Skip to content

Skip to table of contents

NDRŬ DHÓ MAISHA DJO TILO NÁ LO

Ma bbari Yova ddá chutso ma dho

Ma bbari Yova ddá chutso ma dho

GO ma dho cho ngʉe 16 ro, ma vʉngʉe ma ka ma njí ná lo ma má ro, ma jingʉe kimwili nǎ njí bbo. Ro Yova nzingʉe ma, ma vʉ d’i chu, ri ngʉ njini ɨ ke ripo ma ni nari bbai: “Ma si akili bbʉ ni dho ndirigoti ma si nidho ringani ni bbí lú ná chu dhǒ ni dho.” (Zb. 32:8) Ma bbangʉeri Yova ddá chutso ma dho nari dho ma dho ri kangʉe ka ma njinjí madhó maisha nǎ ke dho, ndirigoti ma bangʉe bí kʉ ná ledhá, føri tsu ndi nǎ nari kʉ cho 52 ma njinjí Yova dho Afrika nǎ nari.

AFRIKA NǍ TITI NDRŬ DHÓ NGØ NǍ BBO MA BA HWÈ NA NGA

Ma gøngʉeni 1935 nǎ Darlaston na, føri kʉ Angletere nǎ titi ndrŭ dhó eneo, luti kpa lingʉe fø nga ró dho tɨtɨ koi, dhonalo bí kʉ ná izine djó koi ngʉ adi li fø ngana. Go madhó cho ngʉe 4 ro madzá gø dhi ndrŭ ngangʉe Biblia zødha tso Yova dzá Dimu na, ndirigoti madhó cho ngʉe 14 ma kana 15 na ro, ma ungʉe ri u føri kʉ bbʉbbʉlo ndirigoti cho 16 djó ma bangʉe batiso 1952 na.

Fø saa na ma ngangʉe d’uka nǎ njí tso, ddikpa motokari ndirigoti ri ró piese ngʉ adi pʉ ná bbo izine na. Bbo ma jingʉe nari kʉ, ma ngʉ mazoezi ba ndiro ma ngʉ fø izine na bbo sekretere d’e nari.

Ma vʉngʉe bbo na mana kʉ ná lo nanga, mwangalizi nzingʉe ma ndiro ma nga yenga ddo kana le funzo ongoza nari tso kodhó kutaniko Willenhall nǎ ná saa djo. Ro fø longavʉdha ngʉe kpakpa ma dho. Fø saa na, ma ngʉ adi njuni aro kʉ ná kutaniko nǎ. Yenga ddo kana ma ngʉ adi njuni Bromsgrove nǎ madhó njí dhi ngana ro ngʉe chøchø ná kutaniko nǎ, fø nga ngʉe kilometre 32 inga (20 min) ko abba ro. Yenga ddo dzá mwisho na, ma ngʉ adi ngʉ madzá gø dhi ndrŭ dhi ngana, ndirigoti ma ngʉ adi ra njuni Willenhall nǎ kutaniko na.

Ma jingʉeri ma kó Yova dzá tengenezo tsotso nari dho ma ungʉe mwangalizi nzingʉe ma ná fø ngana ma ra nari tso u, ngbà mai ma ka ma bbá e madhó bbo ma jingʉe ná njí bbá ro. Ma bbangʉeri Yova ddá chutso ma dho madhó maisha nǎ ná føri nzɨ adi ma nanga ro d’o ri, dhonalo ri liri ma é hwè na madhó maisha nǎ.

Bromsgrove nǎ kutaniko na ma ngʉ adi njuni ná saa na, ma njungʉe ddikpa bbo d’ani ná le-ve na, bbo ndi jingʉe Yova dzá njí ro, fø le ró dho ngʉe Anne. Cho 1957 na ko chingʉe ndoa ndirigoti ko bangʉe bí kʉ ná pendeleo Yova dzá njí kana, ko ngʉe painia wa kawaida ma, painia wa pekee ma, bbamisionere ma, ndirigoti ko njingʉe njí ro Beteli nǎ maddi. Anne dhó ro ma bangʉe hwè bbo madhó maisha nǎ.

Cho 1966 na, ko nanga jingʉeni bbo ko le nzingʉe Gileadi nǎ darasa 42 dho ná saa na. Ko le chongʉe Malawi na, fø bba gʉ bí kʉ ná ndrŭ chungʉeni chu Afrika na bbo tsɨ d’arieni ná ndrŭ, dhonalo ndrŭ nanga adi jini bbo ndirigoti rie bblo adi ndrŭ kó ná ndrŭ. Ko nzɨ ngʉ riddi ko ndrŭ ka ndima si ko fø bba gʉ ddo bí dho ri.

YOVA DHO KO NJÍNJI KPAKPALO TSO O NÁ SAA NA MALAWI NǍ NARI

Jip Kaiser dhi motokari na ko bbí muzunguko nǎ njí dho Malawi nǎ nari

Ko singʉe Malawi na Bi 2 ddo 1, 1967 nǎ. Go ko singʉe fø bba gʉ ná saa na, ko ngʉ adi saa ba bbo nja ko jifunza fø bbagʉ luga d’e, ndirigoti ko ngangʉe muzunguko na njí tso. Kodhó ngʉe jip dhi motokari, nja ndrŭ ngʉ adi riddi ri ka ndi d’á krʉ ngalu inga dda lú ma krʉ ddi. Ro føri ngangʉe bbʉbbʉlo ri. Ko ka ko dae sese nǎ nga kʉ ná dda lú dhé. Nja saa na, ko ngʉ adi di yɨ (nyasi) na le chɨ ná dza nǎ, fø dza dhó lo ngʉ adi ri u le li bash ndi djo ndiro nzɨ ko dde dji dhi saa na ró. Misionere dhi njí tso ko ngangʉe ná nga ngʉ adi njedha bbʉ ma dho bbo, ro ko jingʉe fø nga ji dhé!

Bi 4 nǎ ma vengʉe ra ri utso d’i nari kʉ, karr nga goti ko si kpakpalo ba guvernema dhó ro. Ma rrngʉe Malawi nǎ prezida Doctere Hastings Banda dhó hotuba radio nǎ. Ke pongʉeri nari kʉ, Yova dzá Dimu nzɨ adi kitas ro bbʉ ri. Ndirigoti kpa adi rili njí ngʉ kpakpa guvernema dho. Føri ngʉe kali dhi lo na kpa bbøngʉe ko ri. Ko chungʉeri nari kʉ kpa lú kani nari kʉ, ko nga kʉ dz’ dzá nga lai djó ri ndirigoti ko nyi politiki nǎ kpa kana le tsu na ná karte ko dzi nari nyí nari dho.

Bi 9 nǎ ddikpa jurnale nǎ prezida pongʉeri ko djoi rili ndrŭ tsatsa krʉ ngalu. Prezida ma njingʉe ndidhó asamble nǎ kpa ma na ná lo nǎ, ke pongʉeri ndidhó guvernema njiri tsé ndi bbʉ solisio, ndiro ndi gʉ Yova dzá Dimu dhó njí gʉ d’e. Fø upinzani tso ngangʉeni bi 10 ddo 20, 1967 nǎ. Føri goti bbapolise djó bbobbonga singʉe Tawi nǎ biro na, kpa tangʉe biro tso ta ndirigoti kpa dingʉe bbamisionere di fø bba gʉ ro.

Ko le sʉngʉe sʉ ndirigoti ko le dingʉe Malawi nǎ ro 1967 na, nja misionere ma na, Jack ndirigoti Linda Johansson

B’lo ko nji ddo 3 prizo nǎ nari goti, le mbangʉe ko Grande-Bretagne adi djó nganja ná bba Maurice na. Maurice nǎ Bbobbonga nzá ungʉe ritso ko njí misionere dzá njí ndima bbá ri. Føri dho le chongʉe ko Rhodésie na (Zimbabwe le adi ndi nzǐ njʉ ro). Fø lu ko njungʉe bbo tsɨ sani ná ddikpa ke na, tsɨtsɨ ná ndrŭ djó bbonga ndi ngʉe ro, ke gʉngʉe fø bba gʉ ko tsu nari gʉ, ke pongʉeri: “Ni kʉ Malawi nǎ ro le di ná ndrŭ. Kpadjo ni riji ni di iga Maurice nǎ iga nga kʉ bblo nari dho, ro ni tso nzá uni ni di iga ri.” Anne ngangʉe dzz ndi dzz nari tso. Ri ngʉ njani nzá ddikpa le ma ji kodhi lo ro nari bbai! Fø saa na ma jingʉeri ma bbá fø njí bbá ndirigoti ma ngʉ mbrø Angletere na. Luti tsɨtsɨ ná ndrŭ djó bbobbonga ungʉe ritso u ko rá ddo Tawi na, ro bbʉdyi ko si ndima dhó biro na. Ko njengʉeni nje, ro ko bbangʉe kodhó lo krʉ Yova thó thi na. Ké ka ndi ke le nanga ná lo kʉ, luti le ungʉe ko tso u ko di lʉ si ná ndrŭ bbai Zimbabwe nǎ. Ma nzɨ vi ngbaribbai ma, ma mbungʉe ma fø dyi nari nga ro ri. Ma ungʉeri u nari kʉ, ri kʉ Yova i ngʉ chutso ddá ko dho ri.

ZIMBABWE NǍ RO KO RANGɄE Ø NJÍ DHO MALAWI NA NARI

Anne ma na ko kʉ Zimbabwe nǎ Beteli nǎ, 1968 na

Zimbabwe nǎ Tawi na ko singʉe ro, ma le lingʉe njí dhi departema na ndiro ma nja Malawi ndirigoti Mozambique nǎ ndrŭ dhó lo d’e. Malawi nǎ le-djoi thí guvernema ngʉ adi nzá che sani. Madhó nja njí ngʉe ma ngʉ adi Malawi nǎ ro wangalizi chó ná barua thika lé d’i luga nǎ. Ddikpa cha ngasdjo ma ngʉ njínji ro, ma zøngʉe ngbaribbai ma le djo-i ma, le-vei ma na d’ra ndima nzani Malawi nǎ nari barua djó ro, ma dzzngʉe bbo. * Ndirigoti nì mai kpa nzani nza ro, kpa ngʉ tøni chi nari ma, kpadhó udha ma, kpadhó ngatsovedha ma na lingʉe ma kpakpa.​—2 Ko. 6:4, 5.

Ko ngʉ adi ko ka ko njí ná ritsi nji krʉ ndiro ko bbʉ kiroho nǎ nyo Malawi nǎ le-djoi ma, Mozambique nǎ nyi nga ná le-djoi ma na dho d’e. Zimbabwe nǎ Chichewa dhi luga tafsiri ná kikundi tsɨngʉe Malawi nǎ ddikpa le-djo dhó Ferme na. Ke chingʉe dza ndirigoti ddikpa biro kpa dho ndirigoti kpa rangʉe anzi ndima tafsiri dhi njí nji nari na.

Ko kpengʉeri Malawi nǎ wangalizi wa muzunguko di si krʉ cho ró Chichewa dhi luga nǎ da ná mukusanyiko wa wilaya na Zimbabwe na. Fø ga kpa singʉe ná saa djo, kpa singʉe asamble dhi hotuba dhi pla krʉ ro tayari. Malawi nǎ kpa ngʉngʉe ro, kpa ndongʉe hotuba dhi pla fø lu le-djoi dho. Ddikpa cho na, Zimbabwe na kpa singʉe ro, ko kpengʉeri ko njí Shule ya Huduma ya Ufalme ndiri na le li wangalizi wa muzunguko kpakpa d’e.

Chichewa/​Shona dhi luga nǎ ma hotuba bbʉ Zimbabwe nǎ da ná asamble nǎ nari

Bi 2 nǎ, 1975 na, ma rangʉe Malawi nǎ ro nyinga Mozambique na ná Yova dzá Dimu ronga be. Fø le-djoi ngʉ adi Yova dhó tengenezo kpe ná lo dyø bblo, loroji na føri tsungʉe ndi nǎ nari kʉ wazee dhó baraza ro mai. Fø ø wazee kpengʉe njí bblo, loroji na, kpa kpengʉeri ndima di ndrŭ krʉ dhó hotuba bbʉ, ndima ongoza krʉ ddo ró le zø ná andiko, Dzamu dhi Munara ndirigoti ndima njí asamble maddi. Kpa kpengʉe ndima dhó refije dhó Ka asamble dhinga bbai. Fø ngana ngʉe usafi dhi kpa ma, nyo ndo ná kpa ma, ndirigoti sekirite nji ná kpa ma na. Fø chi tøni ná le-djoi njingʉe njí bbo Yova dhó ledhá chulu ndirigoti kpa ronga ma rangʉe be nari lingʉe ma kpakpa bbo.

Cho 1975 goti Zambie nǎ Tawi ngangʉe Malawi nǎ njí djonga ndi nja nari tso. Nì mai ri kʉ fø ro, ma ngʉ adi ngaddi bí ina Malawi nǎ le-djoi djo ndirigoti ma ngʉ adi sala nji kpadhi lo dho ndirigoti nja le-djoi ma ngʉ rinji fø i. Zimbabwe nǎ Tawi nǎ komite nǎ ddike ma ngʉngʉe ná saa na, ma ngʉ adi njú bí ina bbo bbagʉ ro si ná reprezata ma na ndirigoti Malawi nǎ ro ma, Afrique du sud nǎ ro ma, Zambie nǎ ro ma si ná chutso ngʉ ddá ná le-djoi ma na. Bí ina ko ngʉ adi loti djo nari kʉ, “Ko ká ka ko njiri ki ngbǎ Malawi nǎ le-djoi dho?”

Cho bí goti, fø upinzani nanga ngʉngʉe ngʉ. Ndirigoti d’i ngø nǎ nyingʉe nga ná le-djoi ngangʉe ngʉdha tso dzodzo Malawi na. Ndirigoti Malawi nǎ mangʉe ná le-djoi ma nzɨ ddi ngʉ bani upinzani na ki bbo ri. Chøchø ngʉe Malawi ró ro ná ngø kpari maddi bbangʉeri Yova dzá Dimu ngá lod’radha dhi njí tso ndirigoti kpa njuni ddinga. Ndirigoti kpa singʉe Yova dzá Dimu ndima ngʉ nzá na ná fø sheria si. Mozambique maddi njingʉeri fø 1991 na. Ro ko ngʉ adi ridhu ko tso, ‘Malawi nǎ kʉ ná Yova dzá Dimu ká si uhuru ba ngbá dyi?’

MALAWI NA KO NGɄNGɄE NARI

Malawi nǎ politiki nǎ lo thika lengʉeni le ndirigoti 1993 na, Malawi nǎ guvernema bbangʉe Yova dzá Dimu ndima nzá nari tso. Føri goti ma tingʉe lo ddikpa misionere na, ná ke dhungʉeri ma tso, “Ni ki ká ka ni ngʉngʉ Malawi na?” Madhó cho ngʉe 59 fø saa na, føri dho ma pongʉeri ke dho, “Nzɨ, ma ngʉ ngó bbo kpadjo!” Fø dyi nganga ko bangʉe barua Lodho chutso ddá ná Baraza nǎ ro ndiro ko ki ngʉ Malawi na d’e.

Ko jingʉe Zimbabwe nǎ ko ngʉ nji ná njí ji, ná føri dho fø lonangavʉdha ngʉe kpakpa bbo. Ko ngʉe hwè na Zimbabwe nǎ ko ngʉe nari dho ndirigoti ko ngʉe bbakau na ma bí ddi. Lodho chutso ddá ná Baraza pongʉeri ki nari kʉ, ko jiri ngbà ró ko ka ko didi maddi Zimbabwe na, føri dho ri ka ndi ka e ka ko vʉ longa ko koro ndiro ko didi Zimbabwe nǎ d’e. Ro ma ddingʉe nga Abrahamu ma, Sara ma na djo, kpa bbangʉe ndima dhó bblo pli kʉ ná dza, ndima dhó bblo pli kʉ ná bba nja ndima rrnga Yova dhó chutsoddadha dho nì mai ndima ngʉe ngó ro.​—Mwa. 12:1-5.

Ko vʉngʉeri ko rrnga Yova dhó tengenezo bbʉ ko dho ná chutsoddadha dho ndirigoti ko ngʉngʉe Malawi na bi 2 ddo 1 na, 1995 nǎ, fø bbagʉ ko si ná nga djó ro cho dangʉe 28 b’lo. Komite nǎ tawi tso ngangʉeni, ri nǎ ngʉe ma, ndirigoti aro kʉ ná le-djoi. Føri dho ko ngangʉe Yova dzá Dimu dhó njí ko kpe ná ritso.

YOVA LINGɄERI RI RÁ ANZI

Yova lingʉeri njí rá anzi lele, ná føri ngʉe bbo ledhá! Wahubiri dhó hesabu rangʉe anzi lele, 1993 na kpadhó hesabu ngʉe 30 000, goti 1998 na kpadhó hesabu dangʉe da 42 000 djolu. * Lodho chutso ddá ná Baraza ungʉe ri tso u, le chí Tawi nǎ ø biro ndiro ri nja fø bbagʉ njí ngʉ ra anzi nari djó nga d’e. Ko bangʉe 12 hectare dhi ddikpa parsele Lilongwe na, føri goti le lingʉe ma, ma njinjí dza chidha dhi komite nǎ.

Lo dho chutso ddá ná Baraza nǎ le-djo Guy Pierce bbʉngʉe fø dza chidha tso le dya (inauguration) nari dhi hotuba bi 5 na, 2001 nǎ. 2 000 djolu da ná le-djoi singʉe fø hotuba le nji ná ngana ndirigoti kpa kana bí kʉ ná kpa bangʉe batiso nari goti cho dangʉe 40 djolu b’lo. Chi ngʉ tøni ná fø le-djoi ma, le-vei ma na vengʉe upinzani tso cho bí kana gʉ Yova dzá Dimu dhó njí gʉngʉeni ná saa na. Kpadhó nga kimwili nǎ ritsi ngʉe bbo ri, ro kpadhó udha ngʉe kpakpa ndirigoti kpa kana nga ngʉe chøchø Yova na. Kpa nanga jingʉeni bbo ndima dhó ø Beteli ndima nja nari dho. Beteli lú kpa ngʉ bbí fø dyí ná saa na, kpa ngʉ Pidhinga dzá dyi ngo Afrika nǎ ndrŭ adi rinji nari bbai, føri ngʉ le thí ronga lø bbo, ri kʉ nzá ro ma d’e rie nja ná lo. Ndirigoti føri ngʉ ridho pʉlʉpʉlʉ nari kʉ, Yova adi chi tøni ndi dho ná kpakpalo tso ve ná ndrŭ ronga le bbo.

B’lo Tawi chidha tso dyani nari goti, ma nanga jingʉeni bbo dhonalo ma ngʉ adi Pidhinga dzá dza chidha tso le dya nari dhi hotuba bbʉ bí ina. Le kpengʉeri le chi Pidhinga dzá dza nga ndrŭ kʉ mali na bbo ná ngø lú ná føri nǎ ro Malawi nǎ Yova dzá Dimu ma bangʉe faida ddi. Anziro nja kutaniko nǎ ndrŭ ngʉ adi njuni kalatus dhi tsú na le chi ná dza na. Ko ngʉ adi dza djonga chi wɨ na ndirigoti yɨ na ma ndirigoti adzá le røngʉe dadá kʉ ná ba; d’o (potopoto) na. Ro kpadjo kpa kʉ hwè na dho nari kʉ, kpa bbá le chi bblo pli kʉ ná dza briki na. Ro nì mai ri kʉ føro, le-djoi jirie ri ndima di ba djó dhé Pidhinga dzá dza na, nga kiti djó ri, dhonalo føri na kpa adi rinja ndima ka ndi thɨ nga théi bí kʉ ná ndrŭ dho nga ddikpa le dho dhé ri!

Yova dzá ndrŭ ngʉ dhidhi kiroho nǎ nari maddi kengʉe ma nanga bbo. Afrika nǎ, jadda le-djoi dhi lo kengʉe ma nanga bbo dhonalo kpa bbʉngʉe ndima njínjidha dho, ji ndima nanga jini ro ndirigoti karr nga goti kpa chungʉe bí kʉ ná njí dhonalo kpa ngʉ mazoezi ba Yova dhó tengenezo chulu. Føri lingʉeri ri kaka kpa ba madaraka Beteli nǎ ndirigoti kutaniko lú. Ndirigoti ø dho le bbʉngʉe njí ná wangalizi wa muzunguko ngʉ kutaniko li kpakpa ndirigoti kpa kana bí kʉ ná kpa ngʉe b’lo ndima chi ndoa ro. Fø dza dhi ndrŭ vʉngʉeri ndima njínji Yova dho krʉ saa ró, ndirigoti kpa vʉngʉeri ndima li nzø le ka le ba nari nǎ ro le ba ná hwè luti nga dho, nì mai ndima dhó familia ma, nja ndrŭ ma na ngʉ riji ndima ba nzø ro.

MA NANGA ADI JINI JI MA VɄNGɄE NANGA NÁ LO DHO

Anne ma na ko kʉ Grande-Brétagne nǎ Beteli nǎ

B’lo ma nji cho 52 Afrika nǎ nari goti, ma bangʉeni afya dhi kpakpalo na. Tawi nǎ komite pongʉeri ma ngʉ Grande-Brétagne nǎ, nari Lo dho chutso ddá ná Baraza ungʉe u. Ko thí bangʉe njedha kodhó ji ko ji ná njí ko bba nari dho, ro Grande-Brétagne nǎ Beteli nǎ familia adi ko ronga b’o bblo pli ngbà mai ko ngʉ ngó ro.

Ma uri u nari kʉ, ma bbari Yova ddá chutso ma dho, madhó maisha nǎ ná føri ngʉe bblo pli kʉ ná longavʉdha. Njati ma lie ma thí ma nganga ji ná lo djo ró, madhó maisha nga ka ndi é e njʉ ri kʉ nari bbai ri. Krʉ ddo ró Yova chu madhó loji ná lo chu nja ‘madhó chu é chø d’e.’ (Mez. 3:5, 6) Go ma ngʉe jadda ro, ma nanga ngʉ adi jini bbo sosieté nǎ nja njí ma ka ma chú nari dho. Ro Yova dzá tengenezo bbʉngʉe bbo dho ma nanga jini ná njí ma dho. Ma njari nari kʉ, Yova dho le njínji ndirigoti le ra ri na anzi ná føri kʉ bbo na mana kʉ maisha nǎ ná lo!

^ Kpadjo Malawi nǎ wahubiri dhó hesabu dada 100 000 djolu.