Kema mokoneuaj nojua pilsiltsitsij uelis kiitasej kenijkatsa maseualmej tlauel kinchikoitaj sekinok pampa sejkanok euaj o amo san se tlachiaj, uan kema moskaltis uelis nojkia kiampa kichiuas. Uajka ¿kenijkatsa uelis tijpaleuis mokone amo ma techikoita? Uan tlaj mokone kichikoitasej, ¿kenijkatsa uelis tijpaleuis?

Ipan ni tlamachtili tikitasej:

•  Xikiniljui mokoneuaj kenke amo sanse tielij

•  Xikiniljui mokoneuaj tlake kiijtosneki kema mochikoitaj

•  Xikinmachti ika tlen tijchiua

•  Kema inmokoneuaj kinchikoitaj

 ¿Tlake uelis tikinixtomilis? Ipan nochi Tlaltipaktli itstokej maseualmej katli kampa ueli euaj uan amo momajtokej kichiuaj sanse tlamantli. Uan nojkia uelis tikitasej ipan maseualmej katli amo elij sanse, pampa sekij chipaktikej uan sekij amo. Yeka maseualmej kinchikoitaj sekinok pampa amo sanse nesij o amo momajtokej kichiuaj sanse tlamantli.

 Biblia kiijtoua nochi tiualauij tlen se tlakatl. Yeka, uelis tikijtosej nochi tielij tiiknimej.

 “Tikitakej, kema tokoneuaj kuali mouikayayaj ininuaya maseualmej katli kampa ueli euaj, inijuantij kiitakej moneki techiknelisej uan techtlepanitasej” (Karen).

 Se tonali mokoneuaj uelis kikakisej ipan noticias kenijkatsa maseualmej tlauel kinkualankaitaj sekinok uan kinchiuiliaj tlen amo kuali pampa amo sanse elij. ¿Kenijkatsa uelis tikinixtomilis tlen pano? Moneki tikitas kema kinamiki tikinixtomilis mokoneuaj.

•   Konemej. Allison Briscoe-Smith, kiijtok ipan nopa revista Parents: “Konemej nima kiitaj kema mochiua tlen kuali uan tlen amo kuali. Kema kiampa panos uajka uelis inkiniljuisej kenke amo kuali techikoitas”.

•   Piltelpokatsitsij. Konemej katli kiaxitijtokej 6 uan 12 xiuitl kinekij kimatisej miak tlamantli, uan kemantika ouij tlen tlatsintokaj. Xijchiua kampeka kuali tikinnankilis. Xikamanaltikaj tlen kiitaj kampa momachtiaj, tlen nesi ipan televisión, uan xijtekiui tlen inkamanaltitokej, kiampa tikinixtomilis mokoneuaj kenke amo kuali kinchikoitasej maseualmej katli sejkoyok euaj.

•   Telpokamej. Miakej kema motelpokachiuaj uelij kikuamachiliaj tlamantli tlen ouij. Nama uelis kuali tikixtomilis kenke maseualmej mochikoitaj kema kiitas ipan televisión.

 “Tojuantij tikiniljuia tokoneuaj kenke maseualmej mochikoitaj, kiampa tikinpaleuiaj ma kiixnamikikaj ni tlamantli, maske kampa ueli itstosej. Tlaj tojuantij amo tikiniljuiaj nojkia uelis moiljuisej sanse kej sekinok. Maseualmej uelis kiniljuisej tokoneuaj miak tlamantli tlen amo melauak kema techikoitaj uan inijuantij uelis kineltokasej” (Tanya).

 Konemej kichiuaj nochi tlen tetajmej kichiuaj yeka, kej tetaj o tenaj kuali xikitakaj tlake inkichiuaj uan inkiijtouaj. Uan ximoiljui ipan ni ome tlajtlanili:

•   “¿Nechpaktia nitetlauetskiltis ika tlen kichiuaj sejkoyok euanij o nikintlaijiljuia?”. Nopa American Academy of Child and Adolescent Psychiatry (Academia Estadounidense de Psiquiatría Infantil y Adolescente) kiniljuia tetajmej: “Inmokoneuaj kiitaj uan kikakij tlen inmojuantij inkiijtouaj uan teipa inijuantij nojkia kiampa kichiuaj”.

•   “¿Nechpaktia niitstos ininuaya katli euaj sejkanok?”. Nopa pediatra Alanna Nzoma kiijtoua: “Tlaj inkinekij inmokoneuaj kuali ma mouikakaj ininuaya katli sejkanok euaj moneki kiitasej inmojuantij nojkia kiampa inkichiuaj”.

 “Kej panotok tonali nochipa tikintlanejtokej tochaj maseualmej katli kampa ueli euaj. Kiampa tijmatiyayaj tlake kinpaktia, uikatl, tlake momajtokej kichiuaj uan nojkia timoyoyontiyayaj kej inijuantij. Kema timokamanaljuiyayaj ininuaya tokoneuaj tlen sekinok maseualmej amo san timoiljuiyayaj kenke amo sanse tielij. Uan amo san timoueyimatiyayaj ika tlen timomajtokej tijchiuaj” (Katarina).

 Maske miakej kiijtouaj sanse tielij, kampa ueli techikoitaj. Yeka uelis mokone kikualankaitasej pampa maseualmej uelis kiijtosej kampa tieua amo miakej elij. ¿Tlake uelis tijchiuas?

 Moneki tijmatis nochi tlen panok. Katli kitlaijiljuik mokone ¿kinekiyaya kiyolkokos o amo? (Santiago 3:2). ¿Moneki timokamanaljuisej iuaya nopa maseuali? ¿O tikilkauasej tlen panok?

 Moneki tikitasej kej kinamiki. Biblia tetlajtolmaka: “Amo xikualani nimantsi” (Eclesiastés 7:9). Kema se akajya techikoita tlauel teyolkokoua, ni tlamantli amo kinamiki san kej ueli tikitasej. Maske kiampa pano amo kiijtosneki kema kinkualankaitaj sekinok eli pampa sejkanok euaj.

 Ni tlamantli amo eli sanse. Tlaj tijneki tijsenkauas nopa kuesoli achtoui xikita nochi tlen panok.

 Kema ya tijmatis nochi tlen panok ximoiljui ni:

•   “¿Kipaleuis nokone tlaj moiljuis kema maseualmej kichikoitaj uan kitlaijiljuiaj eli pampa sejkanok eua?”.

•   “¿Kipaleuis nokone tlen Biblia kiijtoua: ‘Amo xijchiuili cuenta nochi tlajtoli tlen tlakamej kiijtouaj’?” (Eclesiastés 7:21).

 ¿Tlaj moiljuia san kinekiyaya kiyolkokos? Xijpaleui mokone ma kikuamachili ika tlen kichiuas uan kiijtos uelis kiueyilis o amo nopa kuesoli. Kemantika se maseuali kinpinajtia, kintlaijiljuia o kinchiuilia tlen amo kuali san pampa kineki ma kualanikaj. Yeka, kemantika moneki amo kintlakakilisej.

 Nojkia tlaj nopa maseuali amo tlauel mosisinia, mokone uelis monojnotsas iuaya katli kitlaijiljuik. Ika tlatlepanitakayotl mokone uelis kiijtos: “Tlen tikijtok (o tlen tijchijki) amo nechpaktik”.

 ¿Tijneki titematiltis tlen panok? Tlaj timoiljuia mokone uelis kichiuilisej tlen amo kuali o amo tijneki san kiampa ma mokaua tlen panok, uajka xijmatilti itlamachtijka uan tlaj monekis uelis tikiljuis se policía.