IULAI LWITABIJO LWABO

Noa ‘Wānangile na Leza wa Bine’

NOA wiolola muongo ne bidyoma bimusansa. Mumone’po bidi mu ñeni pashikete pa mulamba mukatampe, ukōkolokwa ku mingilo yandi, koku utala kyūbakwa kikatampe kya safini. Waivwana luvumba lwa bunange mu luvula ne lunwa lukatampe lwa bingidilwa biteta mityi. Pashikete, Noa wādi ubwanya kumona bandi bana bengila bininge mu mingilo palapala ya lūbako lukatampe. Bandi bana, babo bakaji, ne wandi mukaji waswele abo bonso bāingile nandi uno mwingilo mu makumi na makumi a myaka. Bapwile’ko kipindi kya mwingilo wa kūbaka safini, ino kwādi kukidi bivule bya kulonga pa kupwa’yo!

Bantu ba mu kibundi bālangile amba, bano bantu ababela bulubi. Safini pa kwenda imana, bantu nabo bebasepa na kulanga amba dilobe kedibwanyapo kulobeja ntanda yonso. Kyamalwa kyādi kibadyumuna Noa kyādi kimweka bu kikomo kwitabija, kya bubela! Kebāitabijepo amba muntu ubwanya kujimija bwandi būmi—ne būmi bwa kyandi kisaka—mu buno bukomo bwa buvila. Inoko, Yehova Leza wa Noa wādi umwene uno muntu biyampe.

Kinenwa kya Leza kinena amba: “Noa wadi unanga ne Leza.” (Ngalwilo 6:9) Le bino binenwa bishintulula bika? Kebishintululapo amba, Leza wāile pano panshi nansha amba Noa wāendele mūlu. Ino, Noa wākōkele Leza wandi bya binebine ne kumusanswa bininge pamo’nka na aye wānangile na Yehova pamo bwa mulunda nandi. Tununu na tununu twa myaka pa kupita’po, Bible wanena padi Noa amba: “Pa lwitabijo [lwandi] waponeje ba pano pa ntanda.” (Bahebelu 11:7, DD) Le wēpaponeje namani? Le i ñeni’ka yotubwanya kuboila ku lwitabijo lwandi dyalelo?

MUNTU WAKUBULWA KAKOBA MU NTANDA MIBI

Noa wātamīne mu ntanda yādi yenda ibipila’ko bya mwiko. Yādi mibi ne mu mafuku a nkambulula wandi Enoke, muntu mukwabo moloke wānangile na Leza. Enoke wālaile amba, difuku dya butyibi dyādi dya kufikila bantu ba ntanda bakubulwa bwine Leza. Ino, bubi bwāvudile’ko mu mafuku a Noa. Na bubine, mungya mumweno wa Yehova ntanda yāonekele, mwanda yāyudile butapani. (Ngalwilo 5:22; 6:11; Yude 14, 15) Le i bika byalengeje bintu bibipile’ko?

Kinkumbulu kya malwa kyālongekele umbukata mwa bamwikeulu, bana ba Leza ba ku mushipiditu. Mwikeulu umo wātombokele kala Yehova ne kwikala Satana Dyabola na kubepela Leza bubela ne kutonona ba Adama ne Eva bajilule. Mu mafuku a Noa, bamwikeulu bakwabo bāshilwile kutombokela buludiki boloke bwa Yehova. Bashiya kyepelo kyēbapele Leza momwa mūlu, baiya pano panshi, bavwala ngitu ya bu muntu ne kusonga bana-bakaji bapopoke. Bano bamwikeulu bantomboki ne ba mitatulo bāikele na lupusa lubi pa bantu.—Ngalwilo 3:1-5; 6:1, 2; Yude 6, 7.

Kadi, ano masongi a kubulwa kwendela’mo ēsongele bamwikeulu bāvwele ngitu ya bu muntu na bana-bakaji ālengeje kubutulwa kwa bana ba nsanga mibi, bakampangala kadi babukomo bupitepite. Bible wibeta bu Banefilimi, kishima kishintulula’mba “Bashindi”—bantu bashinda bakwabo. Banefilimi, Babipolapola bakomo bālengeje ngikadilo ya ntanda ibipile’ko bininge. Ke kya kutulumukapo shi Mupangi wāmwene’mba, “bubi bwa bantu . . . bwadi ke bwa ntanda ne miseke panopantanda; kadi’mba ne kufwatakanya konsololo’tu kwa kuvuluka kwa mityima yabo kwadi bubi  bonka bonka nyeke.” Yehova wāsumininwe kukombeleja fututu kisaka kya bantu babi mu bula bwa myaka 120.—Ngalwilo 6:3-5.

Bine, byādi bikomo kashā kulela kisaka mu ntanda ya uno muswelo! Ino, Noa wēkilelele’mo. Wāsongele mukaji muyampe. Noa paādi kalumba ku myaka 500, wandi mukaji wamubutwila bana basatu—Shema, Hama, ne Yafeta. * Bano bambutwile bādi bafwaninwe kukinga babo bana bana-balume ku lupusa lubi lwādi lwibajokolokele. Bano bankasampe bana-balume bādi babwanya kwabila bano Banefilimi, “bankanka” kadi “bantumbo.” Noa ne wandi mukaji kebādipo babwanya kukinga babo bana ku myanda yonso itala bintu byālongele bano batumpangala, ino bādi babwanya kwibafundija bubinebine busangaja butala padi Yehova Leza, mwine ushikilwe bubi bonso. Bādi bafwaninwe kukwasha babo bana bana-balume bayuke amba, butapani ne butomboki bwa ntanda bisanshijanga Yehova mutyima.—Ngalwilo 6:6.

Dyalelo bambutwile babwanya kwivwanina Noa ne wandi mukaji lusa. Ntanda yotwikele’mo nayo i myonwe na butapani ne butomboki. Enka ne makayo alombolwa bana i mayule bino bintu. Bambutwile ba tunangu babwanya kukomena luno lupusa na kufundija babo bana myanda ya Yehova Leza wa ndoe, mwine usa kupwa butapani. (Mitōto 11:5; 37:10, 11) Bana babwanya kwifunda bintu bilumbuluke nansha ke mu ino ntanda mibi. Noa ne wandi mukaji bānekenye. Babo bana bana-balume batamine biyampe, basonga bakaji bādi nabo na mutyima wa kutūla Yehova Leza wa bine pa kifuko kibajinji mu būmi bwabo.

“LONGA SAFINI”

Difuku dimo, būmi bwa Noa bwāshintyile lonso. Yehova wēsambile na uno mwingidi muswedibwe ne kumusapwila mpango Yandi ya kufudija ntanda ya mu mene mafuku’a. Leza wāsoñenye Noa amba: “Longa safini ya mutyi wa ngofele.”—Ngalwilo 6:14.

Ino safini ke kyādipo kyombo na mufwatakenya bamo. Keyādipo na nsongo nansha mutofi, sukadi nansha umbido—nansha kyalo kine. Yādi’tu bwa kibīko nansha sanduku. Yehova wālombwele Noa bukatampe bwine bwa safini, myanda imo itala kitungo kyayo, ne bulombodi bwa mwa kwiilongolwela munda ne bwa mwa kushingila bunange. Kadi wāsapwidile Noa bubinga bwine bwa kulongela safini amba: “Ami ke nsa kuleta dilobe dya mema panopantanda . . . kadi bintu byonsololo muno munshi bikafwanga.” Ino Yehova wāpele Noa buno bulombodi amba: “Ukatwelamo mu safini, abewa na bāna bobe bana-balume, ne obe mukaji ne bako bobe bene pamo nobe.” Kadi Noa wādi wa kutweja’mo misaka ya banyema ba miswelo yonso. Enka boba bātwelele mu safini bo bādi bakupanda pa kufika kwa e dilobe!—Ngalwilo 6:17-20.

Noa wēkondele na mwingilo mukatampe. Ino safini yādi mikatampe—yādi na kintu kya mametele 133 mu bula, 22 mu bukata, ne 13 mu bwimwa. Yādi mikatampe kupita byombo bya kalunga ka mema bya mu ano etu mafuku. Le Noa wātyinine uno mwingilo, kutompola pangala pa bikoleja bya’o, nansha kushinta myanda mwanda wa umupēlele? Bible ulondolola amba: “Noa walonga  namino monso mwamusoñaninye Leza, e monka mwālongele.”—Ngalwilo 6:22.

Mwingilo wālongele myaka mivule, padi myaka 40 kutūla ku 50. Kwādi mityi ya kuteta, milamba ya kukoka, mityi ya kulalulula, kushinga bunange ne kupopa. Safini yādi na bitala bisatu, nansha bipindi bya pangala, byumba bivule, ne kibelo pa mpenga. Kadi yādi na madidisha kūlu konso ne musaka mutunduke pa bukata mwa kuzulumukila mema.—Ngalwilo 6:14-16.

Myaka pa kupita’po, safini nayo yenda imweka, kadi Noa wāsangele pa kukwatakanibwa na kyandi kisaka! Kwādi mwingilo mukwabo wādi na bikoleja bivule kupita mwingilo wa kūbaka safini. Bible witulombola’mba, Noa wādi “mwedi wa mbila ya boloke.” (2 Petelo 2:5) O mwanda wātangidile na bukankamane mwingilo wa kudyumuna bantu babi, bantu bampikwa bwine Leza ku bonakani bwādi bwibatengele kumeso. Le bano bantu balongele’po namani? Yesu Kidishitu wāvulukile kino kitatyi mwenda mafuku, na kunena’mba bano bantu ‘kebādipo bayukile.’ Wānene amba, bādi batele mutyima bininge ku yabo myanda ya bukile bukya—kudya, kutoma ne kusonga—bakomenwa kuta mutyima kudi Noa. (Mateo 24:37-39) Na bubine, bavule bāmufutulwile aye ne kisaka kyandi; bamo padi bāmuzakaje ne kumulwa byamalwa.

Inoko, Noa ne kisaka kyandi kebālekele’byopo. Nansha byobādi mu ntanda mwādi mutūdile bantu tumweno twabo pa kifuko kibajinji, mwādi mumonwa mwingilo wa kūbaka safini bu wampikwa mvubu, wa kyongo nansha bulubi, ino baendelele kwiyūbaka na kikōkeji. Bisaka bya bwine Kidishitu dyalelo bikokeja kuboila ñeni mivule ku lwitabijo lwa Noa ne kyandi kisaka. Inoko, tudi mu kitatyi kitela Bible bu “myaka ya malwa” ya ino ngikadilo ya ntanda. (2 Temote 3:1) Yesu wānene amba, kitatyi kyotudi’mo kidi pamo na kitatyi kyāūbakile’mo Noa safini. Shi ntanda itaba ku musapu wa Bulopwe bwa Leza na buñumauma, kibengo nansha ke kupangwapangwa, i biyampe bene Kidishitu bavuluke Noa. Ke babajinjipo kutanwa na bino bikoleja.

‘TWELA MU SAFINI’

Myaka mivule pa kupita’po, safini nayo yenda ipwa bityetye. Noa wādi kalumba ku mwaka wandi wa 600, wajimija muntu waswele. Shandi Lameka wafwa. * Myaka itano pa kupita’po, Metuzala shandya Lameka, nkambo wa Noa nandi wafwa na myaka 969—muntu wāfwile na myaka mivule usekunwinwe mu Bible. (Ngalwilo 5:27) Ba Metuzala ne Lameka bāikele’ko mu kitatyi kimo na Adama muntu mubajinji.

Mu uno mwaka umo onka, mukulutuba Noa watambula musapu mupya utamba kudi Yehova Leza amba: “Iya abewa mu safini ne bobe bonso.” Mu kitatyi kimo kyonka, Leza wasapwila Noa kutweja misaka yonso ya banyema mu safini—basamba-babidi basamba-babidi bampikwa disubi, bafwaninwe kwelwa bu bitapwa, ne bakwabo nabo babidi-babidi.—Ngalwilo 7:1-3.

Kino i kintu kekyādipo kifwaninwe kwilwa. Kulampe nabya wamone tutwa na tutwa twa bipangwa byūmi—byenda, bitumbuka, bitāba, byenda bityebitye, bilandala—bya bukata, miswelo ne ngikadilo yonso. Tusakilwa kulanga’po bidi Noa mulume nabo ulonga bukomo bwa kukongakanya banyema, ufuna nansha kusenga banyema bonso ba ntanda batwele mu ka kyumba katyetye mu safini. Nsekununi inena amba “batwela mu [safini] mwadi Noa.”—Ngalwilo 7:9, DD.

Bantu bamo ba lupata babwanya kwipangula amba: ‘Le bino bintu bibwanya’tu kulongeka namani? Ne bano banyema bonso babwanya’tu kwikala  pamo mu ndoe namani mu ka kyumba katyetye?’ Languluka’po bidi pa kino: Le bine bibwanya kwikala bikomo kudi Mupangi wa bukomo wa diulu ne ntanda kwendeja bipangwa bya banyema, enka ne kwibilengeja bileke kuzakaja bantu ne kwikala biyampe? Vuluka’mba, Yehova i Leza wākalañenye Kalunga Katyila ne kwimika dyuba. Le kādipo ubwanya kulonga kinkumenkume kyo-kyonso kilombwelwe mu nsekununi ya Noa? Na bubine wābwenye, kadi wālongele’kyo!

Shako, Leza wādi ukokeja kutonga kukūla bipangwa byandi bya banyema mu muswelo mukwabo. Inoko, wātongele na tunangu muswelo wituvuluja kikulupiji kyaādi utūdile dibajinji mu bantu kya kulama bintu byonso byūmi bya pano panshi. (Ngalwilo 1:28) Mu uno muswelo, bambutwile bavule dyalelo bengidijanga mānga ya Noa mwanda wa kufundija babo bana amba, Yehova umwene bantu ne banyema baāpangile na bulēme.

Yehova wālombwele Noa amba Dilobe dyādi dya kufika mu yenga umo. Kyādi kitatyi kyāvudilwe kisaka mingilo. Langa’po bidi mwingilo wa kutweja banyema bonso, kutūla bidibwa byabo mu ndudi ne kutweja bintu bya kisaka mu kibīko. Mukaja Noa ne bakaji ba bandi bana ba Shema, Hama ne Yafeta bādi batele mutyima ku kwalamuna ino safini ke kīkalo.

Le bantu bādi bebajokolokele bālongele’po namani? Kebādipo nyeke ‘bayukile’—enka ne bukamoni bonso bulombola’mba, Yehova wāesele Noa ne bukomo bwaādi ulonga. Kebādipo bakwasha’ko, ino bamwene banyema batwela mu safini. Ino, ketufwaninwepo kutulumuka buñumauma bwabo. Dyalelo bantu kebayukilepo bukamoni bulombola’mba, tudi pano mu mafuku a mfulo a ino ngikadilo ya bintu. Monka mwālaile’kyo mutumibwa Petelo, bakibengo bayanga ne kibengo kyabo, kufutulula boba bevwana kidyumu kya Leza. (2 Petelo 3:3-6) Mu muswelo umo onka, bantu bāfutulwile Noa ne kisaka kyandi.

Le ino mifutululo yāfudile kitatyi’ka? Nsekununi itulombola’mba, aye Noa upwa kutweja kyandi kisaka ne banyema mu safini, “Yehova wamushityila monka.” Shi ekale bakibengo badi pabwipi, kino kilongwa kya Leza kyebātaleje. Shi kekyebātalejepo, na bubine mvula wādi wa kwibatalaja pa kunoka! Wādi wa kunoka’nka kunoka nokē—ne kulobeja ntanda enka mwānene Yehova.—Ngalwilo 7:16-21.

Le Yehova wāsangedile lufu lwa banonga-bibi? Mhm! (Ezekyele 33:11) Ino, wēbapele mukenga wa kushinta mashinda abo mabi amba balonge byoloke. Le bābwenye kulonga namino? Mwiendelejo wa Noa wālondolwele kino kipangujo. Kupityila ku kunanga na Yehova, ku kukōkela Leza wandi mu bintu byonso, Noa wālombwele amba wādi ubwanya kupanda. Mu uno muswelo, lwitabijo lwandi lwāponeje ntanda ya mu andi mafuku; lwa mwekeja patōka bubi bwa bantu ba lukongo lwandi. Lwitabijo lwandi lwāmupandije aye ne kyandi kisaka. Shi wiule lwitabijo lwa Noa, nobe ubwanya kwipandija abe ne kyobe kisaka. Pamo bwa Noa, nobe ubwanya kunanga na Yehova Leza pamo bwa mulunda nobe. Bine, bulunda bwenu bukaladila nyeke!

[Kunshi kwa dyani]

[Kifwatulo pa paje 12]

[Kifwatulo pa paje 13]

Noa ne wandi mukaji bākingile babo bana ku lupusa lubi

[Kifwatulo pa paje 14, 15]

Nansha byokwādi bubinga bulombola’mba Leza wāesele Noa, ino bantu bāmufutulwile ne kupela musapu wandi