KAUHANYO 1

Kana ku Na ni Sinotolo kwa Tabo ya Lubasi?

1. Ki kabakalañi mabasi a’ tiile h’a li a butokwa mwa nyangela ya mufuta wa mutu?

 LUBASI ki yona kopano ya kale ka ku fitisisa fa lifasi-mubu, mi i peta kalulo ya butokwa hahulu mwa nyangela ya mufuta wa mutu. Mwahal’a litaba kaufela za mufuta wa mutu, mabasi a’ tiile se a tusize ku eza linyangela ze tiile. Lubasi ki yona tukiso ye nde ka ku fitisisa ya ku hulisa ka yona bana kuli ba be ba bahulu ba ba ikonela lika.

2-5. (a) Mu taluse silelezo yeo mwana a ikutwa ku ba ni yona mwa lubasi lo lu tabile. (b) Ki butata bufi bo bu bihiwa mwa mabasi a mañwi?

² Lubasi lo lu tabile ki sibaka mo ku fumaneha silelezo ni buiketo. Mu beye mwa pono ka nakonyana lubasi lo lu kondolokile. Mwahal’a mulalelo wa bona, bashemi ba ba na ni pabalelo ba ina ni bana ba bona mi ba buhisana ka  za likezahalo za lizazi leo. Bana ba cobila ka tabo ha ba nze ba bulelela bondat’a bona ni bom’a bona ka za ze ne ezahezi kwa sikolo. Nako ya ku pumula ye inwa hamoho i wetulusa mañi ni mañi kwa neku la ku talimana ni lizazi le liñwi mwa ­miinelo ya kwande a lapa.

³ Mwa lubasi lo lu tabile, mwana u ziba kuli bondat’ahe ni bom’ahe ba ka mu babalela ha ka kula, mwendi ba nze ba yapana ku mu tonela busihu kaufela. U ziba kuli wa kona ku isa butata bwa mwa bupilo bwa hae bwa bunca ku bom’ahe kamba bondat’ahe ni ku yo fumana kelezo ni kemelo. Ee, mwana u ikutwa ku ba mwa silelezo, ku si na taba ni kuli miinelo ye kwande ki ye tezi misunga ye cwañi.

⁴ Bana ha ba hula, hañata ba fita fa ku kena mwa linyalo ni ku ba ni lubasi lwa bona tota. “Mutu u fita fa ku lemuha ka mwa swanela ku itumelela kwa bashemi ba hae muta a ba ni mwan’a hae tota,” ki mo li bulelela lishitanguti la kwa Bucabela. Ka maikuto a tungile a buitumelo ni ­lilato, bana ba ba hulile ba lika ku bisa mabasi a bona tota a tabile, mi hape ba babalela bashemi ba bona bao cwale se ba supala, ili ba ba wabelwa ku ba ni baikulyabo.

⁵ Mwendi ka nako ye mu sweli ku nahana kuli: ‘Kihona, ni lata lubasi lwa hesu, kono ha lu swani sina lo lu sa z’o taluswa lo. Mulikan’a ka wa mwa linyalo ni na lu sebeza ka litomahanyo ze fapahana mi ha lu bonani hahulu. Lu bulela ka za butata bwa mali hañata.’ Kamba kana mu bulela kuli, ‘Bana ba ka ni baikulyange ba pila mwa tolopo i sili, mi ni kamuta ha ni ba bonangi’? Ee, hañata ka mabaka a sa konwi ku zamaiswa ki ba ba amilwe teñi, bupilo bwa mabasi a mañata haki bo bu kondolokile. Niteñi, ba bañwi ba pila bupilo bwa lubasi bo bu tabisa. Ka mukwa ufi? Kana ku na ni sinotolo kwa tabo ya mwa lubasi? Kalabo ki ee. Kono pili lu si ka buhisana kale ka za sona, lu swanela ku alaba puzo ya butokwa.

LUBASI KI NTO MAÑI?

6. Ki mabasi a cwañi a ka buhisanwa mwa buka ye?

⁶ Mwa linaha za kwa Wiko, mabasi a mañata a ama  ndate, me, ni bana. Bokuku ne ba kana ba ipilela mwa malapa a bona tota ka nako kaufela ye ba kona ku eza cwalo. Hailif’o ku ambolisana kwa eziwa ni bahabo mutu ba mwa limba li sili, buikalabelo kwa neku la bao ki bwa makutelakaufi. Ka mutomo, lo ki lona lubasi lo lu ka buhisana ka za lona mwa buka ye. Nihakulicwalo, mabasi a mañwi se a zwezipili ku ata mwa lilimo za cwanoñu fa—mabasi a mushemi wa likwasha, mabasi a’ na ni bana ba mwendakumongo, ni mabasi ao bashemi ba ona ba sa pili hamoho ka libaka le liñwi.

7. Lubasi lwa lusikatuna ki lo lu cwañi?

⁷ Mwa lizo ze ñwi ku atile mabasi a lusikatuna. Mwa tukiso yeo, ha ku konahala, bokuku ba babalelwa ki bana ba bona ka mukwa wa kamita, mi liswalisano ze tuna ni buikalabelo li fita ni ku bahabo mutu ba mwa limba li sili. Sina ka mutala, lilama ba lubasi ne ba kana ba tusa bana ba banyani ba bona, ba bahulwani ba bona, kamba ba bahaho bona ba mwa limba li sili ka ku ba fumanela lika, ku ba uta, mi nihaiba ku lifela tuto ya bona. Likuka ze ka buhisanwa mwa hatiso ye li sebeza hape ni kwa ­mabasi a masikatuna.

LUBASI MWATAS’A SINENEKETO

8, 9. Ki butata bufi bo bu mwa linaha ze ñwi bo bu bonisa kuli lubasi lu sweli lwa cinca?

⁸ Kacenu lubasi lwa cinca—ka bumai, isi ku ba hande. Mutala wa seo u bonwa mwa India, ili m’o musali n’a kana a pila ni lubasi lwa munn’a hae ni ku sebeza mwa lapa mwatas’a ketelelo ya makwenyan’a hae. Kono mwa mazazi a cwale, ki ko ku atile kwa neku la basali ba kwa India ku bata mubeleko kwande a lapa. Niteñi ka mo ku bonahalela fela ba sa libelelwa ku taleleza likalulo za bona za ka sizo mwa lapa. Puzo ye buziwa mwa linaha ze ñata ki ye li, Ha ku bapanyiwa ni lilama ba bañwi ba lubasi, ki musebezi o kuma kai w’o musali ya na ni mubeleko wa ­kwande a swanelwa ku libelelwa ku eza mwa lapa?

⁹ Mwa linyangela za kwa Bucabela, liswalisano ze tiile za  mabasi a masikatuna ki za ka sizo. Nihakulicwalo, mwatas’a susuezo ya mukwa wa mwa linaha za kwa Wiko wa ku ikemela mutu a nosi ni lisineneketo za mali, mabasi a masikatuna a ka sizo a sweli a fokola. Kacwalo, ba bañata, b’a nga ku babalela lilama za lubasi ba ba supezi sina mulwalo mwa sibaka sa ku ba buikalabelo kamba tohonolo. Bashemi ba bañwi ba ba supezi ba yukaukelwanga. Ka mo ku inezi fela, ku yukaukelwa ni ku keshebiswa kwa basupali ku fumanwa mwa linaha ze ñata kacenu.

10, 11. Ki litaba lifi ze bonisa kuli lubasi lu sweli lwa cinca mwa linaha za Yurope?

¹⁰ Litelekano li sweli ku ata. Buñata bwa litelekano mwa Spain ne bu ekezehile ka ku fita fa ku sinyeha kwa linyalo li li liñwi ku a’ 8 ha ku t’o fitwa kwa makalelo a lilimo ze lishumi za mafelelezo ku za mwanda wa bu-20—ili kekezeho ye tuna ku zwa ku li li liñwi ku a’ 100 mwa nako ya lilimo ze 25 fela kwamulaho k’o. Britain, ye bihiwa ku ba ni litelekano ze ñata ka ku fitisisa mwa Yurope (ku kulubelwa kuli manyalo a mane ku a’ lishumi a ka pala), se i bile ni kekezeho ya ka sipundumukela ya palo ya mabasi a bashemi ba makwasha.

¹¹ Ba bañata mwa Germany ba bonahala ku yubeka ka ku tala lubasi lwa ka sizo. Mwa ma-1990 ne ku fumanehile kuli 35 pesenti ya malapa kaufela a mwa Germany ne a li a mutu a li muñwi fela mi 31 pesenti ne a li a batu ba babeli fela. Ba kwa France ni bona se ba kena ka siwela mwa linyalo, mi bao ba ba kena teñi b’a lelekana hañata mi ili ka bubebe hahulu ku fita mo ne ku inezi kale. Palo ye sweli ku ekezeha ba tabela ku pila hamoho ku si na buikalabelo bwa linyalo. Litengamo ze bapanyeha ku zeo li bonwa mwa lifasi kamukana.

12. Bana ba nyanda cwañi bakeñisa licinceho ze mwa mabasi a mwa linako za cwale?

¹² Ku cwañi ka za bana? Mwa United States ni mwa linaha ze ñwi ze ñata, ba ba sweli ku ekezeha ba swelwi ku pepelwa kwande a linyalo, ba bañwi ba pepwa ki ba ba sa nonoboka. Basizana ba bañata ba ba sa nonoboka ba  na ni bana ba sikai ba ba na ni bondat’a bona ba ba fapahana-fapahana. Lipiho ze zwa mwa lifasi kaufela li talusa ka za bolule-lule ba banana ba ba sa pili mwa malapa ili ba ba yembana mwa makululu; ba bañata ba sweli ku baleha mwa mandu mo ba itusisizwe maswe kamba ba lundulwa ki mabasi a se a fitile fa ku sa kona ku ba fumanela ze tokwahala.

13. Ki butata bufi bo bu atile bo bu tokwisa mabasi tabo?

¹³ Ee, mabasi a mwa silikwalikwani. Fahalimu a se se si bulezwi, bukwenuheli bwa ba ba sa nonoboka, ku itusiswa maswe kwa banana, mifilifili ya mwahal’a bosinyalana, bucakolwa, ni butata bo buñwi bo bu swenya bu tokwisa mabasi a mañata tabo. Kwa banana ni ba bahulu ba bañata, lubasi lu kwahule hahulu ni ku ba sibaka sa mapilelo.

14. (a) Ka mo ba bulelela ba bañwi, ki ifi miinelo ye tisa silikwalikwani sa mabasi? (b) Caziba wa mulao wa mwa lilimo za mwanda wa pili n’a talusize cwañi lifasi la kacenu, mi talelezo ya manzwi a hae i bile ni susuezo ifi fa bupilo bwa lubasi?

¹⁴ Ki kabakalañi ha ku bile ni silikwalikwani sa mwa mabasi? Ba bañwi ba nyaza ku kena mibeleko kwa basali ku ba kona ko ku tisize silikwalikwani sa mwa mabasi. Ba bañwi ba supa kwa ku pongana kwa muzamao wa kacenu. Hape miinelo ye miñwi ye tahisa zeo ya bulelwa. Ibat’o ba lilimo ze likiti ze peli kwamulaho k’o, caziba wa mulao ya zibahala hahulu n’a bulezi cimo kuli lisineneketo ze ñata ne li ka swenya mabasi, ha n’a ñozi kuli: “Mwa mazazi a maungulelo, ku ka taha linako ze tata. Kakuli batu ba ka ba baitati, ba ba lata mali, ba ba itumbaeta ni ku ikuhumusa; ikaba banyefuli, ba ba sa utwi bashemi ba bona, ba ba si na buitumelo, ba ba hana za Mulimu; Ikaba batu ba ba si na lilato la taho, ba ba na ni ñole, ba ba seba batu ka buhata, ba ba sa koni ku iswala, ba ba na ni buhali, ba ba toya batu ba bande; Ikaba lishembi ni matanya, ni ba ba inuneka, ni ba ba lata minyaka, isi Mulimu.” (2 Timotea 3:1-4) Ki mañi ya n’a ka honona taba ya kuli manzwi ao a swelwi a talelezwa kacenu? Mwa lifasi le la miinelo ye  cwale ka ye, kana ki ko ku komokisa kuli mabasi a mañata a mwa silikwalikwani?

SINOTOLO KWA TABO YA LUBASI

15-17. Mwa buka ye, ki simbule sifi se si ka boniswa ku ba sona se si na ni sinotolo kwa tabo ya mwa lubasi?

¹⁵ Kelezo ka mwa ku fumanela tabo mwa lubasi ya fiwa ku zwelela kai ni kai. Mwa linaha za kwa Wiko, mukoloko o sa feli wa libuka ni limagazini za mwa ku ezeza lika li sweli ku fa kelezo. Butata ki kuli baelezi ba butu ba fa likelezo ze lwanisana, mi kelezo ye amuhelwa kacenu neikana ya bonwa sina ye sa koni ku sebeza kamuso.

¹⁶ Kacwalo he, lu kona ku bata kai ketelelo ya lubasi ye konwa ku itingiwa? Kihona, kana ne mu ka i bata mwa buka ye ne i felizwe ku ñolwa lilimo ze bat’o ba ze 1,900 kwamulaho k’o? Kamba kana ne mu ka ikutwa kuli buka ye cwalo i lukela ku ba ya kale hahulu kuli ha i koni ku sebeza? Niti ki kuli, sinotolo luli kwa tabo ya mwa lubasi si fumanwa mwa simbule se si cwalo luli.

¹⁷ Sona simbule seo ki Bibele. Ka ku ya ka bupaki kaufela, ne i buyelezwi ki Mulimu yena ka sibili. Mwa Bibele lu fumana teñi pulelo ye: “Liñolo kamukana li tahile ka Moya wa Mulimu, mi li na ni tuso kwa ku luta, ni ku kolisa, ni ku nyaza, ni ku hulisa ka ku luka.” (2 Timotea 3:16) Mwa hatiso ye lu ka mi susueza ku nyakisisa ka m’o Bibele i kona ku mi tuseza ‘ku lukisa lika’ (NW) ha mu sebelisana ni zingo ni butata bo bu talimani ni mabasi kacenu.

18. Ki kabakalañi ha ku li ko ku utwahala ku amuhela Bibele sina simbule se si m’ata sa kelezo ya za linyalo?

¹⁸ Haiba mu tengamela kwa ku hana taba ya kuli Bibele ya kona ku tusa mwa ku tahiseza mabasi tabo, mu nyakisise se: Y’a buyelezi Bibele ki yena Musimululi wa tukiso ya linyalo. (Genese 2:18-25) Bibele i bulela kuli libizo la hae ki Jehova. (Samu 83:18) Ki yena Mubupi ni “Ndate, Ye ka Yena ku shikulwa lusika ni lusika.” (Maefese 3:14, 15) Jehova s’a boni bupilo bwa mabasi haisali ku zwiwa kwa makalelo a mufuta wa mutu. Wa ziba butata bo bu kona ku taha mi u file kelezo kwa neku la ku bu tatulula.  Mwahal’a litaba kaufela ze ezahezi, bao ba ba sebelisize likuka za Bibele ka buniti mwa bupilo bwa lubasi lwa bona ba bile ni tabo ye ekezehile.

19-21. Ki lifi ze ipumanwi ku zona za mwa linako za cwale ze bonisa m’ata a Bibele mwa ku tatulula butata bwa mwa manyalo?

¹⁹ Sina ka mutala, musali yo muñwi ya nyezwi wa kwa Indonesia n’a ngongwezwi ki mukwa wa ku eza likwinano za mali. Ka lilimo ze ñata n’a keshebisize bana ba hae ba balalu mi hañata n’a omana ni munn’a hae. Cwale a kalisa ku ituta Bibele. Hañihañi musali y’o a fita fa ku lumela seo Bibele ne i bulezi. Ha n’a sebelisize kelezo ya yona, n’a bile musali sakata. Buikatazo bwa hae, bo ne bu tomile fa likuka za Bibele, ne bu tisize tabo kwa lubasi lwa hae kamukana.

²⁰ Musali yo muñwi ya nyezwi wa kwa Spain u bulela kuli: “Ne se lu nyalani ka silimo si li siñwi fela ha ne lu kalisize ku ba ni butata bo butuna.” Yena ni munn’a hae ne ba sa lumelelani mwa lika ze ñata, mi ne ba sa bulelisani hahulu konji ha ne ba kananisana. Ku si na taba ni ku ba ni mwana wa musizana wa mwanana, ne ba ikatulezi ku kauhana ka mulao. Nihakulicwalo, pili seo si si ka ezahala kale, ne ba susuelizwe ku bala mwa Bibele. Ne ba itutile kelezo ya yona kwa banna ni basali ba ba mwa linyalo mi ne ba kalisize ku i sebelisa. Ku si ka fita nako ye telele, ne ba konile ku ambolisana ka kozo, mi lubasi lwa bona lo lunyinyani ne lu fitile fa ku swalisana hamoho ka tabo.

²¹ Bibele ya tusa ni kwa basupali hape. Sina ka mutala, mu nyakisise se ne ba ipumani ku sona bosinyalana ba bañwi ba kwa Japan. Wa munna n’a li wa kacimacima mi ka linako ze ñwi n’a eza mifilifili. Pili, bana ba bosinyalana bao ne ba kalisize ku ituta Bibele, ku si na taba ni twaniso ya bashemi ba bona. Ku zwa f’o, wa munna a swalisana ni bana ba hae, kono wa musali n’a zwezipili ku hana. Nihakulicwalo, lilimo ha ne li nze li fita n’a lemuhile ku ama ko kunde kwa likuka za Bibele fa lubasi lwa hae. Bana ba hae ne ba mu babalela hande, mi munn’a hae n’a nze a cinala ni ku fita. Licinceho ze cwalo ne li susuelize musali  y’o ku iponela se si mwa Bibele, mi ne si bile ni ku ama ko ku swana ili ko kunde ku yena. Yena musali wa musupali y’o n’a bulezi ka ku kuta-kutela kuli: “Ne lu fitile fa ku ba bosinyalana luli.”

22, 23. Bibele i tusa cwañi batu ba mipilelo ya macaba kaufela ku fumana tabo mwa bupilo bwa lubasi lwa bona?

²² Bona batu bao ka buñwi ki ba bañwi ku ba bañata hahulu ba ba zibile sinotolo kwa tabo ya mwa lubasi. Ba amuhezi kelezo ya Bibele mi ba i sebelisize. Ki niti kuli, bona bao ka ku swana ni ba bañwi kaufela ba pila ku lona lifasi le la mifilifili, la muzamao o maswe, le li mwa ku zingeha ku za mali. Fahalimu a seo, ha ba si ka petahala, kono ba fumana tabo mwa ku lika ku eza tato ya Musimululi wa tukiso ya lubasi. Sina ka mo i bulelela Bibele, Jehova Mulimu ki ‘yena ya ba luta se si ba swanela, ni ku ba zamaisa ka nzila ye ba lukela ku zamaya ku yona.’—Isaya 48:17.

²³ Nihaike kuli Bibele ne i felizwe ku ñolwa ibata iba lilimo ze likiti ze peli kwamulaho k’o, kaniti kelezo ya yona ki ye zamaelela ni linako. Fahalimu a seo, ne i ñolezwi batu kaufela. Bibele haki buka ya kwa America kamba ya linaha za kwa Wiko. Jehova n’a “ezize ka mali a li mañwi macaba kamukan’a batu,” mi U ziba sibupeho sa batu kai ni kai. (Likezo 17:26) Likuka za Bibele li sebeza ku mañi ni mañi. Haiba mu li sebelisa, ni mina mu ka fita fa ku ziba sinotolo kwa tabo ya mwa lubasi.

KANA MWA KONA KU ALABA LIPUZO ZE?

Ki sifi se si ezahala kwa mabasi kacenu?—2 Timotea 3:1-4.

Ki mañi ya n’a simuluzi tukiso ya lubasi?—Maefese 3:14, 15.

Ki sifi se si li sinotolo kwa tabo ya mwa lubasi?—Isaya 48:17.

[Lipuzo za Tuto]

 [Siswaniso se si fa likepe mutumbi la 4]