingidi mpe basiang’e sungididi vava Paulu ‘kasilanga umbangi’ kwa Ayuda mu kuma kia Kintinu kia Nzambi ye mu kuma kia Yesu “tuka mene-mene yaku masika.”—Mav. 28:17, 23.

Konso buka ki’ayingidi ola nana kiasalanga muna lumbu yo vingilwa kwa buka kiakaka. Ayingidi a Paulu mpe sobwa basobwanga. Muna mvu miole mina Paulu kakala muna kinkole, ayingidi ayingi bawanga konso ntangwa kasonekesanga e nkanda katwika kwa esi Efeso, Filipi, Kolose ye Akristu Ayibere ye bamona mpe vava kasonekena Filemone o nkanda. Ekolo kakala muna pelezo, Paulu watokana mu kuma kia Onesemo wa ntaudi ona watina mfumu andi, yo ‘kituka se mwan’andi vava kakala muna pelezo’ yo kumvovesa vo kavutuka kwa mfumu andi. (File. 10) Ka lukatikisu ko vo Paulu wasianga mpe e sungididi kw’ayingidi andi. (1 Kor. 9:22) Nanga tulenda yindula vava Paulu kayuvulanga kw’ekesa ekani dia konso nwaninwa, yo sadila e mvutu kavewa muna nona kimosi kiamfunu.—Ef. 6:13-17.

Ekolo kina Paulu kakala muna pelezo kiasadisa “muna lunungununu lua nsangu zambote” kw’ayingidi awonso a Lumbu lwa Ntinu ye kwa wantu akaka. (Fili. 1:12, 13) Awana bakala kuna Lumbu lwa Ntinu ngwizani bakala yau ye luyalu lwa Roma kumosi yo ntinu y’esi nzo andi. Akaka muna esi nzo awaya yitu yandi, selo ye ntaudi, bakituka Akristu. (Fili. 4:22) O unkabu wa Paulu mu sila umbangi wakasakesa ampangi kuna Roma mu ‘samuna diambu dia Nzambi, kondwa wonga.’—Fili. 1:14.

O umbangi kasia Paulu kuna Roma ukutukasakesanga mpe ekolo ‘tutelekanga e diambu; muna ntangwa ifwene ye muna ntangwa ilembele fwana.’ (2 Tim. 4:2) Akaka muna yeto ke belendanga diaka vaika mu nzo ko yovo mu nzo zilunga-lunganga anunu bezingilanga, akaka ku lupitalu bena, akaka basiwa mu pelezo mu kuma kia lukwikilu lwau. Kiakala nkia mpasi tunwananga zau, tulenda vwa elau dia sila umbangi kw’awana bekwiza kutukingulanga mu kutuvana konso lusadisu. Vava tukalanga ye unkabu wa sila umbangi mu konso elau tuna diau, tubakulanga vo ‘e diambu dia Nzambi ke dilendi kangama ko.’—2 Tim. 2:8, 9.