Antu aaya ni miyele isuma yakamanya kupalula cisuma ni ciipe. Yene yasipingula pali vimwi kulingana sile na vino yakuyuvwa pa nsita iyo. Lelo, yakaomvya visinte ukuti vyayatungulula nanti sile alino yali yonga kuno ali wensi asikuyalola.

Ana yakasambilila ivipusanepusane pa miyele iipe ni isuma kufuma ku antu yano yakasambilila nayo, ku nyimbo zino yakakutikako nanti ku mavidyo yano yakatamba nu ku mapuloglamu yano yakatambisya pa TV. Pa mulandu ni vintu vii, cingalenga ana yatandike ukutwisika nu kukanamanya ningo cisuma ni ciipe.

Vii vikacitika sana lino ana yafika pa musinku wa ulumendo nu ukazyana. Ibuku limwi (Beyond the Big Talk) lyalanda ukuti “pa nsita iyo apano yalinzile kumanya ukuti antu yalayapatikizya kuti yakolanya miyele yao pakuti alino yatemwikwe, fwandi yalinzile kusambilila ivyakupingulapo ningo pa vintu aineco nanti icakuti limwi auze yangayapata lino yakucita vivyo.” Fwandi cii cikulangilila sile ukuti avyazi yalinzile ukusambilizya ana yao lino yatatala yakula.

Yasambilizyini ningo ciipe ni cisuma.

CISINTE CA MULI BAIBO: “Aikolo, . . . yasambiliziwa ningo kupalula visuma ni viipe.”—Ayebulai 5:14.

• Mwaomvya amazwi aakulangilila usuma nanti uyi ulimo. Mwalanda pa vikacitika cila wanda na vino ivintu vivyo vikaya: “Cii ali cisinka; uu ufi.” “Cii ali cumi; ciici cene asi cacumi.” “Cii icisuma; cici cene foo.” Mu kuya kwa nsita, umwana alamanya visuma vino alinzile ukucita nu kumanya iviipe vino alinzile kusenkako.

• Mwalondolola mulandu uno mwalandila ukuti cii i cisuma nanti iciipe. Limwi munguzya mauzyo wakwe yaa: U mulandu ci uno cacindamila ukuya uwa cisinka? Uzye ufi ungonona uli ucuza? U mulandu ci uno upupu waipila? Mwaleka umwaninu aelezya kuomvya kampingu wakwe nu kuomvya vino akwelenganya.

• Mwalanda sana pa mulandu uno cacindamila kuya ni miyele isuma. Mungalanda muti: “Ndi cakuti uli ni cisinka, yauze yalakutaila,” nanti “ndi cakuti uli ni cikuuku, antu yalatemwa ukuya pamwi nawe.”

Mwasininkizya ukuti amu lupwa lwinu yali ni miyele isuma.

CISINTE CA MULI BAIBO: “Muyezye mweisikulu pakuti muilole ndi mu cumi mukwikala mu utailo.”—2 Kolinto 13:5.

•  Amu lupwa lwinu yalinzile kuya ni miyele isuma, pakuti mungaya na maka ya kulanda muti:

  • “Mu lupwa lwitu tusisomba.”

  • “Tutaya nu lwete kuli yauze nanti kuyapontela.”

  • “Tusitukana nanti kunena yauze amazwi aipe.”

Mwaninu alalola ukuti miyele isuma asi sile masunde yano alinzile kulondela lelo i miyele iikaazwa ulupwa.

• Mwalanzyanya lili lili nu mwana winu pali vino mwacindika mu lupwa. Mwalanda pa vintu ivikacitika cila wanda lino mukusambilizya umwana. Mungakolanya vino mwacindika kuli vino yakatambisya pa TV nanti vino yakasambilizya ku sukulu. Munguzya umwana winu muti: “Uzye ngu wacita uli?” “Uzye ulupwa lwitu ngi lwacita uli pa mulandu uu?”

Mwasambilizya ana inu kucita ivisuma.

CISINTE CA MULI BAIBO: “Twalililini ukuya na kampingu musuma.”—1 Petulo 3:16, NWT.

• Mwataizya ana pa miyele yao isuma. Ndi cakuti umwana akulangizya miyele isuma muli vino akucita, mwamutaizya nu kumunena mulandu uno mwamutaizizya. Limwi mungamunena muti: “Uwalanda icisinka. Nakutemwa sana.” Ndi cakuti umwana wamunena pali vimwi iviipe vino watacita, mwatala imumutaizya lino mutatala mwamwazwa.

• Mwamulungika ndi cakuti wacita iciipe. Mwaazwa aninu kuzumila vino iyaluvyanya. Ana yalinzile kumanya iviipe vino yacisile na cino ivintu vivyo vpusaniile na vino ulupwa lwao lukacita. Avyazi yamwi yakafilwa kunena ana yao pali vino iyaluvyanya pano yakalola ukuti ana yao yamauvwa uyi, nomba kulanzyanya nu mwana pa miyele iipe ino mukulola kuti akweti kungamwazwa kulaomvya kampingu wakwe kupalula cisuma ni ciipe.