Ha mu lu taluseze ka za bupilo bwa mina bwa kwa bwanana.

Bashemi ba ka ne ba shebile hahulu, mi bo ma ne ba sa zibi ku bala. Ne lu utanga likulube ni ku lima miloho mwa sibaka se ne si tibanga hahulu bukaufi ni tolopo ya Taipei. Bashemi ba ka ne ba ni lutile butokwa bwa ku beleka ka taata, mi hape ne ba ni lutile ku tusanga batu ba bañwi.

Kana lubasi lwa mina ne lu tabela za bulapeli?

Lubasi lwa luna ne lu li lwa bulapeli bwa Taoism. Ne lu ezezanga “Mulimu wa Mahalimu” matabelo, kono ha ku na se ne lu ziba ka za hae. Ne ni ipuzanga kuli: ‘Ki kabakalañi batu ha ba nyanda? Ki kabakalañi batu ha ba na ni buitati?’ Ne ni balile libuka za bulapeli bwa Taoism ni bwa Sibuddha ni ka za litaba za kwaikale za linaha za Bucabela ni za kwa Yurope. Mi mane ne ni ile ni kwa likeleke li sikai. Kono ne ni si ka fumana likalabo kwa lipuzo za ka.

Ki kabakalañi ha ne mu itutile sayansi?

Ne ni tabela lipalo mi ne ni makaliswa ki milao ye zamaisa mo li inezi lika. Lika kaufela ku kalela kwa lika ze tuna za mwa mahalimu ku isa kwa lika ze nyinyani hahulu fa lifasi, li na ni milao ye zamaisa mo li inezi. Mi ne ni bata ku utwisisa milao yeo.

Ki kabakalañi ha ne mu lumezi kuli tuto ya kuli lika li tile ka ku ipilaula ki ya niti?

Ki yona tuto ye ne ni lutilwe feela ka za simuluho ya lika. Ku kalela kwa sekondari ku yo fita kwa yunivesiti ne ni lutiwanga feela kuli lika li tile ka ku ipilaula. Mi hasamulaho kabakala kuli ne ni li  mubatisisi wa litaba za sayansi ze ama lika ze pila, ne ni libelelwa ku lumela tuto ya kuli lika li tile ka ku ipilaula.

Ki lika mañi ze ne tahisize kuli mu kale ku balanga Bibele?

Ka 1996, na ya kwa naha ya Germany ku yo ekeza kwa lituto za ka ze pahami. Silimo se ne si tatami, na kopana ni musali ya bizwa Simone. Naa li yo muñwi wa Lipaki za Jehova, mi a itakaleza ku ni bonisa likalabo za Bibele kwa lipuzo za ka. Ha naa ni bulelezi kuli Bibele ya talusa mulelo wa bupilo, ne ni tabezi hahulu. Na kalisa ku zuhanga ka 04:30 ya kakusasana ka zazi ni zazi ku bala Bibele ka hola iliñwi. Hamulaho, ne ni yanga kwa ku hata-hata kuli ni yeye litaba ze ni balile. Silimo se ne si tatami, ne ni felize ku bala Bibele mukatumbi. Ne ni tabisizwe ki ku nepahala kwa bupolofita bwa yona. Hanyinyani-hanyinyani, na ikolwisisa kuli Bibele i zwa ku Mulimu.

Ne mu nahananga kuli bupilo ne bu kalile cwañi?

Ha ne ni kalile ku nahanisisanga hahulu za taba ye, mwa lilimo za kwa mafelelezo a ma 1990, ba sayansi ne ba kala ku lemuha kuli mubelekelo wa likalulo za lika ze pila ne u ipitezi hahulu ku fita mo ne ba nahanelanga batu sapili. Ki niti kuli ba sayansi ne se ba zibile ka nako ye telele kuli liprotini ze mwa liselusi za lika ze pila li ipitezi hahulu ku fita nto ifi kamba ifi. Kono cwale ne se ba lemuha ka mo likwata za liprotini li onga-ongezwi hande ku panga lika ze beleka hande sina mishini, ili ze na ni likalulo ze kona ku shenya. Lika zeo li kona ku ba ni liprotini ze fitelela 50. Nihaiba selusi ye si ka ipitela i tokwa ku ba ni likalulo zeo ze beleka sina mishini ye shutana-shutana—sina ka mutala, selusi i tokwa likalulo ze fa maata, ze kopisa litaba, ni ze zamaisa lika ze kena ni ze zwa mwa selusi kamba mwa likalulo ze ñwi za selusi.

Ne mu fitile fa ku lemuhañi?

Na ipuza kuli, ‘Ne ku tile cwañi kuli liprotini zeo ze beleka sina mishini li onga-ongiwe hande cwalo?’ Ka nako yeo, taba yeo ye ne si ka libelelwa ya ku ipitela kwa likalulo za mwa selusi, ya tahisa kuli licaziba ba bañwi ba sayansi ba ipuze puzo ye swana yeo. Caziba wa sayansi wa mwa naha ya United States naa hatisize buka ye ne bulela kuli bakeñisa kuli likalulo ze mwa liselusi ze beleka sina mishini li ipitezi hahulu ha ku konahali kuli li be ze i tahezi feela. Ne ni lumezi taba yeo. Ne ni ikutwile kuli bupilo ne bu tahisizwe ki Mubupi.

Kiñi ze ne tahisize kuli mu be yo muñwi wa Lipaki za Jehova?

Ne ni tabisizwe ki taba ya kuli nihaike kuli bo Simone ne ba katazwa ki makulano, ne ba tamanga musipili o eza likilomita ze 56 sunda ni sunda ku to ni luta Bibele. Ne ni itutile kuli ka nako ye ne ba busa ba Nazi mwa Germany, Lipaki ba bañwi ne ba tamilwe ni ku iswa mwa minganda kabakala ku sa ikenya mwa litaba za lipolitiki. Bundume bwa bona ne bu ni tabisize hahulu. Lilato le ba na ni lona Lipaki ku Mulimu ne li tahisize kuli ni tabele ku ba sina bona.

Kana ku lumela ku Mulimu ku mi tusize?

Be ni beleka ni bona ba bulela kuli ka nako ye, se ni na ni tabo ye tuna ku fita sapili. Ne ni ikutwanga hahulu ku siyalela kabakala ku zwa mwa lubasi lo lu shebile, kamukwaocwalo ha ku na ye ne ni taluselize za ko ne ni hulezi mi ha ku na ye ne ni bulelezi ka za bashemi ba ka. Kono ni itutile ku zwelela mwa Bibele kuli Mulimu ha na taba ni mayemo a mutu mwa bupilo. Esi mane, Jesu naa huliselizwe mwa lubasi mwendi lo ne lu shebile sina lwa luna. Ka nako ya cwale na babalela bashemi ba ka mi na tabelanga ku ba zibahaza kwa balikani ba ka.