1. (1) Ta eo ear bõbraik an baam̦le eo an Adam im Iv del̦o̦ñel̦o̦k jikin kallib in Iden? (2) Ta eo Ebel ear kõn̦aan?

 BAJ pijaikl̦o̦k m̦õk, ejota im ekkõtoto ijo Ebel ej pãd ie im ej reilo̦k im kalimjek bwijjin jiip ko nejin ioon tol̦ eo. Ej reilo̦k im loe juon men ej ebbõl jãn juon jikin ettol̦o̦k. Ejel̦ã bwe men eo me ej ebbõl ej juon jãje eurur im ej erro̦o̦lol bwe en bõbraik aer del̦o̦ñ ilo jikin kallibin Iden. Eñin kar ijo jemãn im jinen rar jokwe ie m̦okta. Ak kiiõ ejjel̦o̦k juon iaaerro im ro nejier remaroñ del̦o̦ñe. Ebel ej bõk bõran im reilõñl̦o̦k, im ej kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ kõn Rũkõm̦anm̦an eo. Ekõn̦aan jel̦ã el̦aññe armej remaroñ bar epaake Anij. Etke? Kõnke ekõn̦aan epaake Anij.

2-4. Ewi wãween an Ebel maroñ kõnnaantok ñan kõj ilo raan kein?

² Jemaroñ ba bwe Ebel ej kõnnaantok ñan kõj ilo raan kein. Kwõmaroñ l̦õmn̦ak ippam̦ make im ba bwe Ebel, l̦eo kein karuo nejin Adam, ejjab maroñ kõnnaan kõnke ear mej enañin 6,000 iiõ ko remootl̦o̦k. Im ãnbwinnin em̦õj an erom bũñal. Baibõl̦ ej ba bwe “ro remej ejjel̦o̦k aer jel̦ã.” (Ekl. 9:5, 10) Bareinwõt, ejjel̦o̦k jabdewõt ennaan Ebel ear kwal̦o̦k ak ba me ej wal̦o̦k ilo Baibõl̦. Innem, ewi wãween an Ebel maroñ kõnnaantok ñan kõj ilo raan kein?

³ Anij ear kõm̦akũt rijjilõk Paul bwe en jeje kõn Ebel. Ear ba: “Kõn an tõmak, Ebel ej kõnono wõt, meñe emej.” (Riit Hibru 11:4, UBS.) Ewi wãween an Ebel kõnnaantok ñan kõj? Ikijjeen tõmak eo an. Ebel ej armej eo m̦oktata ear kwal̦o̦k an tõmak. Ear lukkuun kajoor tõmak in an Ebel im elõñ men ko jemaroñ katak jãn joñak in an. Ñe jej katak jãn tõmak in an Ebel im kajjioñ in l̦oore joñak in an, ej ãinwõt ñe Ebel ej kõnnaantok ñan kõj.

⁴ Ta ko jemaroñ katak jãn Ebel im tõmak in an meñe ejjab lõñ men ko Baibõl̦ ej kwal̦o̦k kõn e? Eokwe jen lale.

5. Ta mel̦el̦ein naan ko an Jijej ke ear ba bwe Ebel ear “jãn jinoin kõm̦anm̦an lal̦”? (Bar lale kõmel̦el̦e jidikdik eo.)

⁵ Ebel ear mour ilo iien ko jinointata. Jijej ear bar ba bwe Ebel ear “jãn jinoin kõm̦anm̦an lal̦.” (Riit Luk 11:50, 51, UBS.) Ke Jijej ear ba naan kein, ear jitõñl̦o̦k ñan armej ro jãn jinoin me rar kõm̦m̦an em̦m̦an im Anij ear jeorl̦o̦k aer jerawiwi. Ebel ej armej eo kein kãmen m̦oktata ijin ioon lal̦, im e eo m̦oktata Anij ear jeorl̦o̦k an jerawiwi. a (Lale kõmel̦el̦e eo itulal̦.) Ilo tõre eo Ebel ear mour, ear ejjel̦o̦k juon ear em̦m̦an joñak eo an ñan an maroñ l̦oore.

6. Ewi wãween kar mour eo an Adam im Iv?

⁶ Meñe ej kab jino wõr armej ilo lal̦ in, ak ejino wal̦o̦k men ko rekabũrom̦õjm̦õj ñan er. Adam im Iv rar wũlio im deo̦, im rar kajoor im ãjmour. Ilo kar jinoin, rar weeppãn im ren kar mour ñan indeeo. Bõtab, tokãlik rar kile bwe eoktak wãween aer mour kõnke rar kõm̦m̦ane juon bõd el̦ap. Im kõn aerro kar jum̦ae Jeova Anij, kar kadiwõjl̦o̦k er jãn Pedetaij eo ilo jikin kallib in Iden. Ear jako aerro weeppãn im rar jab maroñ mour ñan indeeo kõnke erro kar l̦õmn̦ak wõt kõn kõn̦aan ko aerro make. Bareinwõt, rar jab l̦õmn̦ak kõn ro nejier.​—Jen. 2:15–3:24.

7, 8. Ta eo Iv ear ba ke Kein ear l̦otak, im ta eo emaroñ kar l̦õmn̦ak kake?

⁷ Ke kar kadiwõjl̦o̦k Adam im Iv jãn jikin kallib in Iden, ear jino pen aerro mour. Ke ear l̦otak m̦aanje eo nejierro, erro kar n̦aetan Kein. Im Iv ear ba: “Irooj [Jeova] ear jipañ eõ im ewõr juon nejũ l̦addik.” Naan kein an Iv rej kaalikkar bwe bõlen ear l̦õmn̦ak kõn kanaan eo Jeova ear kwal̦o̦ke ilo jikin kallib eo. Jeova ear kanaan bwe enaaj wõr juon kõrã im enaaj wõr juon “ineen” ak nejin, im bwe juon iien ‘ine’ in enaaj ko̦kkure eo enana me ear kapoik Adam im Iv. (Jen. 3:15, UBS; 4:1, UBS) Iv ear ke l̦õmn̦ak bwe kõrã eo ilo kanaan in ej jitõñl̦o̦k ñane im ‘ine’ eo ej jitõñl̦o̦k ñan Kein?

⁸ El̦aññe eñin kar l̦õmn̦ak eo an Iv, eokwe elukkuun bõd. Ñe erro kar Adam l̦õmn̦ak rot in im kõm̦m̦an an Kein l̦õmn̦ak bwe e ej ‘ine’ eo, men in emaroñ kar kõm̦m̦an bwe Kein en  kabbil im utiej bũruon. Tokãlik, Iv ear keotak l̦adik eo kein karuo nejin ak ejjel̦o̦k jabdewõt men Iv ear ba me ej kaalikkar an kar l̦õmn̦ak bwe ajri in ej ine eo. Rar n̦aetan ajri in Ebel. Ãt in emaroñ kar mel̦el̦ein “Jol̦o̦k Kũtuon” ak “Ejjel̦o̦k Tokjãn.” (Jen. 4:2) Ke rar n̦aetan Ebel kõn ãt in, mel̦el̦ein ke bwe rar kõttãiki jãn Kein? Jejjab lukkuun jel̦ã.

9. Ta eo rũtto ro ewõr nejier ilo raan kein remaroñ katak jãn Adam im Iv?

⁹ Rũtto ro ewõr nejier ilo raan kein remaroñ katak jãn bõd eo an Adam im Iv. Men ko kwõj ba im kõm̦m̦ani rej ke kõm̦m̦an an ajri ro nejũm̦ utiej bũrueer, l̦õmn̦ak wõt kõn er make im kõn̦aan ko aer? Men ko kwõj ba im kõm̦m̦ani rej ke jipañ er ñan yokwe im epaake Jeova? Ekabũrom̦õjm̦õj bwe rũtto ro m̦oktata, Adam im Iv, rar likjab in jipañ ajri ro nejier ñan yokwe im epaake Jeova. Meñe ãindein, ak ear wõr kõjatdikdik ñan ro nejier.

10, 11. (1) Ta jerbal ko Kein im Ebel rar katak kilen kõm̦m̦ani? (2) Ta eo eaorõkl̦o̦k Ebel ear kõm̦m̦ane?

¹⁰ Adam emaroñ kar katakin Kein im Ebel kilen jerbal bwe ren maroñ jel̦ã kilen kabwe aikuj ko an baam̦le eo aer. Kein ear katak kilen ekkat ak Ebel ear katak kilen lale jiip.

¹¹ Ewõr juon men eaorõkl̦o̦k Ebel ear kõm̦m̦ane. Ebel ear jino kal̦apl̦o̦k an tõmak ilo Anij. Eñin ej men eo em̦m̦an kõn Ebel me Paul ear bar kwal̦o̦k kake. Baj l̦õmn̦ak m̦õk, ejjel̦o̦k juon armej me ear em̦m̦an joñak eo an ñan an Ebel maroñ l̦oore. Ak ta ko rar jipañe bwe en tõmak ilo Jeova Anij? Jen etale jilu men ko remaroñ kar jipañ Ebel.

12, 13. Ewi wãween an kar kajoorl̦o̦k tõmak eo an Ebel ke ear kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ kõn menin kõm̦anm̦an ko an Anij?

 ¹² Menin kõm̦anm̦an ko an Jeova. Jeova ear ko̦o̦le bwidej eo im ear eddek mar ko renana me relõklõk. Kõn men in, ear pen ñan an baam̦le eo an Adam ekkat. Meñe ãindein, ak rar maroñ ekkat keinikkan bwe en wõr kijeer. Jeova ear jab ko̦o̦le menninmour ko, bao ko rej ekkãke, im ek ko. Ear jab bar ko̦o̦le tol̦ ko, l̦we ko, reba ko, lo̦jet, lañ, kõdo̦ ko, al̦, allõñ, im iju ko. Ke Ebel ear loi aolep menin kõm̦anm̦an kein an Jeova Anij, men kein rar kam̦ool ñane bwe el̦ap an Jeova yokwe, mãlõtlõt, im em̦m̦an. (Riit Rom 1:20, UBS.) Ejjel̦o̦k pere bwe ilo an kar Ebel kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ kõn menin kõm̦anm̦an ko an Anij, ear kile men ko rem̦m̦an kõn Anij im men in ear jipañe bwe en l̦apl̦o̦k an tõmak ilo E.

¹³ Ear l̦ap an Ebel iien ñan kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ kõn Jeova. Ejjab juon jerbal epidodo ñan lale jiip kõnke ro rej lale jiip rej aikuj etetal aetok. Baj pijaik m̦õk an Ebel lale im tõl bwijjin jiip ko nejin. Ear aikuj tõl jiip ko ioon tol̦ ko, ikõtaan tol̦ ko, im ear bar aikuj tõl er bwe ren kijoone reba ko. Ear tõl er ilo jikin kein kõnke en pukot jikin ko em̦m̦an ujoojin im jikin ko ewõr dãn ie bwe jiip ko ren kakkije im idaak. Iaan aolep menninmour ko Anij ear kõm̦anm̦ani, jiip ko rejjab maroñ make iaaer. Kar kõm̦anm̦an er ilo juon wãween me rej aikuji an juon armej tõl im kõjparok er. Ebel ear ke bar l̦õmn̦ak bwe ej aikuji juon eo ekajoorl̦o̦k im mãlõtlõtl̦o̦k jãn jabdewõt armej bwe en tõl im kõjparok e? Ejjel̦o̦k pere bwe ear kwal̦o̦k kõn men in ilo jar ko an, im kõn men in ear kajoorl̦o̦k wõt tõmak eo an.

14, 15. Ta kanaan ko an Jeova me Ebel emaroñ kar kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ kaki?

¹⁴ Kanaan ko an Jeova. Adam im Iv remaroñ kar bwebwenato ñan l̦adik ro nejierro kõn ta ko rar wal̦o̦k ilo jikin kallibin Iden im unin an kar Anij kadiwõjl̦o̦k erro jãne. Elukkuun lõñ men ko Ebel ear kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ kaki.

¹⁵ Jeova ear kanaan bwe enaaj ko̦o̦le bwidej. Ebel emaroñ kar kile bwe ear jejjet naan kein ke ear eddek mar kãlõklõk ko. Jeova ear bar kanaan bwe Iv enaaj eñtaan ñe enaaj bõro̦ro im keotak nejin. Ejjel̦o̦k pere bwe Ebel ear kile an m̦ool naan kein ke ro jatin rar l̦otak. Jeova ear bar ba bwe Iv enaaj lukkuun aikuji an Adam kwal̦o̦k yokwe ñan e ak Adam enaaj irooj ioon. Ebel emaroñ kar lo an wal̦o̦k men in ñan jemãn im jinen. Ebel ear tõmak im lõke aolep naan ko an Jeova. Elukkuun lõñ un  ko unin an Ebel kar tõmak kallim̦ur eo an Anij kõn ‘ine’ eo me enaaj kar n̦amejal̦an aolep apañ ko rar jino wal̦o̦k ilo jikin kallibin Iden.​—Jen. 3:15-19, UBS.

16, 17. Ta eo Ebel emaroñ kar katak jãn kerub ak enjel̦ ro ilo jikin kallibin Iden?

¹⁶ Rijerbal ro an Jeova. Ear ejjel̦o̦k juon armej Ebel ear lo bwe em̦m̦an joñak eo an. Bõtab, ejjab armej wõt rar pãd ilo lal̦ in ilo kar tõre eo, im Ebel emaroñ kar katak jãn joñak ko aer rem̦m̦an. Ke Jeova ear kadiwõjl̦o̦k Adam im Iv jãn jikin kallibin Iden, erro kab ro nejier rar jab bar maroñ del̦o̦ñe jikin in. Rar jab maroñ del̦o̦ñ kõnke Jeova ear likũt kerub ak enjel̦ ro me jerbal ko aer relukkuun aorõk ñan baare jikin in. Im ear bar likũt juon jãje eurur im ejjab jem̦l̦o̦k an erro̦o̦lol.​—Riit Jenesis 3:24.

¹⁷ Baj l̦õmn̦ake m̦õk an Ebel juon l̦addik jidikdik im ej loe enjel̦ ro ilo jikin kallib eo. Ebel emaroñ kar loe joñan an enjel̦ ro kajoor im dipen kõnke rar wal̦o̦k ilo jekjekin armej. Im “jãje” eo ej urur im ejjab bõjrak an erro̦o̦lol ear bar juon men ekabwilõñlõñ. Ke Ebel ear dik im rũttol̦o̦k ear ke loe an enjel̦ ro ñate jerbal eo aer im etal jãne? Ear jab. Jãn raan ñan raan im boñ ñan boñ in an enjel̦ rein remãlõtlõt im kajoor pãdwõt ilo jikin in kar likũt er ie, im rar kõm̦m̦ane jerbal in aer ium̦win elõñ iiõ ko. Ebel emaroñ kar kile im katak bwe enjel̦ rein rej jerbal ñan Jeova Anij relukkuun wãnõk im kijejeto. Emaroñ kar bar lo bwe enjel̦ rein rej tiljek im pokake wõt Jeova. Ak ear jab lo an baam̦le eo an kõm̦m̦ani men kein. Ejjel̦o̦k pere bwe joñak ko an enjel̦ rein rar kakajoorl̦o̦k tõmak eo an Ebel.

18. Ta ko remaroñ jipañ kõj ilo raan kein bwe en l̦apl̦o̦k ad tõmak?

¹⁸ Ebel ear kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ kõn menin kõm̦anm̦an ko, kanaan ko an Jeova, im joñak ko an enjel̦ ro. Aolep men kein  rar kaalikkar kain Anij rot Jeova, im ilo an kar Ebel kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ kaki, tõmak eo an ear kajoorl̦o̦k. Ealikkar bwe jemaroñ katak elõñ men ko jãn joñak eo an Ebel. Ñan waanjoñak, ajri ro im jo̦dikdik ro remaroñ katak jãn joñak in an Ebel im kile bwe remaroñ tõmak ilo Jeova Anij meñe ro uwaan baam̦le ko aer rejjab. Menin kõm̦anm̦an ko, Baibõl̦ eo, im joñak ko an ro rar tõmak ilo Jeova remaroñ jipañ kõj ilo raan kein bwe en l̦apl̦o̦k ad tõmak.

19. Ta eo Ebel ej kab jel̦ã bwe ej aikuj kõm̦m̦ane ñan kwal̦o̦k an tõmak ilo Anij?

¹⁹ Ke ear l̦apl̦o̦k an Ebel tõmak ilo Jeova, ear kõn̦aan kwal̦o̦k im kaalikkar an tõmak ilo E. Ak enaaj kar ewi wãween an kõm̦m̦ane men in ñan Rũkõm̦anm̦an eo ke Ear jab aikuj jabdewõt menin lel̦o̦k ñane ak an armej jipañe? Eokwe tokãlik, Ebel ej kab jel̦ã ta eo emaroñ kõm̦m̦ane. Ear jel̦ã bwe ñe ej lel̦o̦k ñan Jeova ej aikuj m̦ool im itok jãn bũruon. Men eo ear aikuj baj kõm̦m̦ane ej lel̦o̦k men eo em̦m̦antata im ej itok jãn bũruon, im Jemãn ilañ enaaj m̦õn̦õn̦õ ippãn.

20, 21. (1) Ta ko Kein im Ebel rar ajil̦o̦k ñan Jeova ke rar katok ñane? (2) Ta eo ear wal̦o̦k ke Jeova ear lo menin lel̦o̦k kein aerro?

²⁰ Ebel ear katok kõn jet iaan jiip ko nejin. Ear kããlõt jiip ko me rar l̦otak jinointata im rem̦m̦antata. Im ke ear katok kaki ear kobaiki baat ko ilo ãnbwinnin jiip kein me ear l̦õmn̦ak  bwe rem̦m̦antata. Kein ear bar kõm̦m̦ane juon an lokatok bwe en ajil̦o̦k menin lel̦o̦k ko ñan Jeova. Ear bõk men ko leen jikin kallib eo an kõnke ear bareinwõt kõn̦aan bwe Anij en m̦õn̦õn̦õ ippãn. Bõtab, bũruon Kein ear jab ãinwõt Ebel. Ear alikkar men in ke erro kar ajil̦o̦k menin katok im joortak ko aerro.

²¹ Bõlen l̦õm̦arein nejin Adam rar kõm̦m̦an aerro lokatok ñan tile men ko rar katok kaki. Im remaroñ kar kõm̦m̦ane men in ijoko me enjel̦ ro an Jeova ilo jikin kallib eo remaroñ loe. Ta eo ear wal̦o̦k ke Jeova ear lo menin lel̦o̦k ko aerro? Baibõl̦ ej ba: “Irooj [Jeova] ear buñbũruon ippãn Ebel im menin katok eo an.” (Jen. 4:4, UBS) Baibõl̦ ejjab kwal̦o̦k ewi wãween an kar Anij kaalikkar an buñbũruon kõn menin katok eo an Ebel.

22, 23. Etke Jeova ear m̦õn̦õn̦õ kõn menin katok eo an Ebel?

²² Etke Anij ear buñbũruon kõn menin katok eo an Ebel? Ej ke kõn men eo ear katok kake? Ebel ear katok kõn menninmour ko ilo an kar kato̦o̦rl̦o̦k bõtõktõkier. Bõtõktõkin menninmour kein rar kõkkar kõn mour. Men in Ebel ear kõm̦m̦ane im katok kake enaaj kar lukkuun aorõk tokãlik. Ak ear ke jel̦ã kake men in? Elõñ iiõ ko tokãlik, Anij ear kõn̦aan bwe armej ren kõjerbal jiip ko rem̦m̦antata ñan katok kaki im men in ear pijaikl̦o̦k eo ej make wõt Nejin Anij. E eo ej “l̦aam̦ eo an Anij” im naaj kar kato̦o̦rl̦o̦k bõtõktõkin. (Jon 1:29, UBS; Ex. 12:5-7, UBS) Ebel emaroñ kar jab lukkuun mel̦el̦e kõn joñan an aorõk katok kõn menninmour. Bõtab, emaroñ kar mel̦el̦e bwe el̦ap an aorõk bõtõktõkin menninmour ko.

²³ Men eo jejel̦ã kake ej bwe Ebel ear katok kõn men ko rem̦m̦antata me ear wõr ippãn. Jeova ear jab baj m̦õn̦õn̦õ wõt kõn menin katok eo an Ebel ak ear bar m̦õn̦õn̦õ ippãn. Etke? Kõnke ear em̦m̦an bũruon Ebel. Ear katok ñan Jeova kõnke ear m̦ool an yokwe Jeova im lukkuun tõmak ilo e.

24. (1) Etke ear jab nana men ko Kein ear katok kaki? (2) Ewi wãween an elõñ armej ilo raan kein ãinwõt Kein?

²⁴ Ak Jeova ear ke buñbũruon kõn menin lel̦o̦k eo an Kein? Baibõl̦ ej ba bwe Jeova “ear jab buñbũruon ippãn Kein im menin joortak eo an.” (Jen. 4:5, UBS) Ejjab bwe enana men ko Kein ear katok kaki kõnke elõñ iiõ tokãlik, Anij ear kaalikkar ilo kien ko an ñan ro doon bwe remaroñ lel̦o̦k keinikkan ko ãinwõt menin joortak ñane. (Lv. 6:14, 15, UBS) Bõtab, Baibõl̦  ej ba bwe “jerbal ko an [Kein] renana.” (Riit 1 Jon 3:12.) Ãinwõt elõñ armej ro ilo raan kein, Kein ear l̦õmn̦ak bwe ebwe wõt an kabuñ ñan Anij meñe ejjab jãn juon bõro em̦ool. Ear alikkar ilo kõm̦m̦an ko an Kein bwe ear jab tõmak ilo Jeova im ear jab m̦ool an yokwe E.

25, 26. (1) Ta eo Jeova ear kakkõl Kein kake? (2) Ta eo Kein ear kõm̦m̦ane?

²⁵ Ke Kein ear lo bwe Jeova ear jab buñbũruon ippãn, ear ke kajjioñ katak jãn joñak eo em̦m̦an an Ebel? Ear jab. Kein ear lukkuun illu im matõrtõre l̦eo eo jatin. Ke Jeova ear lo ta eo ear wal̦o̦k ilo bũruon Kein, Jeova ear kõnnaan ñane ilo jouj im meanwõd. Ear kakkõl Kein bwe ñe ejab ukot bũruon, men in enaaj tõll̦o̦k e ñan an kõm̦m̦ane juon bõd el̦ap. Ear bar ba ñan Kein bwe enaaj m̦õn̦õn̦õ ippãn ñe enaaj oktak.​—Jen. 4:6, 7.

²⁶ Kein ear jab roñjake naanin kakkõl eo an Anij. Ear ba bwe Ebel en ilo̦k ippãnl̦o̦k ñan mel̦aaj eo im ear m̦ane. (Jen. 4:8, UBS) Jemaroñ ba bwe Ebel ear armej eo m̦oktata me kar m̦ane kõn an kar kabuñ ñan Anij. Meñe ear mej ak Jeova ear jab mel̦o̦kl̦o̦ke.

27. (1) Etke jejel̦ã bwe Ebel enaaj bar mour? (2) Ta eo jemaroñ kõm̦m̦ane bwe jen maroñ loe Ebel ñe enaaj bar mour?

²⁷ Ilo kõkkar, bõtõktõkin Ebel ear kũr ñan Jeova bwe en idenon̦e ñane. Im Jeova ear idenon̦e ñan Ebel ilo an kar kaje Kein. (Jen. 4:9-12) Men eo el̦apl̦o̦k an aorõk kõn bwebwenatoun Ebel ej bwe jemaroñ katak jãn tõmak eo an. Bõlen Ebel ear mour ium̦win 100 wõt iiõ. Ear kadu an mour ñe jej keidi ñan joñan aetokin an kar armej ro ilo tõre ko an mour. Meñe ãindein ak ear jim̦we wãween an mour kõnke ear kabuñbũruon Jemãn ilañ, Jeova. Ebel ear jel̦ã bwe Jeova ear yokwe e im m̦õn̦õn̦õ ippãn. (Hi. 11:4, UBS) Jejel̦ã bwe Jeova ej keememeje wõt Ebel im enaaj bar kõmouri ñe lal̦ in enaaj oktak im juon pedetaij. (Jon 5:28, 29, UBS) Kwõnaaj ke loe Ebel ilo iien eo enaaj bar mour? Eokwe, kwõnaaj el̦aññe kwõj l̦oore joñak in an ekanooj em̦m̦an kõn an kar l̦ap an tõmak.