IPPÃN ri-Hibru ro me rar jokwe ilo Ãneen Kallim̦ur eo, juon iiõ ej ijjino ilo iien eo rej kapidodo bwidej im ekkat ine, me raan kein ej allõñin Jeptõm̦ba/Oktoba.

Juon kõl̦õn̦ta me 12 allõñ ilowaan juon iiõ im rej bõnbõn ekkar ñan doululin allõñ eo (me 29 ak 30 raan ilowaan juon allõñ), ekadul̦o̦k aetokan iiõ eo ie jãn aetokan juon iiõ me rej lale joñan aetokan ekkar ñan al̦ eo. Innem elõñ wãween ko rokkõtaktak jãn doon rar kõjerbali bwe ren maroñ kõm̦m̦an bwe wãween kein ruo ñan bõnbõn ren jerbal ippãn doon. Rar kõm̦m̦ane men in ilo aer kobaiktok bar jejjo raan ak juon allõñ, emaroñ kar m̦okta jãn an ijjino bar juon iiõ. Ilo wãween in, ekõm̦m̦an bwe kõl̦õn̦ta eo en jejjet ekkar ñan iien ko ilowaan juon iiõ me ej iien ñan ekkat ak m̦adm̦õdi keinikkan ko.

Bõtab ilo iien ko an Moses, Anij ear jiroñ armej ro An bwe allõñ eo m̦oktata ilowaan juon iiõ ñan er enaaj ijjino ilo allõñin Abib, ak Nisan; ilo raan kein ej ilo M̦aaj/Eprõl̦. (Ex. 12:2; 13:4) Kwõjkwõj eo me kar kõm̦m̦ane ilo allõñ in ej kitibuj ae ak m̦adm̦õd baarl̦i.​—Ex. 23:15, 16.

Ilo bok eo The History of the Jewish People in the Age of Jesus Christ, (175 B.C.–A.D. 135) me an juon rimmãlõtlõt etan Emil Schürer, l̦ein ear ba: “Epidodo ñan kar jel̦ã ñããt eo ekkar ñan kobaiktok bar juon allõñ ilo kõl̦õn̦ta eo. Iien Kwõjkwõjin Kijoone Eo me kar aikuj in kõm̦m̦ane ilo iien an full moon ilo allõñin Nisan (Nisan 14), aolep iien kar aikuj kõm̦m̦ane ãlikin wõt raan eo ilo spring ñe joñan wõt juon aetokan boñ im raan . . . Ijoke, el̦aññe renaaj kile ilo jem̦l̦o̦kin iiõ eo bwe iien Kwõjkwõjin Kijoone Eo enaaj jejjet m̦okta jãn raan eo ilo spring me joñan wõt juon aetokan boñ im raan, innem ri-Ju ro renãj kobaiktok bar juon allõñ m̦okta jãn Nisan.”

Ri-Kõnnaan ro an Jeova rej kõjerbal wãween in ñan lale raan ta eo ejejjet ñan kõm̦m̦ane iien Kõjota eo an Irooj, me ej wal̦o̦k ilo M̦aaj ak Eprõl̦ im ejejjete Nisan 14 ilo kõl̦õn̦ta eo an ri-Ju ak ri-Hibru ro. Im rej kõjjel̦ãikl̦o̦k im̦aan aolep eklejia ko ipel̦aakin lal̦ in kõn raan in. *

Bõtab ewi wãween an kar ri-Hibru ro jel̦ã el̦aññe ejem̦l̦o̦k juon allõñ im ñe ej ijjino bar juon allõñ ekããl? Ilo raan kein, kwõmaroñ kajju lale juon kõl̦õn̦ta em̦õj bũriini ak juon app in kõl̦õn̦ta ilo device eo nejũm̦. Bõtab, ilo iien ko ilo Baibõl̦, ear jab pidodo ãinwõt ilo raan kein.

Ilo kar iien Ibwijleplep eo, kar 30 raan aetokan juon allõñ. (Jen. 7:11, 24; 8:3, 4) Tokãlik, ippãn ri-Hibru ro, ear jab aolep iien jejjet 30 raan ilowaan juon allõñ. Ilo kõl̦õn̦ta eo an ri-Ju ak ri-Hibru ro, juon allõñ ear ijjino ilo iien eo m̦oktata rej loe allõñ eo ekããl (new moon). Ear wal̦o̦k men in 29 ak 30 raan jãn raan eo m̦oktata ilo allõñ eo m̦oktal̦o̦k.

Juon iien, Devid im Jonetan rar jim̦or kõnono kõn an jino juon allõñ ekããl ilo aer ba: “Ilju allõñ ekããl.” (1 Sa. 20:5, 18) Innem ilo tõre kein aer (11th century B.C.E.), emaroñ kar m̦õj kadede bwini ak etalel̦o̦k im̦aan allõñ ko ilo juon iiõ. Bõtab ewi wãween an kar ri-Israel ro jel̦ã ñããt eo juon allõñ ekããl ej ijjino? Ilo juon jerbalin jeje etan Mishnah me ej kwal̦o̦k kõn kien im m̦anit ko an ri-Ju ro, ej letok jet mel̦el̦e ko. Ej kaalikkar bwe ãlikin an kar ri-Ju ro jepl̦aak jãn aer kar jipo̦kwe ilo Babil̦on, ro uwaan Im̦õn Ekajet eo El̦ap an ri-Ju ro rar bõk kun̦aaer ilo men in. Ilo allõñ ko jimjuon me rar kõm̦m̦ani kwõjkwõj ko ie, ro uwaan Im̦õn Ekajet eo El̦ap rar koba ippãn doon ilo raan eo kein ka 30 ilo kajjojo allõñ kein. Kar an em̦m̦aan rein eddo ñan lale ñããt eo enaaj ijjino allõñ eo tok juon ekããl. Ewi wãween aer kar kõm̦m̦ane men in?

Ri-waj ro me rar pãd ilo jikin ko reutiej ipel̦aakin Jerusalem, rar lale lañ ilo boñ im kõttar an wal̦o̦k kõkal̦l̦en allõñ eo ekããl (new moon). Innem rej m̦õkaj im kõjjel̦ãik ro uwaan Im̦õn Ekajet eo El̦ap an ri-Ju ro. Ñe kumi in ilo Im̦õn Ekajet eo El̦ap rej kile bwe ebwe an lõñ kein kam̦ool ko bwe em̦õj an wal̦o̦k juon allõñ ekããl, rej kõm̦m̦an kõjjel̦ã bwe em̦õj an ijjino juon allõñ ekããl. Ak ta el̦aññe ear ekkõdo̦do im tab mejatoto im ekõm̦m̦an bwe en pen an ri-waj ro loe allõñ eo ekããl? Kiiõ rej watõk bwe allõñ  eo ilo tõre en̦ em̦õj an uñ 30 raanin, im allõñ eo ekããl emaroñ ijjino ilo raan eo tok juon.

Mishnah eo ej kwal̦o̦k bwe kar kõjjel̦ã kõn pepe eo an ro uwaan Im̦õn Ekajet eo El̦ap an ri-Ju ro ikijjeen aer kõm̦m̦an kõkal̦l̦e kõn kijeek ioon Tol̦ Olive, me epaake Jerusalem. Ilo aolep jikin ko reutiej ipel̦aakin aolepen Israel, kar kattil kijeek ko ñan kajeeded ennaan in. Ilo iiõ ko tokãlik, kar kõjerbal ro rej jilkin er ñan kõjjel̦ãik armej ro. Eñin unin ri-Ju ro ilo Jerusalem, ipel̦aakin Israel, im ilo jikin ko jet rar jel̦ã el̦aññe ear ijjino juon allõñ ekããl. Innem aolep rar maroñ kõm̦m̦ane kwõjkwõj ko ilo juon wõt iien.

Jaat eo m̦õttan katak in emaroñ jipañ eok ñan mel̦el̦e kõn ñããt ko ear wal̦o̦k allõñ ko, iien kwõjkwõj ko, im iien ak season ko ilo kõl̦õn̦ta eo an ri-Ju ak ri-Hibru ro.