Higa ma noluwo, noland ne Jo-Bethel ni ne idwaro joma ne nyalo chiwore mondo odhi oti e Bethel ma South Africa nikech nidhi ket masin manyien mar goyo buge kuno. Natero nyinga, kendo namor ka noyiera. Owete moko adek ma ne wan-go e Bethel ma Canada bende noyier. Ne gin Dennis Leech, Bill McLellan, kod Ken Nordin. Nonyiswa ni ne wadhi dak e piny South Africa kuom kinde malach!

Nagoyo ne mamawa simu ma anyise niya: “Mama, an-gi wach moro ma daher nyisi. Adhi South Africa!” Mamawa ne en ng’at ma jaling’, kata kamano, ne en gi yie motegno kendo winjruokne gi Jehova bende ne ber. Ne ok owacho gik mang’eny, to nang’eyo ni noriwo lwedo yiero ma natimono. Kata obedo ni wuonwa gi minwa nowinjo malit nikech ne adhi bedo mabor kodgi, ne ok ging’ur e wi yiero ma natimono.

Ka ne pok wadhi South Africa, ne okwong oluongwa e Bethel ma Brooklyn mondo otiegwa e tiyo gi masin moro mar goyo buge. Bang’ tiegruokno, ne waidho meli ma ne dhi Cape Town e piny South Africa. Ne an mana jahigni 20. Ne wachako safar gi gach reru e seche mag odhiambo ka wawuok Cape Town ka wadhi Johannesburg. Ka nochopo kogwen, garino nokwongo ochung’ e taon moro matin ma niluongo ni Karoo, ma en kama otwo ahinya. Piny ne liet kendo kanyo notimo buru kod yiro. Ne wago wang’wa e dirisa ka wawuoro awuora ni to, ‘Mae en piny ma chalo nadeni? Be wabiro nyalo timo migapwa kae?’ Higni moko bang’e ka ne walimo taonde matindogo, ne wafwenyo ni taondego gin taonde mabeyo kendo mokuwe.

Kuom higni moko matin, nomiya migawo mar tiyo gi masin moro makende mar Linotype ma ne pango nyukta ka pok ogo gasede mag Ohinga mar Jarito kod Amkeni! E ofisno, nigoyoga gasede e dhok mang’eny ma iwacho South Africa kod pinje mamoko mag Afrika. Ne wamor ahinya neno ka masin ma nomiyo wabiro South Africa itiyogo maber!

Bang’e, natiyo e Factory Office ma nochung’ ne tije kaka goyo buge, kowogi kuonde mopogore opogore, kod loko dhok. Nadich, kata kamano, namor ndi!

E higa mar 1968, nakendo Laura Bowen ma ne en painia ma nodak but Bethel. En bende nokonyo e Migawo mar Loko Dhok kotaponegi weche ma ne giseloko. E kindego, ne onge chenro mar joma oa kendore tiyo e Bethel, omiyo, nomiwa migawo mar bedo jopainia makende. Wachno bet nomiya luoro. Nasebedo Bethel kuom higni apar, kendo nimiyowaga chiemo kod kar dak. Koro, ere kaka nadhi dak gi pesa matin ma ne imiyoga jopainia makende? Ng’ato ka ng’ato kuomwa ne idhi mi rand 25 (ma ne romre gi dola 35 mag Amerka e kindego) dwe ka dwe, to mana ka walendo e seche ma noketnwa, watimo dok limbe, kendo wachiwo buge ma ne dwarore. Pesano e ma ne wadhi chulogo ot, ng’iewogo chiemo, tiyogo e yorewa mag wuoth kod thieth, kaachiel gi wechewa mamoko.

Nomiwa migawo mar bedo jopainia makende e grup moro matin ma ne yudore but taon mar Durban, man Indian Ocean. Thoth joma ne odak e alworano ne gin nyikwa Wainde ma nobiro South Africa e higa mar 1875 mondo giti e kembe mag sukari. Kata obedo ni koro ne gitiyo tije mamoko, pod ne gidhi nyime dak e kit ngimagi, kendo ne gitedoga mana chiembgi ma ne gihero. Bende, ne giwachoga dho Kisungu kendo mano nomiyo lendonegi obedonwa mayot.

Nidwaro ni jopainia makende olend kuom seche 150 dwe ka dwe, omiyo, an gi Laura ne wachano lendo seche auchiel e odiechiengwa mokwongo. Piny ne liet chieng’no. Ne waonge dok limbe kata jopuonjre. Omiyo, ne wadhi dhi lendo ot ka ot kuom seche auchiel. Bang’ lendo kuom kinde, nang’iyo sa ma natueyo e lweta, kendo nafwenyo ni ne waselendo mana kuom dakika 40 kende! Napenjora ka be ne wadhi nyalo timo painia makende.

Bang’ kinde moko, ne waloso chenro maber. Odiechieng’ kodiechieng’, ne wawiroga makate, kae to wating’o kado kata kahawa e thamos. Ka ne wadwa yueyo, ne wachungoga mtok opuk ma ne wan-go e bwo tipo moro man machiegni, kendo seche moko nyithi Wainde ne biroga butwa kanyo ka gitemo rangowa nikech ne gineno ka wapogore kodgi. Mana bang’ ndalo matin, ne wafwenyo ni ka waselendo kuom seche ariyo kata adek mokwongo, seche mamokogo ne dhiga piyo ahinya.

To mano kaka ne wamor puonjo ji adiera mag Muma e alworano! Waindego ne gin joma ohero rwako welo, ne gimiyo ji luor, ne ging’won, kendo ne giluoro Nyasaye. Thothgi ne rwakoga wach ma ne walandonegi. Ne gihero puonjore e wi Jehova Nyasaye, Yesu, Muma, kinde mabiro ma kuwe nobedie piny, kod geno mar chier. Mana bang’ higa achiel kende, ne watayo jopuonjre Muma 20. Odiechieng’ kodiechieng’, ne wachiemoga gi achiel kuom joma ne wapuonjo Muma. Kindego ne gin kinde mag mor ahinya.

Bang’ kinde matin, nomiwa migawo machielo. Nadhi bedo jarit-alwora e alwora manie dho Indian Ocean. Juma ka juma, ne wadakga gi joot moro e kanyakla ma ne walimo kendo ne walendo gi jolendo mag kanyaklano ka wajiwogi. Joot ma ne wadakgago ne rwakowaga maber ahinya kendo ne wamorga goyo mbaka kodgi kaachiel gi nyithindgi kata tugo gi le ma ne gin-go. Ne watimo migawono kuom higni ariyo. Kae to chieng’ moro, ne wayudo simu moa e ofis. Ka namako simuno nonyiswa ni, “Waparo dwokou e Bethel kendo.” Nadwokogi ni, “Wamor ahinya gi migawo ma sani watimoni.” Kata kamano, adiera en ni ne waikore timo migawo moro amora.

E Bethel, noketa e Migawo Mochung’ ne Tij Lendo kendo kanyo ne ayudo thuolo mar tiyo gi owete mang’eny kendo ma ne nigi lony ahinya. E ndalogo bang’ ka jarit-alwora noseoro ne ofis ripot mar kanyakla ma noa limo, Migawo Mochung’ ne Tij Lendo ne oroga barua ne kanyaklano ka luwore gi ripot ma ne giyudo koa kuom jarit-alwora. Barupego ne gin ma nijiwogo jo kanyakla kendo miyogi paro moro amora ma ne dwarore e konyogi timo gik moko e yo maber moloyo. Sekretari magwa ne tiyoga matek ahinya e ndalogo. Ne gilokoga barupe ma nondik ne ofis e dho Xhosa, Zulu, kod dhok mamoko mag Afrika e dho Kisungu, kae to ne gichako giloko barupe  ma ofis ondiko ne kanyakla e dhok mamoko mag Afrika. Namor ahinya gi kinda ma jolokogo ne timo kendo ne gikonya neno pek ma nyiminewa gi owetewa ma jorotenge ne romogo.

Kindego piny South Africa ne ni e bwo loch mar apartheid, tiende ni jorochere gi jorotenge ne ok riwrega kendo ne ipogoga ji ka luwore gi pien dendgi. Owetewa ma jorotenge ne wachoga mana dhoggi, ne gilendoga mana gi dhoggi, kendo ne gidhiga mana e chokruoge ma nitimo gi dhoggi.

Ne pok ang’era gi owete mang’eny ma jorotenge nikech migepe mang’eny ma natimo ne ni e alwora ma ne iwachoe dho Kisungu. Kata kamano, koro ne an gi thuolo mar puonjora kit ngima owetewa ma jorotenge kod timbegi. Ne aneno pek ma owetewago ne romogo e weche motudore gi kweche kod puonj mag din. Owetewago ne jochir ahinya! Ne ok gidonj e timbe mag anyuola ma Ndiko kwedo kod timbe mag juok, kata obedo ni mano ne miyo giyudo akwede mowuok kuom joodgi kod jogweng’gi. Joma nodak e risaf nodhier ahinya. Ng’enygi ne kia somo, kata kamano, ne gimiyo Muma luor.

Nayudo thuolo mar bedo e kes moko ma notudore gi ratirowa mar lamo kod tamruok donjo e weche mag siasa. Yiena nomedo bedo motegno ahinya ka ne aneno chir ma rowerewa ma Joneno ne nigo ka noriembgi e skul nikech ne gitamore weche mag lamo kata wero wende mag din.

Owetewa ma nodak e piny machielo ma niluongo ni Swaziland noromo gi pek moro makende. Ka ne ruoth miluongo ni Sobhuza II otho, nidwaro ni jo pinyno duto otim kweche moko. Nidwaro ni chwo oliel yie wigi maler, to mon owar yie wigi. Nosand owetewa gi nyiminewa mang’eny nikech ne gitamore donjo e timbe kaka mago, ma notudore gi lamo kwere ma nosetho. To mano kaka makruok margi gi Jehova motegno nojiwowa! Ne wapuonjore weche mathoth kuom owetewa ma jorotengego. Ne gihero Jehova, ne gimakore motegno kode, kendo ne gidhi nyime hore kata obedo ni ne giromo gi pek mang’eny. Weche kaka mago notego yiewa ahinya.

E higa mar 1981, nomiya migawo mar goyo buge kitiyo gi kompyuta. Omiyo, nadok e tij goyo buge kendo. Mago ne gin kinde makende ahinya!  Yo ma nosebed kigoyogo buge e piny mangima ne lokore. Ng’at moro ma ne uso gige kambi moro nomiyo ofis masin moro mar tapo weche mondo gitem tiyogo ka ginono ka be ginyalo hero masindno. Mano nomiyo wang’iewo masindego abich manyien, kendo ne waweyo tiyo gi masinde ochiko mag Linotype ma ne wasebedo ka watiyogo. Bende, nong’iew masin manyien mar goyo buge. Koro ne wagoyo buge mang’eny moloyo kaka ne watimo chon!

Tiyo gi kompyuta nomiyo wachako tiyo gi program manyien mar loso buge miluongo ni MEPS (Multilanguage Electronic Publishing System). Nyaka chop kindeno, teknoloji nosemedore ahinya e yo ma nigoyogo buge ka ne wapimo gi kinde ma ne wawuok e Bethel ma Canada ka wabiro e piny South Africa karwa owete ang’wen! (Isa. 60:17) Kindeno noyudo ka waduto ne wasekendo nyimine mabeyo ma jopainia. An gi Bill pod ne watiyo e Bethel. Ken gi Dennis to ne oseyudo nyithindo kendo ne gidak gi joutegi mana but Bethel kanyo.

Tije mag Bethel ne medore ahinya. Ne iloko buge e dhok mang’eny kendo ne igoyogi, kae to ikowogi e ofise mamoko. Tijego nomiyo koro ofis malach ne dwarore. Owete nogero ofis manyien e taon mar Johannesburg, kendo ne owale ne Nyasaye e higa mar 1987. Nayudo thuolo mar riwo lwedo gedono kendo tiyo e Komiti mar Bad Ofis ma South Africa kuom higni mang’eny.

E higa mar 2001, dhoga nomoko ka nogwela mondo adhi abed achiel kuom jo komiti manyien mar Bad Ofis ma Amerka. Kata obedo ni ne wawinjo malit ni ne wadhi weyo tich ma ne wahero kaachiel gi osiepewa mang’eny e piny South Africa, ne wamor ni ne wadhi chako ngima manyien e Bethel ma Amerka.

Gima ne chandowa ahinya ne en ni koro ne wadhi bedo mabor gi min Laura ma nosechako bedo moti. Ne ok wanyal konye ahinya ka wan New York. Kata kamano, nyimine Laura adek nochiwore konye e yor ringruok, pesa, kod e weche mamoko. Ne giwacho kama: “Wan ok wanyal tiyo ne Jehova e thuolowa duto gie sani, kata kamano, sama warito minwa, to mano biro konyou dhi nyime gi migapu.” Wadwokonegi erokamano maduong’.

Mano bende e gima owadwa gi jaode ma nodak Toronto e piny Canada noyie timo. Ne giyie rito minwa ma koro nosedong’ chi liel. Kindeno noyudo gisedak gi minwa kuom higni mokalo 20. Ne wamor ahinya gi yo ma ne giseritogo minwa nyaka ka notho mana matin ka wasedhi New York. To mano kaka en gueth maduong’ bedo gi joot ma oyie loko chenrogi mondo girit jonyuol mosechako bedo moti, ma en ting’ ma samoro keloga pek moko!

Higni moko ne omiya migawo mar goyo buge e ofis ma Amerka. Teknoloji osemiyo sani migawono yot kopime gi chon. Machiegnini, asebet ka atiyo e Migawo Mochung’ ne Ng’iepo. To mano kaka wasebedo gi thuolo makende kuom higni 20 ma wasetiyogo e Bethel man gi ji mang’enyni! Sani wan gi Jo-Bethel ma kwan-gi dirom 5,000 kaachiel gi owete gi nyimine ma kwan-gi romo 2,000 kama, ma konyo e tije mag Bethel ka gin e utegi.

Higni 60 mokalo ne ok ang’eyo ni ma e kama gikone nadhi betie. Laura osebedo ka riwa lwedo gi chunye duto kuom higni duto ma wasedak kode. To mano kaka aseyudo gueth mang’eny e ngimana! Wamor ahinya ni waseyudo thuolo mar tiyo e migepe mopogore opogore kaachiel gi owete gi nyimine mopogore opogore. Bende, wasebedo mamor ahinya sama walimo ofise mopogore opogore e pinje mang’eny. Nikech asechopo jahigni 80, tinde aonge gi migepe mang’eny. Ng’eny migepe ma natimo sani osemi owete matindo mondo gitim.

Jandik zaburi nowacho kama: “Oganda mamor en [oganda] ma Jehova e Nyasachgi.” (Zab. 33:12) Wechego gin adier! Agoyo erokamano maduong’ ni aseyudo thuolo mar tiyo kanyachiel gi oganda mar Jehova mamor.