1, 2. 1) ¿Toni panotoya ika itajtakol Jonás? 2) ¿Toni techmachtis tein kipanok Jonás?

JONÁS kimachilia ke amo taxikouaok. Amo sayoj porin ejekat tel chikauak tapipitstiuj uan panoua itech barco; amo no porin tel kakisti at tein moajkotamota uan kiuiteki barco uan kichiua maj nochi nanatska. Amo, ta moteltekipachoua porin akin ompa youij chikauak tsajtsitokej uan mochikaujtokej maj barco amo pankalaki. Jonás kuali kimati ke mikitij, uan nejon yejua itajtakol.

² ¿Keyej Jonás moajsi itech nejon ueyi ouijkayot? Porin tajtakoj iixpan iDios. Sayoj ke ¿toni kichiuak? Uan tein okachi moneki, ¿uelis oksepa kuali mouikas iuan Dios? Keman tikitaskej tein kipanok Jonás, tikajsiskej itanankililuan nejin netajtanilmej uan tikitaskej keniuj uelis techpaleuis. Kemej neskayot, tikitaskej ke hasta akin kipiaj chikauak takuaujtamatilis no mopolouaj, sayoj ke no ueli amo oksepa kichiuaj nejon nepolol.

3-5. 1) ¿Toni kinemiliaj taltikpakneminij keman ika motajtoua Jonás? 2) ¿Keniuj techpaleuia tein kijtoua Biblia maj okachi tikixmatikan Jonás? (No xikonita nota.) 3) ¿Keyej se tanauatijkej itech nejon tonalmej semi ouij kikisaya kichiuas itekiuj?

³ Keman ika motajtoua Jonás, miakej taltikpakneminij sayoj kielnamikij tein amo kuali kichiuak: ke miakpa amo kitakamatik Dios uan ke katka yoltakuauak. Sayoj ke, no kichiuak miak taman tein kuali. Maj tikelnamikikan ke Jiova kiixpejpenak maj mochiua itanauatijkauj, uan komo Jonás amo yolmelauak yeskia, yejuatsin amo kiixpejpenaskia.

⁴ Biblia kijtoua seki taman tein techpaleuia maj okachi kuali tikixmatikan (xikonixtajtolti 2 Reyes 14:25). Kemej neskayot, tikmatij  ke katka kayot itech xolal Gat-héfer, tein moajsia sayoj naui kilómetro iuan Nazaret, xolal kampa Jesús moskaltij kemej chikueyi ciento xiujmej satepan. * Jonás tekititoya kemej tanauatijkej keman Jeroboán II tekiuajtia itech majtakti uejueyi kalyetouanij tein pouiaj Israel. Elías uejkaujya amo yetoyaok, uan Eliseo, akin kiixpataka Elías, momikilij keman tekiuajtitoya ipopaj Jeroboán II. Jiova kichiuak maj amo akinok kiueyichiuani Baal ika nejin ome tanauatianij, sayoj ke israelitas oksepa kichiujtoyaj tein amo kuali. Itech altepet taixyekantoya se tekiuaj akin kichiuaya “tein amo kuali iixpan Jiova” (2 Rey. 14:24). Ika nejin tikitaj ke se tanauatijkej itech nejon tonalmej semi ouij kikisaya kichiuas itekiuj. Maski ijkon, Jonás kichiuak ika melaujkayot tekit tein kiselijka.

⁵ Sayoj ke se tonal, inemilis senkis mopatak: Jiova kimakak se tekit tein tel ouij. ¿Toni kinauatij maj kichiua?

6. ¿Toni tekit kinauatij Jiova maj kichiua Jonás, uan keyej tel ouij katka?

⁶ Jiova kinauatij: “Ximoketsa, xiyouj itech ueyi xolal Nínive, uan xikinilui ke nochi tein amo kuali tein kichiujtokej ajsikya noixpan” (Jon. 1:2). ¿Keyej tel ouij katka kichiuas nejon tekit? Nínive moajsia kemej 800 kilómetros tonalkisayampa, uan nejnemis hasta ompa ueliskia kiuikilis se metsti. Sayoj ke onkaya okse taman tein xa okachi kitekipachouaya. Keman ajsiskia itech xolal, monekia kiteixmatiltis tein Jiova kinchiuiliskia akin ompa nemiaj, ta moixmatiaj kemej tel tateuianij uan tetajyouiltianij. Komo israelitas amo kiyekkakiaj Jonás maski poujtoyaj itech ixolal Dios, ¿toni ueliskia kichias maj kichiuakan akin amo taneltokayaj itech xolal Nínive? ¿Toni kipanoskia nejin itekitikauj Jiova iselti itech nejon xolal tamouililpan, tein satepan moixmatik kemej “xolal kampa kimimilouaj [oso kitoyauaj] esti”? (Nah. 3:1, 7.)

7, 8. 1) ¿Keniuj kinextij Jonás ke amo kinemiliaya kichiuas tein Jiova kinauatijka? 2) ¿Keyej moneki maj amo tiknemilikan ke Jonás katka moujkat?

⁷ Amo tikmatij ox yejua nejin tein kitekipachouaya Jonás. Sayoj ke kemaj tikmatij ke choloj. Jiova kiiluij maj yani tonalkisayampa, sayoj ke yejua yajki oksekopa kampa okachi uejka. Temok hasta ueyiatenoj, kampa kisayaj barcos itech xolal Jope, uan ompa peuak youi Tarsis. Ijkon kemej kijtouaj sekin akin kiitaj tein Biblia tamachtia, nejin xolal moajsia itech altepet España, kemej 3,500 kilómetros uejka iuan  Nínive. Komo melauak nejon, kiuikiliskia se xiuit ajsis ompa porin monekia kitamipanauis mar Grande. Moyekita ke Jonás nion tepitsin kinemiliaya kichiuas tein Dios kinauatijka (xikonixtajtolti Jonás 1:3).

⁸ ¿Kijtosneki nejin ke katka moujkat? Maj amo niman tiknemilikan nejon, ta satepan tikitaskej ke Jonás kichiuak seki taman tein ika kinextij ke katka yolchikauak. Ijkon kemej tinochin, yejua katka tajtakojkej uan no mopolouaya (Sal. 51:5). Oso ¿akoni amo keman momoujtiani?

9. ¿Keniuj uelis timomachiliskej kemansa, uan toni moneki maj amo tikelkauakan?

⁹ Xa kemansa uelis tiknemiliskej ke Dios techtajtania maj tikchiuakan seki taman tein tel ouij, oso tiknemiliskej ke amo uelis tikchiuaskej. Kemej neskayot, xa timouiskej tikteixmatiltiskej kuali tanauatilmej ika iTekiuajyo Dios, ijkon kemej moneki kichiuaskej nochin akin kichiuaj kemej Cristo (Mat. 24:14). Komo techpanoua nejon, uelis tikelkauaskej ke ijkon kemej kijtoj Jesús, “Totajtsin Dios nochi uelis kichiuas” uan ke ika inepaleuil uelis tikchiuaskej nochi tein technauatia (Mar. 10:27). Komo kemansa tikmachiliaj ke amo ueli tikchiuaj se taman tein Dios techtajtania, tikajsikamatiskej keyej Jonás no ijkon momachilij. Axkan, ¿toni kipanok porin amo tatakamatik?

10, 11. 1) ¿Toni xa kinemilij Jonás keman barco kistoya? 2) ¿Toni peuak kipanoua barco tein itech yaya Jonás?

¹⁰ Maj tiknemilikan tein mochiujtok. Keman moajsiya itech barco, xa se tein kisakaya tamamal uan kisaya Fenicia, Jonás kiita ke taixyekankej uan tekitinij mochikaujtokej kiuikaskejya barco itech at. Ijkon kemej peua youijya uan amo ueli moitaok ueyiatenoj, Jonás xa hasta yolseui porin kinemilia ke amo moneki motekipachosok. Sayoj ke ijsiujka nochi mopata.

¹¹ Niman, peua chikauak taejeka, kiauiltia at uan kiajkotamota; kemej tel uejkapan ajsi, hasta tein okachi uejueyi barcos tein axkan onkakej amo taxikoskiaj. Amo uejkaua, barco moita kemej yeskia sayoj se kouit tein ajkuitinemi itech ueyiat, tein at tein tel chikauak kiauiltia. ¿Kimatia Jonás ke “Jiova kichiuak maj chikaujkaejeka itech ueyiat”, kemej yejua satepan kijkuiloj? Amo tikmatij. Tein kemaj kimatia ke maski nejon takamej kintataujtiaj inintiotsitsin, yejuan amo kinpaleuiskej (Lev. 19:4). Kemej yejua kijtoj, barco “yaya uejueliuiti” (Jon. 1:4). Sayoj Jiova ueliskia kinpaleuis. Sayoj ke ¿keniuj kitajtaniskia maj kipaleui ta kicholuijtoya?

12. 1) ¿Keyej moneki maj amo tiknemilikan tein amo kuali keman tikitaj ke Jonás kochito keman mochiujtoya tetsauit? (No xikonita nota.) 2) ¿Keniuj kinextij Jiova akoni katka itajtakol?

¹² Kemej kiita ke amo ueli tapaleuia, Jonás temoua tatampa, moteka  takaltech uan kuali kochi. * Keman taixyekankej kiajsiti, kijxitia uan kiiluia maj kitataujti idios, ijkon kemej kichiujtokej nochin oksekin. Akin youij itech barco kuali kimatijya ke se dios kichiujtok nejon tetsauit, yejua ika kiixejekouaj maj teisa kinmatilti akoni itajtakol nejon ouijkayot. Jonás xa okachi moujkakalaki keman kiita ke nion semej nejon takamej kipia tajtakol. Niman momati tein melauak: Jiova kichiujtok nejon tetsauit uan axkan kinextijtok ke Jonás itajtakol porin amo kitakamatik (xikonixtajtolti Jonás 1:5-7).

13. 1) ¿Toni kiniluij Jonás akin iuan yayaj? 2) ¿Toni Jonás kiniluij nejon takamej maj kichiuakan, uan keyej?

¹³ Nimantsin, Jonás kiniluia takamej ke yejua itajtakol tein mochiujtok. Kiniluia ke yejua kiueyichiua Jiova, Dios akin kichijchiuak nochi, uan ke tejkok itech barco porin kicholuijtoya se tekit tein iDios kinauatijka. Sayoj ke kemej amo kitakamatik, nochin akin iuan youij uelis mikiskej. Ika ueyi moujkayot tein kinextiaj itech ininixko, nejon takamej kitajtaniaj toni uelis kichiuaskej uan ijkon amo pankalakis barco uan uelis momakixtiskej. ¿Toni kichiua Jonás? Kimati ke imako yetok kinmakixtis. Yejua ika, maski kimoujtia sayoj kinemilis ke moaeltsimiti itech nejon ueyiat tel sesek uan tamouilil, kiniluia: “Xinechajokuikan uan xinechpantamotakan aijtik uan ueyiat motamatilis; porin nikita ke nejua notajtakol maj mochiua nejin chikaujkaejekat” (Jon. 1:12).

14, 15. 1) ¿Keniuj uelis tiknextiskej takuaujtamatilis ijkon kemej Jonás? 2) ¿Toni kichiujkej takamej keman Jonás kiniluij maj kipantamotakan?

¹⁴ Itajtoluan kinextiaj ke amo katka moujkat. Jiova xa kiyololinij kiitas ke Jonás katka yolchikauak uan motemakatoya mikis ininka oksekin. Tein melauj, ika nejon kinextij ke kipiaya ueyi takuaujtamatilis iuan Dios. Tejuan no uelis tikchiuaskej kemej yejua keman tiktemoskej maj kuali yetokan oksekin achto ke tejuan (Juan 13:34, 35). Komo tikitaj ke aksa kipoloua teisa tein ika moixpanoltis, tayokoxtok uan moneki maj se kiyolchikaua oso moneki maj se kipaleui maj kiixmati Dios oso maj kichikaua ikuali uikalis iuan, ¿timochikauaj tikpaleuiskej? Komo ijkon tikchiuaj, tikyolpaktijtoskej Jiova.

¹⁵ Xa nejon takamej no kinyololinij tein Jonás kiniluij maj kichiuilikan, porin yekinika amo kinekkej kipankajkauaskej aijtik. Kichiujkej nochi tein uelkej uan ijkon barco kisentokaskia aixko, sayoj ke amo teyi kualtiak. Tetsauit okachi mochikauaya, yejua ika monekik kichiuaskej tein Jonás kiniluij. Satepan ke kitataujtijkej Jiova,  iDios Jonás, maj kinikneli, kiajokkej uan kipantamotkej itech ueyiat (Jon. 1:13-15).

16, 17. Xikonijto tein kipanok Jonás keman kipantamotkej itech ueyiat. (No xikonita taixkopimej.)

¹⁶ Jonás uetsi itech nejon ueyiat tein tamouilil. Xa mochikaua amo pankalakis uan kiouijmaka kiitas kampa yajtiuj barco porin at tein moajkotamota kiixtsakuilia. Sayoj ke ichikaualis at kiuika hasta tatsintan, uan yejua kimachilia ke amo makisas.

¹⁷ Ueli tikmatij tein kimachilij Jonás itech nejon ueyi ouijkayot ika tein kijkuiloj satepan. Ompa kijtoua ke miak taman kinemilijtiuetsik. Ika tayokol kinemilij ke amo keman kiitaskiaok ikualtsin templo Jiova tein moajsi Jerusalén. Uan no, kimachilij ke temotoya hasta tatsintan, kampa peujteuaj tepemej, uan moijilpiaya ika xiuit tein onkaya aijtik. Jonás kuali kimatia ke ompa mokauaskia (xikonixtajtolti Jonás 2:2-6).

18, 19. Xikonijto tein kipanok Jonás aijtik uan xikonijto toni taman tapial katka tein kitoloj uan akoni kititanka. (No xikonita nota.)

¹⁸ Ompa, Jonás kiita ke inakastan moolinia se teisa tel ueyi, sayoj  ke amo yeknesi. ¿Toni yeski? Moita ke se teisa tein yoltok. Ompa, kiita ke okachi motokia uan keman kiajsiti, mokamachaltapoua uan kitolojtiuetsi.

¹⁹ Jonás xa kinemilia ke nochi ompa tatamik. Sayoj ke amo ueli kineltoka tein panotok. ¡Kisentoka yoltok! Amo teyi kipanoua. Hasta kuali mijyotia ompa taijtik kampa kinemiliaya ke mokauaskia. Ijkon kemej panouaj minutos, okachi kimoujkaita tein mochiujtok. Sayoj onkak se taman tein kimelaua nejon: Jiova “kiixtalij se ueyi amichij maj kitolouani Jonás” (Jon. 1:17). *

20. ¿Toni kinextia Jonás ika netataujtil tein kichiuak keman yetoya iijtik amichij?

²⁰ Panouaj horas. Itech tayouayanilot tein amo keman kiitaka achto, Jonás ueli tanemilia ika nejmachkayot uan kichiuilia netataujtil Jiova. Ika inetataujtil, tein moajsi itech amatajkuilol Jonás capítulo 2, ueli okachi tikixmatij nejin tanauatijkej. Ompa miakpa kielnamiki seki tajkuilolmej tein moajsij itech Salmos, tein kinextia ke kuali kiixmati iTajtol Dios. Itajtoluan tein ika tami kinextiaj ke kipia se kualtsin kualneskayot: motasojkamati. Ompa kiiluia Jiova: “Sayoj ke nejua, ika tajtol tein kinextia tasojkamatilis nimitsmaktilis netetayokolil. Tein nimotenkauak, yekmelauj nikixtauas. Nemakixtilis iaxka Jiova” (Jon. 2:9).

21. ¿Toni taman tein motelneki kimatik Jonás, uan toni amo keman moneki maj tikelkauakan?

²¹ Itech “iijtik amichij”, kampa amo akin kinemiliskia moajsis, Jonás kimatik se taman tein motelneki: Jiova ueli kinmakixtia itekitikauan, kampa yeski uan keman yeski. Yejuatsin uelik kimakixtij Jonás, maski moajsia itech iijtik se ueyi amichij (Jon. 1:17). Sayoj Jiova ueliskia kichiuas maj se taltikpaknenkej amo teyi kipano ompa, eyi tonal uan eyi youal. Maj amo tikelkauakan ke Jiova, yejuatsin “Dios akin imako yetok [to]ijiyo” (Dan. 5:23). Kemej Dios techchijchiuak, moneki nochipa tiktakamatiskej uan ijkon tiknextiliskej ke tiktasojkamatiliaj.

22, 23. 1) ¿Keniuj Jonás uelik kinextij ke motasojkamatia? 2) ¿Keniuj uelis tikchiuaskej ijkon kemej Jonás keman timopolouaj?

 ²² ¿Uan toni kichiuak Jonás? ¿Kitasojkamatilij Jiova uan kitakamatik? Kemaj. Biblia kijtoua ke satepan ke panok eyi tonal uan eyi youal, ueyi amichij motokij ueyiatenoj uan “kijsotak Jonás itech tal uakik” (Jon. 2:10). Sayoj xikonnemili, ¡nion monekik ajkuis uan ijkon ajsis ueyiatenoj! Tein kemaj, keman yetoya talixko, monekik kitemos keniuj kisas ompa. Tepitsin satepan ueliskia kinextis ke yekmelauj motasojkamatia. Itech Jonás 3:1, 2 tikixtajtoltiaj: “Ompa Jonás ika ojpa kiselij itajtol Jiova uan kiiluij: ‘Ximoajokui uan xiyouj itech ueyi xolal Nínive, uan xitetapouiti tein nimitsiluiti’”. ¿Toni kichiuaskia Jonás?

²³ Amo ojpa kinemilij, ta “moketsteuak uan yajki Nínive ijkon kemej Jiova kinauatij” (Jon. 3:3). Moyekita ke inepolol kipaleuij maj kiajsikamati tein monekia, ta tikitaj ke nimantsin tatakamatik. Nejin okse taman tein no ijkon uelis tikchiuaskej. Tinochin titajtakouaj uan timopolouaj (Rom. 3:23). Sayoj ke ¿toni tikchiuaj keman timopolouaj? ¿Timosenkauaj oso tikajsikamatij tein moneki uan tiksentokaj tiktekitiliaj Dios?

24, 25. 1) ¿Toni tatiochiualis kiselij Jonás porin tatakamatik? 2) ¿Toni tatiochiualismej kiselis Jonás satepan?

²⁴ ¿Kiselij tatiochiualis Jonás porin tatakamatik? Kemaj. Nesi ke satepan kimatik ke takamej akin yayaj itech barco makiskej, uan nejon semi kiyolpaktij. Kemej tetsauit niman motamatilij keman kipantamotkej, “peujkej kitelmoujkatokaj Jiova”, uan kemej kitasojkamatiliayaj porin kinmakixtij, kimakakej se netetayokolil Jiova uan amo inintiotsitsin (Jon. 1:15, 16).

²⁵ Sayoj ke, okachi kuali tein mochiuak miak xiujmej satepan. Jesús ika tajtoj tonalmej keman Jonás panok iijtik amichij uan ijkon kineskayotij tonalmej keman yejua yetoskia miket, oso itech Seol (xikonixtajtolti Mateo 12:38-40). Maj timonemilikan keniuj momachilis Jonás keman moajokuis uan nemis nikan taltikpak: tikyekmatij ke kiitas kemej se tatiochiualis keman kimatis ke Jesucristo ika tajtoj (Juan 5:28, 29). Kemaj, Jiova no kineki techtatiochiuis. Yejua ika, komo tiknekij tikseliskej nejon tatiochiualismej, moneki tikchiuaskej tein Jonás kichiuak: maj tikajsikamatikan tein moneki keman timopoloskej, maj titatakamatikan uan maj tikintasojtakan oksekin.