Ki kabakalañi hakunani Libibele zeñata zetolokilwe ka kushutana-shutana kacenu? Kana munahana kuli Libibele zetolokilwe cwanoñu fa zakona kumitusa kuutwisisa Bibele kamba zakona kumipalelwisa? Kuituta molitezi Libibele ze kukamitusa kulitatubisisa hande.

Kono ki bo mañi bane bañozi Bibele, mi neli lili?

Bibele ialuzwi mwa likalulo zepeli. Mwa kalulo yapili, kunani libuka ze 39 ili zenani “manzwi akenile a Mulimu.” (Maroma 3:2) Ka ketelelo ya moya wa Mulimu, baana babasepahala nebañozi libuka zeo mwa nako yetelele ili mwahalaa lilimo zebato eza 1,100 kukala ka 1513 B.C.E. kuisa hamulaho wa 443 B.C.E. Bakeñisa kuli buñata bwa libuka ze mwa kalulo yeo neliñozwi mwa puo ya Siheberu, libuka zeo libizwa kuli ki Mañolo A Siheberu, kamba Testamente Yakale.

Mwa kalulo yabubeli, kunani libuka ze 27, mi ni zona hape ki “linzwi la Mulimu.” (1 Matesalonika 2:13) Ka ketelelo ya moya wa Mulimu, balutiwa ba Jesu Kreste babasepahala nebañozi libuka zeo mwa nako yekuswani luli, ili mwahalaa lilimo zebato eza 60 kukala ka 41 C.E. kuisa ka 98 C.E. Bakeñisa kuli buñata bwa libuka ze mwa kalulo yeo neliñozwi mwa puo ya Sigerike, libuka zeo libizwa kuli ki Mañolo A Sigerike A Sikreste, kamba Testamente Yenca.

Libuka ze 66 ze zeñozwi ka moya wa Mulimu ki zona zepanga Bibele, ili lushango lwa Mulimu kwa batu. Kono ki kabakalañi Bibele hane itolokilwe mwa lipuo zeshutana-shutana? Ki a mabaka amalaalu kwa mabaka amatuna hane kuezizwe cwalo.

• Kuli batu bakone kubala Bibele mwa puo yabona ya ka sipepo.

• Kuli bazwise mafosisa ene baezize bane bakopisa Bibele ilikuli litaba zeñozwi mwa Bibele ya kwa makalelo lifumanehe.

• Kuli litaba liñolwe mwa puo ya miteñi ye.

 Munyakisise mo mabaka ao naatuselize mwa musebezi wa kutoloka Bibele mwa litoloko zepeli za kwa makalelo.

Ibato ba lilimo ze 300 pili Jesu asika taha kale fa lifasi, licaziba ba Sijuda nebakalile kutoloka Mañolo a Siheberu mwa Sigerike. Toloko yeo neitilo bizwa kuli ki Mañolo A Sigerike A Septuagint. Ki kabakalañi hane batolokile Mañolo ao? Mulelo neli wa kutusa Majuda bane babulela Sigerike ka nako yeo kufita Siheberu kuli bazibe “mañolo akenile.”—2 Timotea 3:15.

Toloko ya Septuagint hape neitusize batu babañata-ñata bane basi Majuda ili bane babulela Sigerike kuli bazibe zeiluta Bibele. Ka mukwa ufi? Caziba yomuñwi wa libizo la W. F. Howard ubulela kuli: “Mwahalaa linako za baapositola, toloko ya Septuagint neli yona Bibele yeneitusiswa mwa Keleke ya Sikreste, mi balumiwa ba Keleke yeo nebayanga mwa sinagoge ni sinagoge ‘inze babonisa batu zeñozwi kuli Jesu neli yena Mesia.’” (Likezo 17:3, 4; 20:20) Ka kuya ka caziba wa litaba za Bibele yabizwa F. F. Bruce, taba yeo neitahisize kuli Majuda babañata “batuhele kutabela toloko ya Septuagint.”

Balutiwa ba Jesu hane banze baamuhela libuka za Mañolo A Sigerike A Sikreste, nebakopanyize libuka zeo ni toloko ya Septuagint ya Mañolo A Siheberu mi toloko yeo ni libuka zeo ki yona Bibele yeluitusisa kacenu.

Ibato ba lilimo ze 300 kuzwa fone ifelezi kuñolwa Bibibe, caziba yomuñwi wa litaba za bulapeli wa libizo la Jerome naatolokile Bibele mwa Silatini, ili yenetilo bizwa kuli Toloko ya Silatini ya Vulgate. Nekunani kale ni litoloko za Silatini zeshutana-shutana, kacwalo ki kabakalañi hane kutokwahala yenca hape? Buka ya The International Standard Bible Encyclopedia ibulela kuli: “Caziba yo wa libizo la Jerome naabata kulukisa ‘litaba zenesika tolokwa hande, mafosisa kaufela, ni kuzwisa litaba zene ekelizwe ka mafosisa ni kukutiseza mwateñi litaba zenetulilwe ka mafosisa.’”

Jerome naalukisize buñata bwa mafosisa ao. Kono hamulaho wa nako, babahulu ba keleke baeza mafosisa amatuna! Nebalumelelize feela toloko ya Silatini ya Vulgate kuli ki yona feela yeswanelwa kuitusiswa, mi muinelo wo neuzwezipili ka lilimo zeñata! Kufita kuli ituse batu-tu feela kuutwisisa Bibele, toloko ya Vulgate neitahisize kuli batu basike baiutwisisa bakeñisa kuli hamulaho wa nako, batu babañata nebasa zibi puo ya Silatini nihanyinyani.

Nako hane inze iya, batu bazwelapili kutoloka Libibele zeñwi zeñata zecwale ka Bibele yetumile hahulu ya Syriac Peshitta yenetolokilwe ibato ba mwa lilimo za ma 400 C.E. Kono mwa lilimo za ma 1300, batu nebaikatalize kutoloka Bibele mwa lipuo zebaitusisa batu babañata kuli batuse batu-tu feela.

Kwa mafelelezo a lilimo za ma 1300 mwa England, John Wycliffe naakalile kutoloka Bibele mwa Sikuwa ili puo yene bautwisisa batu mwa naha yanaapila ku yona, bakeñisa kuli Bibele yeo neiinzi mwa puo yene basaitusisi batu. Hamulahonyana wa fo, linzila zanaahatisanga ka zona Johannes Gutenberg nelitusize kuli licaziba za litaba za Bibele lihatise ni kuabela litoloko zenca za Bibele kwa batu ba lipuo zeñata mwa Europe kaufela.

Libibele za Sikuwa hane linze lizwelapili kutolokiwa, batu babañwi bakalisa kulwanisa taba ya kutoloka Bibele mwa puo ya Sikuwa ka kubulela kuli Libibele za Sikuwa neliliteñi ni kale. John Lewis, wa kwa England, yanaali mwa keleke yeñwi mwa lilimo za ma 1700, naañozi kuli: “Puo yene baitusisanga kale batu haisa itusiswa hahulu, kacwalo, ki kwa butokwa kutoloka sinca Bibele mwa puo yebaitusisa batu ni yebakona kuutwisisa ka bunolo ka nako ye.”

Kacenu, licaziba za Bibele sebakona kutoloka hande Libibele zene tolokilwe kwamulaho. Licaziba bao bautwisisa hande puo yene itusiswa mwa linako zene iñolwa Bibele, mi banani miputo yakale yeitingwa ya Bibele yefumanwi cwanoñu fa. Miputo yeo ibatusa kuziba hande litaba zeneñozwi mwa Bibele kwa makalelo.

Kacwalo hakusika fosahala kuitusisa Libibele zetolokilwe cwanoñu fa. Nihakulicwalo, muswanela kutokomela Libibele zemuketa kuitusisa. Kono haiba bane batoloka sinca Bibele yeo nebaezize cwalo bakeñisa kuli balata Mulimu kuzwelela kwa pilu, uzibe Libibele zebatolokile zakona kulutusa luli.