Mu bula bwa myaka mivule, basantaudi ba Bible bādi balanga’mba Mulopwe Beleshazale utelelwe mu mukanda wa Danyele kāikele’kopo. (Dan. 5:1) Bādi balanga namino mwanda befundi ba bintu bya kushiyekulu bādi kebasokwele bubinga nansha bumo bulombola’mba wāikele’ko binebine. Inoko, uno mumweno wāshintyile mu 1854. Mwanda waka?

Mu mwine mwaka’wa, kilolo umo wa mu Beletanye witwa bu John George Taylor wāsokwele masala a kibundi kya kala kya Ulu, adi kunshi kwa Irake dyalelo. Mu kino kibundi mwādi kiteba kikatampe, wāsokola’mo mibumbulu mivule ya dīma. Mubumbulu ne mubumbulu wādi na masantimetele 10 mu bula, kadi kulembwe ne bilembwa bya tumiketomiketo. Bilembwa byādi pa mubumbulu umo i milombelo yobālombēle Nabonide mulopwe wa Babiloni ne Beleshazale wandi mwana mukulu bekale’ko kitatyi kilampe. Nansha ke basantaudi bene bāitabije amba: Bino bintu byāsokwelwe bilombola’mba Beleshazale wādi’ko.

Inoko, Bible unena’mba Beleshazale wādi’ko ne amba wādi mulopwe. Kadi basantaudi bādi bakipatana. Kimfwa mu mwaka wa katwa ka 19, William Talbot shayuka mwinē Angeletele wālembele amba bantu bamo banenanga’mba “Beleshazale wādi uludika pamo na shandi Nabonide. Ino kekudipo bukamoni bumwekelele bubingija uno mwanda.”

Inoko luno lupata lwapwile kitatyi kyālombwele bilembwa bya pa mibumbulu mikwabo ya dīma amba, Mulopwe Nabonide shandya Beleshazale wātambile mu kibundi kya kibikelo mu bula bwa myaka mivule mu kine kitatyi’kya. Le byāikele namani pawāendele? Dibuku dimo (Encyclopaedia Britannica) dinena’mba, “Nabonide pawāendele ku ntanda mikwabo, wāshidile Beleshazale lupona ne kibumbo kikatampe kya basola bandi.” Mu uno muswelo, Beleshasale wābikele mu Babiloni pamo na shandi mu kine kitatyi’kya. O mwanda Alan Millard mwifundi wa bintu bya kishiyekulu ne wa ndimi wānenene amba i byendele’mo “Mukanda wa Danyele utele Beleshazale bu ‘mulopwe.’”

Bine, ku bengidi ba Leza, bukamoni bukatampe bulombola’mba mukanda wa Danyele i ukulupilwa kadi mulembwe ku bukomo bwa mushipiditu wa Leza, butanwa’nka mu Bible.—2 Tm. 3:16.